متن درس
گفتگوهای صمیمی
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، جلسه (958)
مقدمه
در درس‌گفتارهایم، بارها از جامعیت دین و ضرورت ارائه آن به‌گونه‌ای نظام‌مند و جهانی سخن گفته‌ام. این خاطرات، که گاه به‌صورت گذرا در سخنانم به آن‌ها اشاره کرده‌ام، روایت‌هایی از تأملاتم درباره مهندسی دین، نقش ولایت در وحدت‌بخشی، و ضرورت احیای کمالات دینی‌اند. در این مجموعه، که با عنوان «گفتگوهای صمیمی» پیش روی شماست، می‌کوشم شما را به دنیای این تجربه‌ها و اندیشه‌ها ببرم، گویی در کنارم نشسته‌اید و با هم از امکان پیاده‌سازی دین در جوامع مختلف، نقد تعصبات دینی، و پویایی علم دینی سخن می‌گوییم. این روایت‌ها، از تجربه‌ام در گفت‌وگوهای بین‌مذهبی تا تأملاتم درباره علوم غیبی، همگی بخشی از سفری هستند که مرا به تأمل در معنای حقیقی دین و نقش آن در هدایت انسان‌ها واداشته است.
بخش اول: مهندسی دین و جامعیت آن
مهندسی دین برای جهان
در درس‌گفتارهایم، از تلاشم برای مهندسی دین سخن گفته‌ام. من دین را به‌گونه‌ای نظام‌مند تدوین کرده‌ام که حتی در جوامع غیرمسلمان نیز قابل پیاده‌سازی باشد. این دین، چنان جامعیت و جذابیتی دارد که می‌تواند هر انسانی را، حتی در دورترین نقاط، شیفته خود کند. دین، معشوقه‌ای است برای بشر، نه قفسی که او را در بند کشد.
این باور، مرا به تأمل در جامعیت دین و امکان ارائه آن به‌عنوان نظامی عقلانی و انسانی واداشت.
خاطره گفت‌وگو در سفارت ایران در سوریه
روزی را در سفارت ایران در سوریه، جایی که نمایندگان گروه‌های مختلف – شیعه، سنی، لبنانی، سوری، فلسطینی، و حتی کسانی از سرزمین‌های دیگر – گرد هم آمده بودند. من بحث ولایت را مطرح کردم، نه با تعصب، بلکه با استدلالی عقلانی. به آن‌ها گفتم: «ما با کسی دعوا نداریم. هزار سال راه‌های دیگر را آزمودید و نتیجه نگرفتید. راه ولایت، راه هدایت است.» شگفت‌آور اینکه حتی یک نفر حساسیت نشان نداد. این تجربه، مرا به قدرت گفتمان ولایت در ایجاد وحدت و جذب قلب‌ها مطمئن کرد.
این خاطره، مرا به اهمیت گفت‌وگوی بین‌مذهبی و نقش ولایت در پیوند قلب‌ها واداشت.
بخش دوم: نقد تعصبات و خلوص در دینداری
نقد دعواها و تعصبات دینی
از دعواها و تعصبات دینی انتقاد کرده‌ام. عصبیت‌ها، غرض‌ورزی‌ها، و نفسانیات، دین را از معشوقه‌ای برای بشر به مشکلی پیچیده بدل کرده‌اند. قرآن کریم می‌فرماید: وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا (آل عمران: ۱۰۳). این آیه، به وحدت و پرهیز از تفرقه دعوت می‌کند.
این تأمل، مرا به ضرورت خلوص در ارائه دین و پرهیز از تفرقه واداشت.
دین و سلامت انسان
از نقش دین در سلامت انسان سخن گفته‌ام. عباداتی چون روزه و نماز، برای سلامت جسم و روح انسان طراحی شده‌اند، نه برای پیچیده کردن زندگی. امروز، حتی غیرمسلمانان ماشین‌هایشان را با دقت سرویس می‌کنند، اما ما گاه دین را چنان پیچیده می‌کنیم که از دسترس دور می‌شود.
این دیدگاه، مرا به اهمیت ساده‌سازی و کاربردی کردن دین در زندگی روزمره واداشت.
بخش سوم: پویایی علم دینی و نقد روش‌های سنتی
ضرورت مدرن شدن علم دینی
از ضرورت مدرن شدن علم دینی سخن گفته‌ام. علم دینی باید چنان پویا و جذاب باشد که جهان به سوی آن بیاید و از آن بیاموزد، نه اینکه ما از دیگران تقلید کنیم. اگر علم دینی پویا نشود، نمی‌تواند پشتوانه‌ای برای نظام و انقلاب باشد.
این باور، مرا به ضرورت تحول در علم دینی و انطباق آن با نیازهای معاصر واداشت.
نقد روش‌های سنتی خیرات
از روش‌های سنتی خیرات، مانند خیرات با نیت غیرخالص، انتقاد کرده‌ام. خیرات باید خالص و برای خدا باشد، نه برای نمایش. قرآن کریم می‌فرماید: فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ (بقره: ۱۸۴). این آیه، از خیر خالصانه سخن می‌گوید.
این نقد، مرا به اهمیت خلوص در اعمال دینی و پرهیز از ریا واداشت.
نقد شکیات و قسلات در فقه
از شکیات و قسلات در فقه، مانند بیست‌وسه نوع شک در نماز، انتقاد کرده‌ام. این پیچیدگی‌ها، دین را از دسترس مردم دور می‌کند. اگر شک می‌کنی، نمازت را درست کن، اما این قواعد پیچیده، مانع فهم ساده دین است.
این دیدگاه، مرا به ضرورت فقه پویا و کاربردی برای عامه مردم واداشت.
نقد تعطیلی کمالات دینی
از تعطیلی کمالات دینی، مانند علوم غیبی، تفعل، و استخاره، در علم دینی انتقاد کرده‌ام. این تعطیلی، باعث شده دیگران در این علوم پیشی گیرند و ما را به سحر و جادو متهم کنند. این علوم، اگر به‌درستی احیا شوند، کمالات دینی‌اند.
این نقد، مرا به اهمیت احیای علوم غیبی و کمالات دینی واداشت.
نزولات قرآنی در عصر غیبت
از نزولات قرآنی در عصر غیبت سخن گفته‌ام. سالکان، در ظرف تدریجی و ثانوی، همچنان از این نزولات بهره‌مند می‌شوند. قرآن کریم می‌فرماید: شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ (بقره: ۱۸۵). این آیه، از نزول قرآن به‌عنوان هدایتگر سخن می‌گوید.
این باور، مرا به پویایی معارف قرآنی و استمرار هدایت الهی در عصر غیبت امیدوار کرد.
جمع‌بندی
این خاطرات، که از دل تأملاتم در درس‌گفتارها و تجربه‌های زیسته‌ام برآمده‌اند، دعوتی هستند به بازنگری در فهم دین، احیای کمالات دینی، و ارائه آن به‌گونه‌ای جهانی و عقلانی. از مهندسی دین گرفته تا نقد تعصبات و شکیات پیچیده، همگی نشان‌دهنده سفری هستند که مرا به این باور رسانده‌اند: دین، راهی برای وحدت، سلامت، و هدایت بشر است. این مجموعه، که با عنوان «گفتگوهای صمیمی» پیش روی شماست، تلاشی است برای به اشتراک گذاشتن این تجربه‌ها و تأملات با شما، تا شاید با هم به سوی فهمی عمیق‌تر از دین و نقش آن در جهان معاصر گام برداریم.