متن درس
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، جلسه (534)
بخش اول: تفسیر آیه 187 سوره بقره: احکام صیام و روابط زوجین
مقدمه: جایگاه آیه در ساختار معرفتی و فقهی قرآن کریم
سوره بقره، به‌عنوان یکی از جامع‌ترین سوره‌های قرآن کریم، مجموعه‌ای منسجم از احکام، معارف و هدایت‌های الهی را در بر دارد. آیه 187 این سوره، با تمرکز بر احکام صیام و روابط زوجین، نه‌تنها حکمی فقهی را بیان می‌دارد، بلکه با ارائه ملاكات، زمینه‌ها و معارف، به فقهی پویا و حقوق‌مدار دعوت می‌کند. این آیه، به دلیل طول و جامعیت در بیان احکام متعدد، در زمره آیات طوال قرار می‌گیرد و با ظرافتی بی‌نظیر، احکام را در کنار ساختارهای معرفتی و اخلاقی ارائه می‌دهد. در این بخش، به تفسیر و تحلیل این آیه با رویکردی علمی و دانشگاهی پرداخته می‌شود، با تأکید بر پیوند میان احکام فقهی و معارف قرآنی، تا الگویی برای فقه پویا و پاسخگو به نیازهای جامعه امروزی ارائه گردد.
متن و ترجمه آیه 187 سوره بقره
أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِكُمْ ۚ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ ۗ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ ۖ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ ۚ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ۖ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ ۚ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ ۗ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ
حلال شد برای شما در شب‌های روزه‌داری، نزدیکی با همسرانتان؛ آنان پوششی برای شما هستند و شما پوششی برای آنان. خداوند دانست که شما به خویشتن خیانت می‌ورزیدید، پس بر شما بازگشت کرد و از شما درگذشت. اکنون با آنان همبستر شوید و آنچه را خداوند برای شما مقرر داشته طلب کنید، و بخورید و بیاشامید تا رشته سفید بامداد از رشته سیاه شب برای شما آشکار شود. سپس روزه را تا شب به پایان برید، و در حالی که در مساجد معتکفید، با زنان همبستر نشوید. این است حدود الهی، پس به آن نزدیک نشوید. این‌گونه خداوند آیاتش را برای مردم روشن می‌سازد، باشد که پرهیزگاری کنند.
تحلیل ساختاری و محتوایی آیه
طبقه‌بندی آیات و جایگاه آیه 187
آیات قرآن کریم، بر اساس طول و محتوا، به سه دسته قصیر، متوسط و طوال تقسیم می‌شوند، مشابه تقسیم‌بندی سوره‌ها. آیه 187 سوره بقره، به دلیل گستردگی محتوا و احکام متعدد، در زمره آیات طوال قرار می‌گیرد. این آیه، با بیان احکام مربوط به نزدیکی در شب‌های صیام، اعتکاف، و خوردن و آشامیدن، از جامعیت و پیچیدگی برخوردار است. این جامعیت، نشان‌دهنده توانایی قرآن کریم در ارائه احکام فقهی در کنار معارف و زمینه‌های اخلاقی است، که آن را از یک متن صرفاً حکمی متمایز می‌سازد.
درنگ: آیه 187 سوره بقره، به‌عنوان یک آیه طوال، با بیان احکام متعدد و پیوند آن‌ها با معارف، نمونه‌ای برجسته از جامعیت قرآن کریم در ارائه احکام و معارف است.
پیچیدگی احکام و زمینه‌های آن
احکام این آیه، به دلیل وابستگی به علل، خصوصیات و زمینه‌ها، از پیچیدگی برخوردار است. عبارت «أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِكُمْ» با تعیین ظرف زمانی (شب‌های صیام) و قید موضوعی (همسران مشروع)، حکمی دقیق و محدود را ارائه می‌دهد. این پیچیدگی، از سادگی و خشکی احکام فقهی فاصله گرفته و به فهم عمیق‌تر دعوت می‌کند. آیه، با ارائه زمینه‌های معرفتی مانند «عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ»، نشان می‌دهد که احکام الهی ریشه در شناخت نیازها و ضعف‌های انسانی دارند.
نقد نگاه تکلیف‌محور به جامعه دینی
برخلاف تصور رایج، جامعه دینی صرفاً تکلیف‌محور نیست، بلکه حقوق‌مدار است و حقوق انسان بر خویش، بر دیگران، بر خدا، و خدا بر انسان را در بر می‌گیرد. آیه 187، با بیان حقوق زوجین («هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ»), به پیوند میان تکلیف (روزه) و حقوق (نزدیکی حلال) اشاره دارد. این پیوند، نشان‌دهنده آن است که جامعه دینی، برخلاف جدایی ماهوی از جامعه مدنی، در ذات خود حقوق‌مدار است و تکالیف را در راستای استیفای حقوق تعریف می‌کند.
درنگ: آیه 187، با تأکید بر حقوق متقابل زوجین و پیوند آن با تکلیف صیام، به حقوق‌مداری جامعه دینی و رد جدایی ماهوی آن از جامعه مدنی اشاره دارد.
نقد جدایی جامعه دینی و مدنی
جدایی ماهوی جامعه دینی (تکلیف‌محور) از جامعه مدنی (حقوق‌مدار) نادرست است. آیه 187، با تأکید بر حقوق زوجین و ارائه احکام صیام در کنار معارف، نشان می‌دهد که تکلیف و حقوق در جامعه دینی در هم تنیده‌اند. این دیدگاه، به رد تصور نادرست تکلیف‌محوری صرف و تأکید بر جامعیت جامعه دینی دعوت می‌کند، که هم حقوق و هم تکالیف را در بر می‌گیرد.
علت خشکی علم دینی
خشکی برخی از رویکردهای علم دینی، از جدایی احکام از مبانی، عقاید و معارف ناشی می‌شود، که به تصور تکلیف‌محوری صرف دامن می‌زند. آیه 187، با ارائه ساختار معرفتی («هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ» و «عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ»), احکام را با مبانی معرفتی پیوند می‌دهد و از خشکی و یک‌جانبه‌نگری پرهیز می‌کند. این پیوند، به فهم عمیق‌تر احکام و اجتناب از رویکردهای جامد دعوت می‌کند.
ساختار معرفتی احکام آیه
آیه 187، پس از بیان حکم حلال بودن نزدیکی در شب‌های صیام، به معرفت («هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ») و زمینه‌های آن («تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ») می‌پردازد و سپس احکام دیگر مانند خوردن و آشامیدن و اعتکاف را مطرح می‌کند. این ترکیب، نشان‌دهنده جامعیت آیه در ارائه حکم، معرفت و زمینه‌هاست. چنین ساختاری، از خشکی احکام جلوگیری کرده و به فهم عمیق‌تر دعوت می‌کند.
نقد رویکردهای جامد در علم دینی
رویکردی که صرفاً به بیان احکام بدون توجه به ملاكات و موضوعات بپردازد، جامد است و اجتهاد ناقص ارائه می‌دهد. آیه 187، با بیان موضوع («لَيْلَةَ الصِّيَامِ»), حکم («أُحِلَّ»), و ملاكات («تَخْتَانُونَ»), الگویی برای اجتهاد پویا ارائه می‌دهد که پاسخگوی نیازهای جامعه است.
درنگ: آیه 187، با ارائه موضوع، حکم و ملاكات، الگویی برای اجتهاد پویا و پاسخگو ارائه می‌دهد که از رویکردهای جامد و تکلیف‌محور فاصله می‌گیرد.
لزوم توجه به ملاكات احکام
علم دینی باید موضوعات، ملاكات و خصوصیات احکام را بیان کند، نه صرفاً احکام را تکرار یا تقلید نماید. آیه 187، با ارائه جزئیات مانند «الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ», به دقت در ملاكات احکام دعوت می‌کند. این دقت، به اجتهادی پاسخگو و منطبق با نیازهای روز منجر می‌شود.
نقد آثار متأخر علم دینی
بسیاری از آثار متأخر در علم دینی، بدون تحقیق جدید، به تکرار مطالب پیشین بسنده کرده‌اند. آیه 187، با ارائه دیدگاهی نو (لباس بودن زوجین), به خلاقیت در علم دینی و اجتناب از تکرار دعوت می‌کند. این رویکرد، به غنای معرفتی و پاسخگویی به نیازهای جامعه کمک می‌کند.
دقت در جزئیات احکام
آیه 187، با دقت در جزئیات مانند «الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ», زمینه قرآنی علم دینی را نشان می‌دهد. این دقت، به لزوم توجه به جزئیات در اجتهاد و اجتناب از کلی‌گویی اشاره دارد، که از ویژگی‌های یک علم دینی پویاست.
جامعیت محتوای قرآن کریم
اسلام باید از تمام محتوای قرآن کریم بهره گیرد، نه صرفاً بخشی از آن مانند فقه، عرفان یا اخلاق. آیه 187، با ترکیب حکم، معرفت و اخلاق، به جامعیت قرآن کریم و ضرورت بهره‌گیری کامل از آن تأکید می‌کند. این جامعیت، به ارائه دین کامل و پاسخگو به نیازهای انسانی دعوت می‌کند.
درنگ: آیه 187، با ترکیب حکم، معرفت و اخلاق، به جامعیت قرآن کریم و لزوم بهره‌گیری از تمام ابعاد آن دعوت می‌کند.
نقد تبعیض در علم دینی
تبعیض در علم دینی، مانند تمرکز صرف بر فقه یا عرفان، به ارائه دین کامل منجر نمی‌شود. آیه 187، با ارائه حکم و معرفت در کنار هم، به اجتناب از تبعیض و جامع‌نگری دعوت می‌کند. این رویکرد، به فهمی کامل‌تر از دین و پاسخگویی به نیازهای جامعه می‌انجامد.
دقت و روزآمدی احکام قرآن کریم
احکام قرآن کریم، مانند آیه 187، از دقت، اهمیت و روزآمدی برخوردارند. این آیه، با بیان احکامی مانند حلال بودن نزدیکی و اعتکاف، به انطباق‌پذیری قرآن کریم با نیازهای روز اشاره دارد. این ویژگی، به علم دینی امکان می‌دهد تا پاسخگوی چالش‌های مدرن باشد.
تحلیل واژگان کلیدی آیه
معنای «أُحِلَّ» و اشتقاق آن
واژه «أُحِلَّ» از ماده «حَلَّ» به معنای باز شدن است، که در مقابل «حَرُمَ» (ممنوعیت) و «عَقَدَ» (گره زدن) قرار می‌گیرد. در این آیه، «أُحِلَّ» به رفع ممنوعیت نزدیکی در شب‌های صیام اشاره دارد، که با ممنوعیت در روز (نهار) در تضاد است. تضاد طبیعی «حَلَّ» با «عَقَدَ» به لحاظ لغوی است، اما در فقه، «حَلَّ» در مقابل «حَرُمَ» به‌عنوان حکم قرار می‌گیرد. همچنین، قرابت اشتقاقی «حَلَّ» با «هَلَال» (به معنای باز شدن ماه) به فصاحت قرآن کریم و انتخاب واژگان دقیق اشاره دارد.
اهل حل و عقد
اصطلاح «اهل حل و عقد» به کارگزاران جامعه اشاره دارد که امور را باز یا بسته می‌کنند. این اصطلاح، با نقش علم دینی در اداره جامعه و تنظیم احکام هم‌خوانی دارد، که در آیه 187 با ارائه احکام دقیق متجلی است.
متعلق و ظرف «أُحِلَّ»
متعلق «أُحِلَّ», «الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِكُمْ» است و ظرف آن, «لَيْلَةَ الصِّيَامِ» (شب‌های ماه رمضان). این تعیین متعلق و ظرف، به دقت حکم و محدودیت آن به زمان و موضوع خاص اشاره دارد. ظرف «لَيْلَةَ الصِّيَامِ», شب‌های ماه رمضان را مشخص می‌کند و از روز (نهار) متمایز می‌سازد.
معنای «رَفَث»
«رَفَث» به امور پنهانی که استقباح ذكر دارند (ما یستقبح ذكره) اشاره دارد، اعم از حلال (مانند مباشرت و مغازله) و حرام (مانند فحش). در این آیه، با قید «إِلَىٰ نِسَائِكُمْ», «رَفَث» به مباشرت حلال با همسران محدود شده و از شمول امور حرام خارج می‌شود. فحش، به دلیل بیان امور پنهانی (مانند توهین به ناموس), نوعی «رَفَث» است، اما آیه آن را به مباشرت حلال محدود کرده است. توهین ظاهری (مانند «دراز»), به دلیل عدم پنهانی بودن، «رَفَث» محسوب نمی‌شود.
درنگ: «رَفَث» در آیه 187، با قید «إِلَىٰ نِسَائِكُمْ», به مباشرت حلال با همسران محدود شده و از شمول امور حرام مانند فحش خارج می‌شود.
اشتقاق «فَحْشَاء» و «فَاحِشَة»
واژگان «فَحْشَاء» و «فَاحِشَة», به بیان امور پنهانی در ظاهر اشاره دارند که استقباح ذكر دارند. قرابت اشتقاقی این واژگان با «رَفَث», به دقت قرآن کریم در انتخاب واژگان و تأکید بر پنهانی بودن اشاره دارد.
قید «إِلَىٰ نِسَائِكُمْ»
قید «إِلَىٰ نِسَائِكُمْ», «رَفَث» را به مباشرت با همسران مشروع محدود می‌کند و مباشرت با غیرنساء (مانند خودارضایی) را از دایره حکم حلال خارج می‌سازد. این قید، به مشروعیت رابطه و محدود شدن آن به محارم زوجی تأکید دارد.
ناموس و پنهانی بودن
مفهوم ناموس، به دلیل پنهانی بودن، با «رَفَث» مرتبط است و در این آیه به مباشرت حلال با همسران محدود شده است. این پیوند، به اهمیت حفظ حریم خصوصی در روابط زوجین اشاره دارد.
اطلاق «نِسَاء» و قید «كُمْ»
واژه «نِسَاء» اطلاق دارد و همه زنان را شامل می‌شود، اما قید «كُمْ» آن را به همسران مشروع محدود می‌کند. جمع «نِسَائِكُمْ» به اطلاق جنسی اشاره دارد، نه الزام تعدد همسران، و شمول حکم را برای همه همسران مشروع نشان می‌دهد.
فقه قرآنی و الگوی اجتهاد پویا
لزوم فقه قرآنی
فقه قرآنی باید موضوع، ملاك و خصوصیات حکم را بیان کند، همان‌گونه که آیه 187 با ارائه موضوع («لَيْلَةَ الصِّيَامِ»), حکم («أُحِلَّ»), و قید («نِسَائِكُمْ»), الگویی برای اجتهاد پویا ارائه می‌دهد. این رویکرد، به فهم دقیق‌تر احکام و پاسخگویی به نیازهای جامعه کمک می‌کند.
نقد فقه تکلیف‌محور
فقه تکلیف‌محور، به دلیل عدم توجه به حقوق، مورد انتقاد دنیای مدرن قرار گرفته است. آیه 187، با تأکید بر حقوق زوجین («لِبَاسٌ»), به فقه حقوق‌مدار و شناخت‌مدار دعوت می‌کند، که پاسخگوی نیازهای جامعه امروزی است.
شناخت‌مداری در حکومت‌های پیشرفته
حکومت‌های پیشرفته، شناخت‌مدار هستند و تکلیف و حقوق را در پرتو شناخت بیان می‌کنند. آیه 187، با ارائه معرفت («هُنَّ لِبَاسٌ»), به شناخت‌مداری در احکام دینی تأکید می‌کند و نشان می‌دهد که احکام الهی ریشه در شناخت نیازهای انسانی دارند.
گستردگی حکومت دینی
حکومت دینی، حقوق مردم، خدا و پیامبر را شامل می‌شود، برخلاف حکومت‌های سکولار که حق خدا را حذف می‌کنند. آیه 187، با بیان حقوق زوجین و احکام صیام، به گستردگی حکومت دینی و جامعیت آن اشاره دارد.
نقد عملکرد برخی رویکردهای دینی
برخی رویکردهای دینی، با تأکید بیش از حد بر تکلیف (مانند وجوب رأی دادن بدون توجه به صلاحیت کاندیداها), به تصور تکلیف‌محوری دامن زده‌اند. آیه 187، با ترکیب تکلیف (صیام) و حقوق (رفث), به تعادل میان تکلیف و حقوق دعوت می‌کند و از وجوب غیرمنطقی پرهیز می‌نماید.
رأی دادن به‌عنوان حق
رأی دادن، حقی شهروندی است، اما بی‌تفاوتی به جامعه، اهمال محسوب می‌شود. آیه 187، با تأکید بر حقوق و تکالیف متقابل، به مشارکت مسئولانه در جامعه دعوت می‌کند. فرد می‌تواند به دلیل عدم صلاحیت کاندیداها رأی ندهد، بدون آن‌که مورد سرزنش قرار گیرد.
درنگ: آیه 187، با تأکید بر حقوق و تکالیف متقابل، به مشارکت مسئولانه در جامعه و احترام به اختیار فرد دعوت می‌کند.
الگوی فقه قرآنی
فقه قرآنی، با بیان موضوع، زمینه، ملاك و خصوصیات، از نقد دنیای مدرن مصون است. آیه 187، با ارائه جزئیات احکام، الگویی برای فقه پویا و پاسخگو ارائه می‌دهد که می‌تواند نیازهای جامعه مدرن را برآورده سازد.
مفهوم‌دار بودن آیه
آیه 187، به دلیل مفهوم‌دار بودن (خروج نهار از حلال بودن نزدیکی), از دقت فقهی برخوردار است. مفهوم «لَيْلَةَ الصِّيَامِ», به خروج روز (نهار) از حکم حلال اشاره دارد، که با عبارت «ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ» تأیید می‌شود. هر وصف، شرط یا جمله در قرآن کریم مفهوم دارد، مگر آن‌که قرینه‌ای آن را نفی کند. در این آیه، به دلیل وجود مقابل (نهار), مفهوم معتبر است.
اعتکاف و محدودیت‌های آن
در ظرف اعتکاف، حتی شب نیز از حلال بودن نزدیکی خارج می‌شود («وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ»). خروج از مسجد در اعتکاف جز در ضرورت ممکن نیست، و مباشرت به‌عنوان ضرورت پذیرفته نمی‌شود. این قید، به جدیت احکام اعتکاف و لزوم رعایت حدود الهی اشاره دارد.
دقت و ظرافت آیه
آیه 187، با تفکیک شب و روز و قید اعتکاف، از دقت و ظرافت فقهی برخوردار است. این دقت، به لزوم اجتهاد دقیق و توجه به جزئیات در علم دینی تأکید می‌کند.
نقد رویکردهای امر و نهی‌محور
رویکردهای امر و نهی‌محور، بدون بیان ملاكات، مورد سؤال قرار می‌گیرند و پذیرفتنی نیستند. آیه 187، با ارائه ملاكات («تَخْتَانُونَ»), به علم دینی پاسخگو و منطقی دعوت می‌کند. همان‌گونه که طبیب باید بیمار را با توضیح راضی کند، عالم دینی نیز باید با تبیین ملاكات، مقلدان را به پذیرش احکام ترغیب نماید.
تفاوت مخاطبان عالم دینی
عالم دینی باید به مخاطب عام، حکم را ساده بیان کند، اما به مخاطب عالم، ملاكات را توضیح دهد. آیه 187، با ارائه معرفت و حکم، به تناسب بیان با مخاطب تأکید می‌کند.
نقد اصطلاح «عوام»
به‌کار بردن اصطلاح «عوام» برای مردم، توهین‌آمیز است و باید از آن اجتناب شود. آیه 187، با احترام به مخاطبان («نِسَائِكُمْ» و «أَنْتُمْ»), به کرامت انسان‌ها و پرهیز از تحقیر اشاره دارد. جامعه امروز، برخلاف گذشته، از فهم و سواد بالایی برخوردار است و مردم را باید به‌عنوان خواص، و نه عوام، در نظر گرفت.
درنگ: آیه 187، با احترام به مخاطبان، به کرامت انسانی و پرهیز از تحقیر مردم دعوت می‌کند.
هوشیاری نسل جدید
کودکان و جوانان امروز، از هوش و دانش بالایی برخوردارند و با گذشته قابل مقایسه نیستند. آیه 187، با ارائه احکام دقیق، به لزوم توجه به هوشیاری نسل جدید در بیان دین تأکید می‌کند. این هوشیاری، به‌ویژه در حوزه‌های علمیه، آینده‌ای درخشان را نوید می‌دهد.
ادب اجتماعی در بیان
ادب اجتماعی، به پرهیز از تحقیر مردم و استفاده از واژگان محترمانه دعوت می‌کند. آیه 187، با احترام به زوجین، به ادب در بیان دینی و اجتماعی تأکید می‌کند. آثار علمی باید از اصطلاحات توهین‌آمیز مانند «نادان» پاک شوند تا با کرامت انسانی هم‌خوانی داشته باشند.
معنای «لِبَاسٌ» و کارکرد آن
تعریف «لِبَاسٌ»
واژه «لِبَاسٌ» به پوشش عملی و استمراری اشاره دارد، نه صرف پارچه یا دوخته. در آیه 187، «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ» به رابطه پویا و مستمر زوجین به‌عنوان پوشش یکدیگر اشاره دارد. این پوشش، شامل تأمین امنیت، عفت، شادمانی، دفع تنهایی و سلامت دینی است.
تقدم «هُنَّ» بر «أَنْتُمْ»
تقدم «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ» بر «أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ», به استقلال نسبی زنان اشاره دارد. زنان، به نوعي، می‌توانند بدون مردان زندگی کنند، در حالی که مردان بدون زنان با دشواری مواجه می‌شوند. این تقدم، به نقش محوری زنان در روابط زوجین و سلامت جامعه اشاره دارد.
درنگ: تقدم «هُنَّ» بر «أَنْتُمْ» در آیه 187، به استقلال نسبی زنان و نقش محوری آنان در روابط زوجین اشاره دارد.
کارکرد «لِبَاسٌ»
«لِبَاسٌ» در این آیه، به پوشش امنیتی، عفت، شادمانی، دفع تنهایی و سلامت دینی زوجین اشاره دارد. این رابطه پویا، مانند لباسی که همراه بدن حرکت می‌کند، به تأمین نیازهای روان‌شناختی و معنوی زوجین کمک می‌کند.
نقد اجتماعی روابط زوجین
برخلاف ادعای آیه مبنی بر تأمین عفت و امنیت از طریق رابطه زوجین، در برخی جوامع، ازدواج به عفت و امنیت منجر نمی‌شود و گاه آلودگی در متأهلان بیش از مجردان است. این نقد، به انحراف از حالت ایده‌آل آیه اشاره دارد، که نیازمند اصلاح اجتماعی و بازگشت به ارزش‌های قرآنی است.
شك و سوءظن در روابط زوجین
در برخی جوامع، شك و سوءظن میان زوجین، به‌ویژه از سوی زنان نسبت به مردان، رایج است، که با ادعای «لِبَاسٌ» ناسازگار است. این وضعیت، به انحراف از اعتماد متقابل مورد نظر آیه اشاره دارد و نیازمند بازنگری در رفتارهای اجتماعی است.
جمع‌بندی
آیه 187 سوره بقره، به‌عنوان یک آیه طوال، با بیان احکام صیام، روابط زوجین و اعتکاف، نمونه‌ای برجسته از جامعیت قرآن کریم در ارائه احکام و معارف است. این آیه، با پیوند احکام فقهی با معارف و ملاكات، به فقهی پویا و حقوق‌مدار دعوت می‌کند که پاسخگوی نیازهای جامعه مدرن است. تأکید بر حقوق متقابل زوجین («لِبَاسٌ»), نقد رویکردهای تکلیف‌محور، و ارائه الگویی برای اجتهاد دقیق و روزآمد، از ویژگی‌های برجسته این آیه است. نقدهای اجتماعی مطرح‌شده، مانند شك و سوءظن در روابط زوجین، به انحراف از حالت ایده‌آل قرآنی اشاره دارد و نیازمند اصلاح بر اساس ارزش‌های دینی است. این آیه، با دعوت به رعایت حدود الهی و پرهیزگاری، راهنمایی جامع برای زندگی دینی و اجتماعی ارائه می‌دهد.
با نظارت صادق خادمی