بخش دوم: نقد استفاده بی‌رویه از اذکار و عبادات

خطر استفاده بی‌تجویز از اذکار

اذکار و عبادات، به سان داروهای شفابخش، اگر بدون تجویز دقیق و کارشناسی مصرف شوند، به جای خیر، به ضرر و فساد نفسانی منجر می‌شوند. آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، با تمثیلی از زعفران و گردو، این حقیقت را روشن می‌سازند: همان‌گونه که مصرف بیش از حد زعفران یا گردو به جسم آسیب می‌رساند، استفاده بی‌رویه از اذکار و عبادات نیز به قلب و روح انسان صدمه می‌زند. برای نمونه، خواندن مکرر زیارت عاشورا بدون توجه به ظرفیت نفسانی، ممکن است به جای تعالی، به قساوت قلب، دلزدگی، و حتی بیماری‌های معنوی منجر شود. این خطر، به سان میوه‌ای است که پیش از رسیدن چیده شود و به جای شیرینی، تلخی و فساد به بار آورد.

ضرورت تجویز در اعمال دینی

اعمال دینی، مانند نماز، ذکر، و زیارت، نیازمند تجویز مربی معنوی یا طبیب روحانی است، همان‌گونه که امور جسمانی به پزشک نیاز دارند. آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، با مقایسه دین و پزشکی، تأکید دارند که بدون تجویز، اعمال دینی به جای اصلاح، به فساد و انحراف منجر می‌شوند. این ضرورت، به سان نقشه‌ای است که راهنمای مسیر دشوار دیانت است و بدون آن، انسان در گرداب خودسری و هوس غرق می‌شود. برای مثال، زیارت یا عبادتی که بدون توجه به ظرفیت فرد انجام شود، مانند دارویی است که بدون نسخه پزشک مصرف گردد و به جای درمان، بیماری را تشدید کند.

اذن و قساوت قلب

استفاده نادرست از اذکار و عبادات، حتی با نیت خیر، ممکن است به قساوت قلب و بدبختی منجر شود. آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، با اشاره به نمونه‌هایی مانند زیارت عاشورا یا ذکرهای مکرر، هشدار می‌دهند که این اعمال، بدون رعایت اعتدال و تجویز، به سان دارویی قوی هستند که اگر بیش از حد مصرف شوند، به جای شفابخشی، سم مهلک می‌شوند. این قساوت، مانند رسوباتی است که در قلب انسان ته‌نشین می‌شود و او را از نور دیانت محروم می‌سازد. این اصل، در روان‌شناسی دینی، نشان‌دهنده اهمیت تعادل و کارشناسی در اعمال معنوی است.

اذن و تعادل در دیانت

اذن، به عنوان اسم الهی، با ایجاد وسعت و آگاهی، تعادل در اعمال دینی را تضمین می‌کند. این صفت، به سان میزان دقیقی است که وزن اعمال را می‌سنجد و از افراط و تفریط بازمی‌دارد. آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، با نقد افراط در ذکر و عبادت، تأکید دارند که بدون رعایت اعتدال، حتی کمالات دینی به نقص و فساد تبدیل می‌شوند. برای مثال، ذکر «لا إله إلا الله» یا «سبحان الله»، اگر بدون تجویز و با زیاده‌روی تکرار شود، مانند زعفرانی است که به جای عطر و طعم، تلخی و بیماری به ارمغان می‌آورد.

بخش سوم: ضرورت کارشناسی و تجویز در دیانت

خودسری و انحراف در دیانت

خودسری در اعمال دینی، به سان سفری بدون راهنما در بیابانی ناشناخته است که به گمراهی و هلاکت می‌انجامد. آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، با تمثیلی از خرید عتیقه، نشان می‌دهند که همان‌گونه که در امور دنیوی، مانند خرید عتیقه یا ماشین، به کارشناسی نیاز است، در دیانت نیز بدون تجویز مربی معنوی، اعمال به انحراف و فساد منجر می‌شوند. برای نمونه، فردی که بدون توجه به ظرفیت خود، به زیارت یا ذکر مکرر روی می‌آورد، مانند بیماری است که دارویی قوی را بدون نسخه پزشک مصرف می‌کند و به جای درمان، به بیماری شدیدتری گرفتار می‌شود.

اذن و روان‌شناسی اجتماعی

اذن، با تأکید بر استماع و وسعت، به بهبود روابط اجتماعی و کاهش قساوت و خشونت کمک می‌کند. آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، با استناد به آزمایش‌های روان‌شناختی، خیر ذاتی انسان‌ها را تأیید می‌کنند و نشان می‌دهند که گوش خیر (اُذن خیر) و پذیرش آگاهی، مانع تعجیل، خشم، و قساوت در جامعه می‌شود. این اصل، به سان نسیمی است که فضای تیره اجتماع را صفا می‌بخشد و انسان‌ها را به سوی تعادل و عقلانیت هدایت می‌کند. آیه أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ (توبه: 61) این مفهوم را به زیبایی نشان می‌دهد، جایی که پیامبر به عنوان صاحب گوش خیر، آرامش و حکمت را به جامعه ارزانی می‌دارد.

نقد فرهنگ عاميانه در دیانت

دیانت عاميانه، که فاقد تجویز و کارشناسی است، به سان بنایی است که بدون نقشه و مهندس ساخته شود و به زودی فرو ریزد. آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، با اشاره به نمونه‌هایی مانند خواندن بی‌رویه زیارت عاشورا یا ذکرهای مکرر، هشدار می‌دهند که این اعمال، بدون نظارت مربی معنوی، به جای تعالی، به قساوت و انحراف منجر می‌شوند. این فرهنگ، مانند بازاری است که در آن هرکس به میل خود کالایی برمی‌دارد، بدون آنکه به کیفیت و تناسب آن با نیاز خود توجه کند. نتیجه این خودسری، رسوبات نفسانی است که قلب انسان را تیره و روح او را بیمار می‌سازد.

بخش چهارم: اذن و تعادل در مسیر کمال

اذن و کمالات نفسانی

اذن، به عنوان صفتی الهی، به سان نوری است که مسیر کمال را روشن می‌سازد و انسان را از آفت‌های نفسانی، مانند قساوت و ظلم، بازمی‌دارد. این صفت، با ایجاد وسعت و آگاهی، تعادل در اعمال دینی را تضمین می‌کند و مانع از تبدیل کمالات به نقص می‌شود. آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، با تمثیلی از انگور رسیده که شغال در تاریکی آن را می‌یابد، نشان می‌دهند که کمالات دینی، مانند ذکر و عبادت، اگر بدون تجویز مصرف شوند، به آفت و فساد منجر می‌شوند. این اصل، به انسان هشدار می‌دهد که حتی نیکی‌ها، بدون اعتدال، به بدی و بدبختی تبدیل می‌شوند.

نقد کمالات بدون تجویز

کمالات دینی، مانند علم، قدرت، و زیبایی، اگر بدون تجویز و اعتدال به کار گرفته شوند، به نقص و فساد تبدیل می‌شوند. آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، با تمثیل زردآلو و گلابی که باید در زمان مناسب مصرف شوند، نشان می‌دهند که حتی نیکی‌هایی مانند ذکر و عبادت، اگر بی‌موقع و بی‌تجویز انجام شوند، به جای خیر، به شر و بدبختی منجر می‌شوند. این اصل، به سان هشداری است که انسان را از خودسری در دیانت بازمی‌دارد و او را به سوی کارشناسی و تعادل هدایت می‌کند.

جمع‌بندی

این نوشتار، با بازنویسی درس‌گفتار شماره ۴۹۴ از سلسله مباحث اسماء الحسنی، به قلم آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، مفهوم اسم الهی «اذن» را در قالبی علمی و آکادمیک تحلیل کرد. اذن، به عنوان صفتی فعلی، کمالی، جمالی، و جلالی، آگاهی، موافقت، و فرمان را در خود جای داده و در خداوند و خلق ظهور می‌یابد. این صفت، با عمومیت و پیچیدگی خود، به سان رودی پرخروش است که از سرچشمه الهی جاری می‌شود و انسان را به سوی وسعت و اقتدار هدایت می‌کند. نقد استفاده بی‌رویه از اذکار و عبادات، تأکید بر ضرورت تجویز و کارشناسی، و پیوند اذن با تعادل و سلامت نفسانی، از محورهای کلیدی این بررسی بود. اذن، با ایجاد تعادل و آگاهی، انسان را از قساوت و انحراف بازمی‌دارد و به سوی کمال و سعادت رهنمون می‌سازد، مشروط بر آنکه با تجویز مربی معنوی همراه باشد.