متن درس
اقتدار معنوی انسان و نقش حوزه‌های علمی در سایه آیات قرآنی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره (جلسه ۱۳۱۸)
مقدمه: انسان، حامل نفخه الهی و اقتدار معنوی
انسان، در نگاه حکمت اسلامی، موجودی است که به واسطه نفخه الهی، ظرفیتی بی‌کران برای دستیابی به کمالات معنوی و اقتدار الهی در او نهفته است. این اقتدار، که فراتر از معجزات ظاهری انبیا بوده و برای همه انسان‌ها قابل دسترسی است، در سایه آیات نورانی قرآن کریم، به‌ویژه در سوره‌های رعد، ابراهیم، حجر و به‌ویژه کهف، به زیبایی تبیین شده است. استاد فرزانه قدس‌سره در درس‌گفتار شماره ۱۳۱۸، با نگاهی عمیق به این آیات، انسان را به مثابه آینه‌ای معرفی می‌کنند که می‌تواند تمامی صفات و کمالات الهی را بازتاب دهد، مشروط بر آنکه با طهارت، تمرین و هدایت مربی، این ظرفیت‌ها را به فعلیت برساند. این کتاب، با تکیه بر درس‌گفتارهای مذکور و تحلیل‌های دقیق، به بررسی مفهوم قدرت معنوی در سوره کهف و نقش حوزه‌های علمی در احیای این اقتدار می‌پردازد. هدف آن است که با رویکردی علمی و آکادمیک، پیوند عمیق میان آیات قرآنی و نظام خلقت آشکار گردد و راه برای بازسازی جایگاه علم دینی به‌عنوان محور تحول جوامع اسلامی هموار شود.
بخش نخست: سوره کهف، جلوه‌گاه قدرت معنوی
ویژگی‌های ممتاز سوره کهف
سوره کهف، یکی از سوره‌های کلیدی قرآن کریم، به دلیل تمرکز بر سه رویداد محوری—اصحاب کهف، موسی و خضر، و ذوالقرنین—جایگاهی متمایز در میان سوره‌های قرآنی دارد. این سوره، با ۱۱۰ آیه، ۵۴ آیه را به‌طور مستقیم به این سه رویداد اختصاص داده است: آیات ۹ تا ۲۶ (۱۷ آیه) به داستان اصحاب کهف، آیات ۶۰ تا ۸۲ (۲۲ آیه) به روایت موسی و خضر، و آیات ۸۳ تا ۹۸ (۱۵ آیه) به داستان ذوالقرنین. این تمرکز، سوره کهف را به مثابه آیینه‌ای از قدرت الهی و معنوی معرفی می‌کند که در آن، اقتدار معنوی به‌عنوان اصل بنیادین نظام قرآنی تجلی یافته است. باقی آیات (۵۶ آیه) نیز با فصاحت و بلاغت بی‌نظیر خود، زمینه‌ساز تقویت پیام قدرت هستند و به مثابه ریتم‌هایی در یک سمفونی عظیم، مفاهیم را به شکلی پویا و جذاب ارائه می‌دهند.
| درنگ: سوره کهف، با تخصیص ۵۴ آیه از ۱۱۰ آیه به رویدادهای قدرت‌محور، به‌عنوان سوره‌ای متمایز، اقتدار معنوی را در سه روایت اصحاب کهف، موسی و خضر، و ذوالقرنین به تصویر می‌کشد. |
ساختار ریتمیک و پیشرو سوره کهف
یکی از ویژگی‌های برجسته سوره کهف، ساختار ریتمیک و پویای آن است که مفاهیم قدرت را به شکلی جذاب و تأثیرگذار ارائه می‌دهد. این سوره، با بهره‌گیری از تنوع در روایت و ایجاد وقفه‌های معنایی، مشابه رسانه‌های مدرن امروزی عمل می‌کند که با ریتم و تنوع، توجه مخاطب را جلب می‌کنند. قرآن کریم، ۱۴ قرن پیش، با این ساختار پیشرو، نشان داده است که چگونه می‌توان مفاهیم عمیق را با زبانی روان و تأثیرگذار به مخاطب منتقل کرد. این ویژگی، سوره کهف را به مثابه نگینی در میان سوره‌های قرآنی قرار داده که نه‌تنها پیام معنوی، بلکه الگویی برای انتقال دانش و اقتدار را ارائه می‌دهد.
| درنگ: ساختار ریتمیک سوره کهف، با بهره‌گیری از تنوع روایی و وقفه‌های معنایی، مفاهیم قدرت را به شکلی پویا و مشابه تکنیک‌های رسانه‌ای مدرن منتقل می‌کند. |
سوره کهف، باطل‌السحر و ابزار معنوی
سوره کهف، به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، در سنت اسلامی به‌عنوان یکی از طلسمات قرآنی و باطل‌السحر شناخته می‌شود. این سوره، با قدرت معنوی خود، قادر است موانع و سحرهای معنوی را برطرف سازد و تأثیراتی عمیق در زندگی مؤمنان ایجاد کند. این ویژگی، سوره را به ابزاری عملیاتی برای مقابله با چالش‌های معنوی تبدیل کرده و بر نقش آن در تقویت اقتدار معنوی تأکید دارد. همان‌گونه که خورشید با نور خود تاریکی را می‌زداید، سوره کهف نیز با آیات نورانی خود، قلب‌ها را از ظلمت جهل و گمراهی رهایی می‌بخشد.
| درنگ: سوره کهف، به‌عنوان باطل‌السحر، با قدرت معنوی خود موانع را برطرف می‌سازد و نقش محوری در تقویت اقتدار معنوی ایفا می‌کند. |
نظام‌مندی قرآن کریم و عدم انحصار به افراد خاص
آیه آغازین سوره کهف، الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَىٰ عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجًا ۚ (ستایش خدایی را که بر بنده‌اش کتاب را نازل کرد و در آن هیچ کژی قرار نداد)، بر نظام‌مندی و جامعیت قرآن کریم تأکید دارد. این آیه نشان می‌دهد که قرآن برای همه انسان‌ها نازل شده و نه صرفاً برای گروهی خاص. برخلاف دیدگاه‌های تحریف‌شده که قرآن را به انحصار معصومین درآورده‌اند، این کتاب آسمانی برای هدایت کل بشریت نازل گشته و همه انسان‌ها می‌توانند با غور در آن، به حقایق ربوبی دست یابند. این دیدگاه، قرآن را به مثابه چشمه‌ای جوشان معرفی می‌کند که هر جوینده‌ای می‌تواند از آن بهره‌مند شود.
| درنگ: قرآن کریم، کتابی برای همه انسان‌هاست و نه منحصر به معصومین؛ نظام‌مندی آن، راه را برای بهره‌مندی همگان از حقایق الهی هموار می‌سازد. |
جمع‌بندی بخش نخست
سوره کهف، با تمرکز بر سه رویداد محوری و ساختار ریتمیک خود، به‌عنوان جلوه‌گاه قدرت معنوی در قرآن کریم شناخته می‌شود. این سوره، با آیات قدرت‌محور و ویژگی باطل‌السحر بودن، نه‌تنها هدایت معنوی، بلکه الگویی برای تحول علمی و اجتماعی ارائه می‌دهد. نظام‌مندی قرآن و عدم انحصار آن به افراد خاص، بر نقش همگانی این کتاب آسمانی تأکید دارد و راه را برای بازسازی اقتدار معنوی جوامع اسلامی هموار می‌سازد.
بخش دوم: اقتدار معنوی و نقش علم دینی
ضرورت اقتدار معنوی برای علما
علما، به‌عنوان وارثان انبیا، باید از اقتدار معنوی برخوردار باشند تا بتوانند هدایت جامعه را بر عهده گیرند. این اقتدار، که از ایمان عمیق، عمل صالح و تأثیرگذاری بر قلب‌ها نشأت می‌گیرد، فراتر از قدرت مادی است و ریشه در توحید، همت والا و اهتمام مداوم دارد. عالمی که فاقد این اقتدار باشد، نمی‌تواند به شایستگی نقش هدایتگری خود را ایفا کند. همان‌گونه که انبیا با اقتدار معنوی خود، جوامع را به سوی کمال هدایت کردند، علما نیز باید این ویژگی را در خود پرورش دهند تا به مثابه چراغ‌هایی در تاریکی، راهنمای امت باشند.
| درنگ: اقتدار معنوی، ویژگی بنیادین علما به‌عنوان وارثان انبیاست که از ایمان، عمل صالح و تأثیرگذاری بر قلب‌ها سرچشمه می‌گیرد. |
غفلت علم دینی از آیات قدرت
علم دینی در دوران معاصر، از توجه به آیات قدرت و پرورش عالمان مقتدر معنوی غفلت کرده است. این غفلت، نتیجه تحریف‌های تاریخی توسط نظام‌های استعماری و طاغوتی است که تلاش کرده‌اند نقش علم دینی را به امور حاشیه‌ای مانند روضه‌خوانی محدود کنند. این انحراف، به کاهش تأثیرگذاری علم دینی در جامعه و عقب‌ماندگی جوامع اسلامی منجر شده است. برای احیای جایگاه علم دینی، لازم است که این علم از تمرکز بر مسائل حاشیه‌ای فراتر رود و به‌عنوان مرکزی برای تولید دانش و اقتدار معنوی بازتعریف شود.
| درنگ: غفلت علم دینی از آیات قدرت، نتیجه تحریف‌های تاریخی است که نقش آن را به امور حاشیه‌ای محدود کرده و ضرورت بازتعریف آن را برجسته می‌سازد. |
قرآن کریم، کتاب قانون اساسی و عملیاتی
قرآن کریم، نه‌تنها کتابی برای هدایت معنوی، بلکه قانون اساسی برای ایجاد تحول اجتماعی و علمی است. این کتاب، با آیات قدرت‌محور خود، نظام‌مندی خلقت و توانایی خداوند در هدایت بشر را به نمایش می‌گذارد. سوره کهف، به‌عنوان نمونه‌ای برجسته، نشان می‌دهد که چگونه قرآن می‌تواند به‌عنوان منبعی برای بازسازی اقتدار معنوی و تحول جوامع عمل کند. این کتاب آسمانی، به مثابه نقشه‌ای جامع، راه را برای ساختن جامعه‌ای مقتدر و عادلانه هموار می‌سازد.
| درنگ: قرآن کریم، به‌عنوان قانون اساسی، فراتر از هدایت معنوی، منبعی برای تحول اجتماعی و علمی است که اقتدار معنوی را ترویج می‌دهد. |
نقد برنامه‌های رسانه‌ای غیرعلمی
رسانه‌های دینی، به جای بهره‌گیری از عالمان برجسته، گاه به افرادی با دانش محدود بسنده می‌کنند که این امر به کاهش اعتبار علم دینی منجر شده است. پرداختن به موضوعات غیرعلمی و حاشیه‌ای، مانند بحث‌های غیرضروری درباره طول عمر شخصیت‌های دینی، نه‌تنها به ارتقای معرفت دینی کمکی نمی‌کند، بلکه به تضعیف جایگاه علم دینی در جامعه می‌انجامد. رسانه‌ها باید با ارائه محتوای علمی و معتبر، به تبیین حقایق قرآنی بپردازند و از عالمان شایسته برای این مهم بهره گیرند.
| درنگ: رسانه‌های دینی باید با بهره‌گیری از عالمان شایسته و ارائه محتوای علمی، اعتبار علم دینی را ارتقا دهند و از مسائل حاشیه‌ای پرهیز کنند. |
جمع‌بندی بخش دوم
اقتدار معنوی، ویژگی بنیادین علما به‌عنوان وارثان انبیاست که از ایمان و عمل صالح سرچشمه می‌گیرد. غفلت علم دینی از آیات قدرت، نتیجه تحریف‌های تاریخی است که ضرورت بازتعریف نقش این علم را برجسته می‌سازد. قرآن کریم، به‌عنوان کتابی عملیاتی، راه را برای تحول اجتماعی و علمی هموار می‌کند، و رسانه‌های دینی باید با ارائه محتوای معتبر، به تقویت این اقتدار کمک کنند.
بخش سوم: نظام کهفی عالم ناسوت
تعجب و قدرت در نگاه قرآنی
آیه ۹ سوره کهف، أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا (آیا پنداشتی که اصحاب کهف و رقیم از آیات شگفت‌انگیز ما بودند؟)، تعجب را به‌عنوان واکنشی به ناشناخته‌ها مطرح می‌کند. این آیه نشان می‌دهد که تعجب، نتیجه ناآگاهی و عدم تمرین در مواجهه با حقایق الهی است. برای خداوند و صاحبان قدرت معنوی، این امور بخشی از نظام خلقت‌اند و شگفتی ایجاد نمی‌کنند. همان‌گونه که انسانی که بر طناب راه می‌رود، پس از تمرین دیگر شگفت‌زده نمی‌شود، انسان مؤمن نیز با ممارست در مسیر الهی، به درک عمیق‌تری از نظام خلقت دست می‌یابد.
| درنگ: تعجب در برابر آیات الهی، نتیجه ناآگاهی است؛ تمرین و ممارست، انسان را به درک نظام‌مند خلقت هدایت می‌کند. |
اتحاد و حرکت جمعی در اصحاب کهف
آیه ۱۰ سوره کهف، إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا (آنگاه که جوانان به غار پناه بردند و گفتند: پروردگارا، از جانب خود به ما رحمت عطا کن و کار ما را به سامان آور)، بر اتحاد و حرکت جمعی اصحاب کهف تأکید دارد. این جوانان، با اتکا به ایمان و همبستگی، در برابر چالش‌ها مقاومت کردند و به هدایت الهی دست یافتند. این آیه، به مثابه مشعلی فروزان، نشان‌دهنده قدرت ناشی از اتحاد و ایمان جمعی است.
| درنگ: اتحاد و ایمان جمعی اصحاب کهف، نمونه‌ای از اقتدار معنوی است که در برابر چالش‌ها به هدایت الهی منجر می‌شود. |
نقش نور خورشید در نظام خلقت
آیه ۱۷ سوره کهف، وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ تَزَاوَرُ عَنْ كَهْفِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَإِذَا غَرَبَتْ تَقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ وَهُمْ فِي فَجْوَةٍ مِنْهُ ۚ ذَٰلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ ۗ (و خورشید را می‌دیدی که چون برمی‌آمد، از غارشان به سمت راست متمایل می‌شد و چون غروب می‌کرد، از سمت چپ از آنان می‌گذشت، در حالی که ایشان در فضایی باز از آن [غار] بودند. این از آیات خداست)، بر تأثیر نور خورشید بر نظام خلقت تأکید دارد. این آیه نشان می‌دهد که حرکت خورشید، بخشی از نظام دقیق الهی است که نه‌تنها در داستان اصحاب کهف، بلکه در کل عالم ناسوت، از جمله سلول‌های بدن انسان، تأثیرگذار است.
| درنگ: حرکت خورشید، به‌عنوان بخشی از نظام الهی، بر تمام جنبه‌های زیستی و روانی عالم ناسوت تأثیر می‌گذارد. |
عالم ناسوت، نظام کهفی
عالم ناسوت، به‌عنوان یک نظام کهفی، تحت تأثیر حرکت نور و خورشید عمل می‌کند. تمام موجودات، از جمله انسان‌ها، در این نظام جای دارند و حرکت سلول‌ها و پیازچه‌های بدن انسان، با شدت و قلت نور خورشید هماهنگ است. این دیدگاه، عالم را به مثابه غاری عظیم معرفی می‌کند که در آن، همه موجودات در سیستمی هماهنگ و الهی حرکت می‌کنند. علم دینی باید با مطالعه این نظام، حقایق قرآنی را استخراج و به جهانیان ارائه دهد.
| درنگ: عالم ناسوت، به‌عنوان یک نظام کهفی، تحت تأثیر نور خورشید عمل می‌کند و علم دینی باید این نظام را به‌صورت علمی استخراج کند. |
تأثیر همنشینی بر تحول معنوی
آیه ۲۲ سوره کهف، سَيَقُولُونَ ثَلَاثَةٌ رَابِعُهُمْ كَلْبُهُمْ وَيَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْمًا بِالْغَيْبِ ۖ وَيَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ كَلْبُهُمْ ۚ قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ بِعِدَّتِهِمْ مَا يَعْلَمُهُمْ إِلَّا قَلِيلٌ ۗ (به‌زودی خواهند گفت: سه نفر بودند که چهارمین‌شان سگشان بود، و می‌گویند: پنج نفر بودند که ششمین‌شان سگشان بود، به گمانه‌زنی در غیب. و می‌گویند: هفت نفر بودند و هشتمین‌شان سگشان بود. بگو: پروردگارم به تعدادشان داناتر است، جز اندکی کسی آنها را نمی‌شناسد)، به تأثیر همنشینی اشاره دارد. سگ اصحاب کهف، به دلیل قرار گرفتن در نظام معنوی آنها، بخشی از این سیستم شد. این آیه، به مثابه آینه‌ای، نشان‌دهنده قدرت همنشینی در ارتقای معنوی است.
| درنگ: همنشینی با نظام معنوی، حتی موجودات ساده را به تحول معنوی هدایت می‌کند، چنان‌که سگ اصحاب کهف بخشی از این نظام شد. |
طول عمر در نظام کهفی
آیه ۲۵ سوره کهف، وَلَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلَاثَ مِائَةٍ سِنِينَ وَازْدَادُوا تِسْعًا (و در غارشان سیصد سال درنگ کردند و نه سال بر آن افزودند)، به اقامت ۳۰۹ ساله اصحاب کهف اشاره دارد. این آیه نشان می‌دهد که طول عمر طولانی، در نظام کهفی الهی، امری عادی و بخشی از نظام خلقت است. مقایسه با طول عمر شخصیت‌هایی مانند نوح، بر امکان‌پذیری این پدیده در نظام الهی تأکید دارد.
| درنگ: طول عمر طولانی در نظام کهفی، بخشی از نظام الهی است که در داستان اصحاب کهف به نمایش درآمده است. |
جمع‌بندی بخش سوم
نظام کهفی عالم ناسوت، با تأثیر نور خورشید و هماهنگی خلقت، به‌عنوان سیستمی منسجم معرفی می‌شود که انسان‌ها و موجودات را در بر می‌گیرد. آیات سوره کهف، از تعجب به‌عنوان نتیجه ناآگاهی تا تأثیر همنشینی و طول عمر در این نظام، بر نقش قرآن کریم در تبیین حقایق الهی تأکید دارند. علم دینی باید با مطالعه این نظام، به استخراج و ارائه حقایق قرآنی بپردازد.
بخش چهارم: تحول علم دینی و احیای اقتدار معنوی
ضرورت علمی شدن علم دینی
علم دینی باید از آموزش صرف مسائل سنتی فراتر رود و به مرکزی برای تولید دانش و اقتدار معنوی تبدیل شود. این تحول، نیازمند بازنگری در برنامه‌های آموزشی و پژوهشی است تا علم دینی به‌عنوان پیشرو در تعامل با جهان معاصر شناخته شود. همان‌گونه که خورشید با نور خود جهان را روشن می‌کند، علم دینی نیز باید با دانش و اقتدار، تاریکی جهل را از جوامع بزداید.
| درنگ: علم دینی باید با فراتر رفتن از آموزش‌های سنتی، به مرکزی برای تولید دانش و اقتدار معنوی تبدیل شود. |
نقش تجربه در کاهش تعجب
تجربه عملی، مانند بالا رفتن از مناره‌ها یا مواجهه با موقعیت‌های غیرعادی، تعجب را کاهش می‌دهد. انسان با تمرین و ممارست، به درک عمیق‌تری از نظام الهی دست می‌یابد. این نکته، به نقش تجربه در پرورش اقتدار معنوی اشاره دارد، چنان‌که اصحاب کهف با ایمان و اتحاد، به هدایت الهی نائل شدند.
| درنگ: تجربه و ممارست، انسان را از تعجب به درک عمیق نظام الهی هدایت می‌کند. |
ضرورت استخدام دانشمندان جهانی
برای پیشبرد اهداف علمی و دینی، علم دینی باید از دانشمندان جهانی بهره گیرد. این تعامل، امکان استخراج حقایق قرآنی و ارائه آنها به جهان را فراهم می‌سازد. همان‌گونه که یک باغبان از ابزارهای نوین برای پرورش باغ خود استفاده می‌کند، علم دینی نیز باید از ظرفیت‌های جهانی برای شکوفایی بهره گیرد.
| درنگ: تعامل با دانشمندان جهانی، راه را برای استخراج و ارائه حقایق قرآنی هموار می‌سازد. |
محدودیت ابزارهای علمی
فقدان ابزارهای علمی، از پیشرفت علم دینی در استخراج حقایق قرآنی جلوگیری کرده است. رفع این موانع و تأمین ابزارهای لازم، برای تحقق اهداف علمی و معنوی ضروری است. علم دینی باید به مثابه کارگاهی مجهز، به ابزارهای روز مجهز شود تا بتواند نظام کهفی عالم را به‌صورت علمی تبیین کند.
| درنگ: تأمین ابزارهای علمی، شرط لازم برای استخراج حقایق قرآنی و تبیین نظام کهفی عالم است. |
نقد پرداختن به مسائل حاشیه‌ای
تمرکز بر مسائل حاشیه‌ای، مانند تعداد اصحاب کهف، به جای توجه به نظام کهفی عالم، نشانه بی‌توجهی به حقایق قرآنی است. علم دینی باید به مسائل بنیادین و کاربردی قرآن بپردازد تا از حاشیه به متن هدایت شود. این رویکرد، علم دینی را از انحرافات تاریخی رهایی می‌بخشد.
| درنگ: تمرکز بر مسائل بنیادین قرآن، علم دینی را از حاشیه به متن هدایت می‌کند. |
تأثیر تحریف‌های تاریخی
تحریف‌های تاریخی توسط نظام‌های استعماری و طاغوتی، علم دینی را از جایگاه اصلی خود دور کرده و آن را به امور حاشیه‌ای محدود کرده است. این تحریف‌ها، بخشی از پروژه‌ای برای تضعیف اسلام بوده‌اند. احیای هویت اصیل علم دینی، ضرورتی برای بازسازی اقتدار معنوی جوامع اسلامی است.
| درنگ: تحریف‌های تاریخی، علم دینی را به حاشیه رانده‌اند؛ احیای هویت اصیل آن، اقتدار معنوی را بازمی‌گرداند. |
جمع‌بندی بخش چهارم
تحول علم دینی، نیازمند فراتر رفتن از آموزش‌های سنتی، بهره‌گیری از دانشمندان جهانی، و تأمین ابزارهای علمی است. نقد مسائل حاشیه‌ای و تحریف‌های تاریخی، بر ضرورت احیای هویت اصیل علم دینی تأکید دارد. این تحول، علم دینی را به مرکزی برای تولید دانش و اقتدار معنوی تبدیل می‌کند.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
سوره کهف، به‌عنوان یکی از سورهრ>سوره کهف، به‌عنوان یکی از سوره‌های کلیدی قرآن کریم، با تمرکز بر اقتدار معنوی و نظام کهفی عالم ناسوت، راهنمایی برای تحول جوامع اسلامی ارائه می‌دهد. این سوره، با روایت‌های اصحاب کهف، موسی و خضر، و ذوالقرنین، نشان‌دهنده نظام‌مندی خلقت و قدرت الهی است. علم دینی، به‌عنوان وارث انبیا، باید از آموزش‌های سنتی فراتر رود و با بهره‌گیری از ابزارهای علمی و تعامل با جهان معاصر، به مرکزی برای تولید دانش و اقتدار معنوی تبدیل شود. تحریف‌های تاریخی، که علم دینی را به حاشیه رانده‌اند، باید با احیای هویت اصیل آن جبران گردد. این کتاب، با تکیه بر درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره، تلاشی است برای تبیین این حقایق و دعوت به بازسازی جایگاه علم دینی در جهان اسلام.
| با نظارت صادق خادمی |