متن درس
تفسیر: ابداء و اعاده در خلقت الهی از منظر قرآن کریم
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۱۶۷۸)
دیباچه
قرآن کریم، چونان چراغی فروزان، راهنمای بشر در فهم حقیقت هستی و رابطه‌اش با آفریدگار است. در میان مفاهیم ژرف این کتاب آسمانی، «ابداء» و «اعاده» به‌عنوان دو رکن بنیادین خلقت و بازآفرینی، جایگاهی ویژه دارند. این دو مفهوم، نه‌تنها به آفرینش اولیه و بازگشت در قیامت اشاره دارند، بلکه پرده از حکمت، عزت و فیض بی‌کران الهی برمی‌دارند. در این نوشتار، با تأمل در آیات قرآن کریم، به بررسی این دو مفهوم از منظری عمیق و با زبانی روشن پرداخته‌ایم. هدف آن است که با نگاهی نو به آیات، تازگی و پویایی خلقت الهی و پیوند آن با اخلاق و معرفت انسانی نمایان گردد. این اثر، با ساختاری منظم و با بهره‌گیری از آیات نورانی، در پی آن است که خواننده را به سوی فهمی ژرف‌تر از نظام آفرینش رهنمون سازد.
بخش یکم: ابداء و تجدد خلقت در سوره اعراف
آیه ۲۹ سوره اعراف: تازگی خلقت و بازگشت به سوی عدالت
قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ ۖ وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ ۚ كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ
بگو: پروردگارم به عدالت فرمان داده است و چهره‌های خود را در هر عبادتگاهی [به سوی او] استوار دارید و او را در حالی که دین را برای او خالص کرده‌اید، بخوانید. همان‌گونه که شما را آفرید، باز می‌گردید.
آیه شریفه ۲۹ از سوره اعراف، چونان آیینه‌ای روشن، حقیقت خلقت و بازآفرینی را در برابر دیدگان انسان می‌گستراند. واژه «بَدَأَكُمْ» در این آیه، به خلقت اولیه انسان به‌صورت نوپدید و تازه اشاره دارد، گویی خداوند، انسان را چون گلی تازه شکفته، از فیض بی‌کران خویش پدید آورده است. «تَعُودُونَ» نیز، بازگشت به همان حالت نوپدید را در قیامت نشان می‌دهد، نه به معنای تکرار صرف، بلکه به‌سان تجدید حیاتی که در آن، انسان با تازگی و طراوت به محضر الهی بازمی‌گردد.
نکات کلیدی:
- «بدأ» به معنای نوآفرینی و خلقت تازه است، نه حدوث از عدم.
- بازگشت در قیامت، با همان تازگی خلقت اولیه است که نشان‌دهنده فیض مداوم الهی است.
- عدالت و اخلاص در عبادت، با هدف خلقت و بازآفرینی پیوند دارد.
این آیه، خلقت را فرایندی پویا و مستمر می‌داند که از اراده بی‌واسطه الهی نشأت می‌گیرد. برخلاف برداشت‌های نادرست که خلقت را به حدوث از عدم یا وابستگی به علل مادی فرومی‌کاهند، «بدأ» در اینجا به معنای «تجدد» است، گویی خداوند، هستی را چون جویباری زلال، پیوسته تازه و نو می‌سازد. این تازگی، نه‌تنها در خلقت دنیوی، بلکه در بازآفرینی اخروی نیز جاری است، چنان‌که انسان در قیامت، با همان خلوص و طراوت اولیه به سوی خدا بازمی‌گردد. این دیدگاه، با حکمت متعالیه همخوانی دارد که خلقت را امری پویا و بی‌واسطه می‌داند.
جمع‌بندی بخش یکم
آیه ۲۹ سوره اعراف، خلقت و بازآفرینی را چون دو بال پرنده‌ای می‌داند که انسان را به سوی عدالت و اخلاص رهنمون می‌سازد. این آیه، با تأکید بر تازگی و نوپدیدی خلقت، هرگونه برداشت عامیانه از حدوث و عدم را نفی کرده و فیض مداوم الهی را در نظام هستی نشان می‌دهد. انسان مؤمن، با تأمل در این آیه، به سوی زیستن با اخلاص و عدالت دعوت می‌شود، گویی هر لحظه از حیاتش، بازآفرینی خلقت اولیه اوست.
بخش دوم: خلقت و اعاده در سوره یونس
آیه ۴ سوره یونس: فیض الهی و عدالت در بازآفرینی
إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا ۖ وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا ۚ إِنَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بِالْقِسْطِ ۚ وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ شَرَابٌ مِّنْ حَمِيمٍ وَعَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْفُرُونَ
بازگشت همه شما به سوی اوست. وعده خدا حق است. اوست که خلق را آغاز می‌کند، سپس آن را بازمی‌گرداند تا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، به عدالت پاداش دهد. و کسانی که کفر ورزیدند، به سبب کفرشان، برایشان شرابی از آب جوشان و عذابی دردناک خواهد بود.
این آیه شریفه، چونان نقشه‌ای دقیق، نظام خلقت و بازآفرینی را ترسیم می‌کند. «يَبْدَأُ الْخَلْقَ» به خلقت اولیه و «يُعِيدُهُ» به بازآفرینی در قیامت اشاره دارد. واژه «ثُمَّ» نشان‌دهنده توالی منطقی بین این دو مرحله است، گویی خلقت و اعاده، دو فصل از کتاب حکمت الهی‌اند که در خدمت عدالت و پاداش‌دهی قرار دارند.
نکات کلیدی:
- خلقت و اعاده، از فیض مداوم الهی ناشی می‌شوند و با هدف تحقق عدالت الهی انجام می‌گیرند.
- «يَبْدَأُ» به معنای نوآفرینی است که بی‌نیاز از علل مادی و واسطه‌هاست.
- حکمت الهی در خلقت و اعاده، هرگونه برداشت تصادفی یا عامیانه را نفی می‌کند.
این آیه، با تأکید بر هدفمندی خلقت و اعاده، نشان می‌دهد که خداوند، چون باغبانی حکیم، هستی را با نظم و تدبیر می‌آفریند و بازمی‌گرداند. برخلاف تصورات نادرست که خلقت را به فرایندی مادی یا تصادفی فرومی‌کاهند، این آیه بر اراده بی‌واسطه الهی («كُنْ فَيَكُونُ») تأکید دارد. هدف از اعاده، اجرای عدالت است، چنان‌که مؤمنان به پاداش نیک و کافران به کیفر عادلانه می‌رسند.
آیه ۳۴ سوره یونس: یگانگی خداوند در خلقت و اعاده
قُلْ هَلْ مِن شُرَكَائِكُم مَّن يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ۚ قُلِ اللَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ۚ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ
بگو: آیا از شریکان شما کسی هست که خلق را آغاز کند و سپس آن را بازگرداند؟ بگو: خداست که خلق را آغاز می‌کند و سپس آن را بازمی‌گرداند. پس چگونه [از حق] منحرف می‌شوید؟
این آیه، چونان شمشیری برّان، شرک را در هم می‌شکند و یگانگی خداوند در خلقت و اعاده را آشکار می‌سازد. پرسش از توانایی شریکان فرضی در خلق و بازآفرینی، استدلالی منطقی است که ناتوانی بت‌ها و معبودهای دروغین را نمایان می‌کند. «يَبْدَأُ» در اینجا، به خلقتی نوپدید و بی‌سابقه اشاره دارد، در حالی که «يُعِيدُهُ» بازآفرینی را با همان تازگی نشان می‌دهد.
نکات کلیدی:
- «بدأ» به معنای نوآفرینی و «اعاده» به معنای بازآفرینی، دو صفت متقابل الهی‌اند.
- نفی شرک و تأکید بر یگانگی خداوند در خلقت و اعاده.
- خلقت الهی، بی‌نیاز از واسطه‌ها و علل مادی است.
تمایز بین «بدأ» (با همزه) و «بدع» (با عین) در این آیه، عمق زبانی قرآن کریم را نشان می‌دهد. «بدأ» به معنای تازگی و نوآفرینی است، در حالی که «بدع» به نوآوری در معنای عام‌تر اشاره دارد. این آیه، با تأکید بر اسماء متقابل «بدأ» (جمال) و «اعاده» (جلال)، جامعیت صفات الهی را در خلقت و بازآفرینی به تصویر می‌کشد.
جمع‌بندی بخش دوم
آیات ۴ و ۳۴ سوره یونس، چونان دو گوهر درخشان، حکمت و یگانگی الهی را در خلقت و اعاده نمایان می‌سازند. این آیات، با نفی شرک و برداشت‌های عامیانه، خلقت را فرایندی حکیمانه و پویا معرفی می‌کنند که از فیض بی‌کران الهی سرچشمه می‌گیرد. انسان مؤمن، با تأمل در این آیات، به سوی توحید و معرفت الهی هدایت می‌شود.
بخش سوم: تجدد و بازآفرینی در سوره انبیاء
آیه ۱۰۴ سوره انبیاء: درهم‌پیچیدن آسمان و تجدید خلقت
يَوْمَ نَطْوِي السَّمَاءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكِتَبِ ۚ كَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ ۚ وَعْدًا عَلَيْنَا ۚ إِنَّا كُنَّا فَاعِلِينَ
روزی که آسمان را چون طوماری درهم می‌پیچیم، همان‌گونه که خلق را در آغاز آفریدیم، آن را بازمی‌گردانیم. این وعده‌ای است بر ما، و ما قطعاً آن را انجام می‌دهیم.
این آیه، چونان پرده‌ای از نور، پایان نظام کنونی خلقت و آغاز مرحله‌ای نو را به تصویر می‌کشد. تعبیر «نَطْوِي السَّمَاءَ» به درهم‌پیچیدن آسمان اشاره دارد، نه به معنای نابودی، بلکه به‌سان تحولی عظیم که خلقت را به سوی تازگی و نوپدیدی هدایت می‌کند. «كَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ» بر یکسانی کیفیت خلقت اولیه و بازآفرینی تأکید دارد، گویی خداوند، هستی را چون کتابی می‌گشاید و از نو می‌نویسد.
نکات کلیدی:
- درهم‌پیچیدن آسمان، نشانه تحول و تجدید خلقت است، نه نابودی.
- وعده الهی در بازآفرینی، قطعی و حکیمانه است.
- خلقت و اعاده، هر دو از فیض پویای الهی سرچشمه می‌گیرند.
این آیه، خلقت را فرایندی هدفمند و حکیمانه می‌داند که در آن، خداوند با قدرت و حکمت، نظام هستی را از نو می‌آفریند. برخلاف برداشت‌های عامیانه که قیامت را با نابودی مطلق همراه می‌دانند، این آیه بر تداوم تازگی و نوپدیدی تأکید دارد، چنان‌که خلقت اولیه و بازآفرینی، دو جلوه از یک فیض الهی‌اند.
جمع‌بندی بخش سوم
آیه ۱۰۴ سوره انبیاء، با تصویری شاعرانه و عمیق، خلقت و بازآفرینی را به‌عنوان دو مرحله از نظام حکیمانه الهی معرفی می‌کند. این آیه، انسان را به تأمل در پویایی و تازگی خلقت دعوت می‌کند و بر قطعیت وعده الهی در بازآفرینی تأکید دارد.
بخش چهارم: عزت و حکمت الهی در سوره حج
آیه ۶۴ سوره حج: تسخیر هستی و نعمت‌های الهی
لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ ۚ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً ۚ وَمِنَ النَّاسِ مَن يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُّنِيرٍ
آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن اوست، و به‌راستی خدا همان بی‌نیاز ستوده است. آیا ندیدی که خدا آنچه در آسمان‌ها و زمین است برای شما مسخر کرده و نعمت‌های آشکار و پنهان خود را بر شما تمام کرده است؟ و برخی از مردم در باره خدا بدون علم و هدایت و کتاب روشنگر مجادله می‌کنند.
این آیه، چونان دریچه‌ای به سوی عظمت الهی، تسخیر آسمان‌ها و زمین را برای انسان به تصویر می‌کشد. این تسخیر، نشانه‌ای از فیض الهی و خلقت هدفمند است که در خدمت انسان قرار گرفته است. نعمت‌های آشکار و پنهان، چون جویبارهایی از فیض الهی، تازگی و نوپدیدی خلقت را نشان می‌دهند.
نکات کلیدی:
- تسخیر هستی برای انسان، نشانه خلقت هدفمند و فیض الهی است.
- نعمت‌های الهی، جلوه‌ای از تازگی و نوپدیدی خلقت‌اند.
- نفی مجادله بدون علم، بر ضرورت معرفت در فهم خلقت تأکید دارد.
این آیه، با تأکید بر بی‌نیازی و ستودگی خداوند، هرگونه جدال بی‌اساس در باب خلقت را نفی می‌کند. خلقت الهی، چونان باغی پربار، با حکمت و نظم آفریده شده و انسان را به تأمل در این نظم دعوت می‌کند.
جمع‌بندی بخش چهارم
آیه ۶۴ سوره حج، با تصویری از تسخیر هستی و نعمت‌های الهی، خلقت را فرایندی حکیمانه و هدفمند معرفی می‌کند. این آیه، انسان را به سوی معرفت و دوری از جدال بی‌اساس هدایت می‌کند، گویی هر نعمت الهی، آینه‌ای است که عزت و حکمت خداوند را بازمی‌تاباند.
بخش پنجم: تأمل در خلقت و اعاده در سوره عنکبوت
آیه ۲۰ سوره عنکبوت: دعوت به مشاهده خلقت
قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ۚ ثُمَّ اللَّهُ يُنشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
بگو: در زمین سیر کنید و بنگرید که خدا چگونه خلق را آغاز کرد، سپس خداوند نشأت آخرت را پدید می‌آورد. به‌راستی خدا بر هر چیز تواناست.
این آیه، چونان فراخوانی به سفری معرفتی، انسان را به سیر در زمین و تأمل در خلقت دعوت می‌کند. «كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ» به تدریجی بودن خلقت اشاره دارد، گویی خداوند، هستی را چون نقاشی استادانه، به‌تدریج و با تازگی می‌آفریند. این تدریج، نه به معنای خلقت از عدم، بلکه به معنای ظهور نوپدید خلقت است.
نکات کلیدی:
- دعوت به سیر و نظر در زمین، بر ضرورت معرفت و تجربه در فهم خلقت تأکید دارد.
- خلقت، فرایندی تدریجی و نوپدید است که با حکمت الهی شکل می‌گیرد.
- پیوستگی خلقت دنیوی و اعاده اخروی، وحدت نظام الهی را نشان می‌دهد.
این آیه، با تأکید بر مشاهده‌پذیری خلقت، انسان را به تجربه مستقیم و تأمل در نشانه‌های الهی فرا می‌خواند. این دعوت، با فلسفه روئیتی همخوانی دارد که فهم خلقت را از طریق مشاهده و معرفت ممکن می‌داند.
آیه ۱۹ سوره عنکبوت: اسباق در خلقت
أَوَلَمْ يَرَوْا كَيْفَ يَبْدَأُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ۚ إِنَّ ذَٰلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ
آیا ندیدند که خدا چگونه خلق را آغاز می‌کند، سپس آن را بازمی‌گرداند؟ به‌راستی این بر خدا آسان است.
این آیه، با تعبیر «أَوَلَمْ يَرَوْا»، انسان را به تأمل در فرایند خلقت دعوت می‌کند، گویی خداوند، چونان آفریننده‌ای حکیم، خلقت را به‌صورت مستمر و نوپدید به نمایش می‌گذارد. «يَبْدَأُ» در حالت مضارع، بر تداوم و پویایی خلقت دلالت دارد، چنان‌که خلقت، جریانی جاری و تازه است.
نکات کلیدی:
- «يَبْدَأُ» به تداوم و پویایی خلقت اشاره دارد.
- «اسباق» در خلقت، نشان‌دهنده استحکام و ظهور تدریجی خلقت است.
- سهولت خلقت و اعاده، از قدرت بی‌نهایت الهی ناشی می‌شود.
تمایز بین «بدأ» و «يبدأ» در این آیه، به تفاوت بین خلقت گذشته و خلقت مستمر اشاره دارد. «يبدأ» در حالت مضارع، بر فعلیت و تداوم خلقت تأکید دارد، گویی انسان می‌تواند تپش قلب هستی را در لحظه خلقت بشنود و جوشش حیات را در ظهور آن ببیند.
جمع‌بندی بخش پنجم
آیات ۱۹ و ۲۰ سوره عنکبوت، انسان را به سفری معرفتی در نظام خلقت دعوت می‌کنند. این آیات، با تأکید بر تدریجی بودن و تازگی خلقت، انسان را به تأمل در نشانه‌های الهی و فهم پویایی نظام هستی رهنمون می‌سازند.
بخش ششم: حکمت و سهولت خلقت در سوره روم
آیه ۱۱ سوره روم: توالی خلقت، اعاده و رجوع
اللَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
خدا خلق را آغاز می‌کند، سپس آن را بازمی‌گرداند، سپس به سوی او بازمی‌گردید.
این آیه، چونان نقشه‌ای جامع، سه مرحله خلقت، اعاده و رجوع را به تصویر می‌کشد. «يَبْدَأُ» به خلقت اولیه، «يُعِيدُهُ» به بازآفرینی در قیامت، و «إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» به بازگشت به محضر الهی اشاره دارد. این توالی، نظام حکیمانه الهی را نشان می‌دهد که در آن، انسان با عزت و کرامت به سوی خدا بازمی‌گردد.
نکات کلیدی:
- توالی سه‌گانه خلقت، اعاده و رجوع، نظام جامع الهی را نشان می‌دهد.
- بازآفرینی در قیامت، با تازگی و نوپدیدی همراه است.
- رجوع به سوی خدا، با عزت و کرامت الهی انجام می‌شود.
این آیه، با تأکید بر عزت و جوانمردی الهی، هرگونه برداشت عامیانه از قیامت به‌عنوان صحنه خواری و ذلت را نفی می‌کند. خداوند، چونان میزبانی بزرگوار، بندگان را با کرامت به محضر خویش می‌خواند، گویی هر بنده، چون گلی تازه، در محضر الهی شکوفا می‌شود.
آیه ۲۷ سوره روم: سهولت اعاده و مثل اعلی
وَهُوَ الَّذِي يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ ۚ وَلَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلَىٰ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
اوست که خلق را آغاز می‌کند، سپس آن را بازمی‌گرداند و این بر او آسان‌تر است. و برای اوست مثل اعلی در آسمان‌ها و زمین، و اوست عزیز و حکیم.
این آیه، چونان قله‌ای رفیع، عزت و حکمت الهی را در خلقت و اعاده به نمایش می‌گذارد. «وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ» به سهولت بازآفرینی اشاره دارد، نه به معنای کاهش اهمیت، بلکه به نشانه قدرت بی‌نهایت الهی. «مَثَلُ الْأَعْلَىٰ» نیز برتری و کمال صفات الهی را نشان می‌دهد.
نکات کلیدی:
- سهولت اعاده، نشانه قدرت بی‌نهایت الهی است.
- مثل اعلی، برتری و کمال صفات الهی را در خلقت و اعاده نشان می‌دهد.
- عزت و حکمت الهی، نظام خلقت را از هرگونه نقص و تصادف مبرا می‌سازد.
این آیه، خلقت را چونان فرایندی حکیمانه و عزتمند معرفی می‌کند که در آن، خداوند با قدرت و حکمت، هستی را از نو می‌آفریند. این دیدگاه، با برداشت‌های عامیانه که خلقت را به علل مادی یا تصادفی فرومی‌کاهند، در تضاد است.
جمع‌بندی بخش ششم
آیات ۱۱ و ۲۷ سوره روم، با تأکید بر توالی خلقت، اعاده و رجوع، نظام حکیمانه و عزتمند الهی را به تصویر می‌کشند. این آیات، انسان را به تأمل در عزت و حکمت الهی دعوت می‌کنند و بر پویایی و تازگی خلقت تأکید دارند.
بخش هفتم: نیکویی خلقت در سوره سجده
آیه ۷ سوره سجده: خلقت انسان از گل
الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ ۖ وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنسَانِ مِن طِينٍ
آن که هر چه را آفرید نیکو آفرید و آفرینش انسان را از گل آغاز کرد.
این آیه، چونان گوهری درخشان، نیکویی و کمال خلقت الهی را به نمایش می‌گذارد. «أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ» بر کمال و زیبایی در خلقت تأکید دارد، گویی خداوند، هر موجودی را چون تابلویی استادانه آفریده است. «بَدَأَ خَلْقَ الْإِنسَانِ مِن طِينٍ» نیز به خلقت اولیه انسان از ماده‌ای ساده اما با ظرفیت‌های عظیم اشاره دارد.
نکات کلیدی:
- نیکویی خلقت، نشانه حکمت و کمال الهی است.
- خلقت انسان از گل، قدرت الهی در تبدیل ماده خام به موجودی پیچیده را نشان می‌دهد.
- «بدأ» به تازگی و نوپدیدی خلقت اشاره دارد.
این آیه، خلقت را فرایندی حکیمانه و هدفمند می‌داند که در آن، حتی ماده‌ای ساده چون گل، با فیض الهی به موجودی کامل تبدیل می‌شود. این دیدگاه، با برداشت‌های متکلمانه که خلقت را به حدوث از عدم فرومی‌کاهند، در تضاد است.
جمع‌بندی بخش هفتم
آیه ۷ سوره سجده، با تأکید بر نیکویی و کمال خلقت، انسان را به تأمل در حکمت و قدرت الهی دعوت می‌کند. این آیه، خلقت را چونان فرایندی زیبا و هدفمند معرفی می‌کند که در آن، خداوند با فیض بی‌کران خویش، هستی را از نو می‌آفریند.
بخش هشتم: اسباق و تداوم خلقت در سوره بروج
آیه ۱۳ سوره بروج: ایجاز در بیان خلقت و اعاده
إِنَّهُ هُوَ يَبْدَأُ وَيُعِيدُ
به‌راستی اوست که آغاز می‌کند و بازمی‌گرداند.
این آیه، با ایجازی شگفت‌انگیز، خلقت و اعاده را در یک جمله موجز به تصویر می‌کشد. «يَبْدَأُ وَيُعِيدُ» چونان دو بال پرنده‌ای، قدرت و حکمت الهی را در خلقت و بازآفرینی نشان می‌دهد. استفاده از مضارع، بر تداوم و پویایی این فرایند دلالت دارد.
نکات کلیدی:
- ایجاز آیه، جامعیت خلقت و اعاده را نشان می‌دهد.
- «يَبْدَأُ» در حالت مضارع، بر تداوم و پویایی خلقت تأکید دارد.
- یگانگی خداوند در خلقت و اعاده، توحید افعالی را نشان می‌دهد.
این آیه، با تأکید بر یگانگی خداوند، هرگونه شریک یا واسطه در خلقت را نفی می‌کند. خلقت و اعاده، چونان دو جلوه از فیض الهی، با اراده بی‌واسطه خداوند تحقق می‌یابند.
جمع‌بندی بخش هشتم
آیه ۱۳ سوره بروج، با ایجازی شگفت‌انگیز، خلقت و اعاده را به‌عنوان دو جلوه از قدرت و حکمت الهی معرفی می‌کند. این آیه، انسان را به تأمل در یگانگی و پویایی نظام خلقت دعوت می‌کند.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
تأمل در آیات قرآن کریم درباره «ابداء» و «اعاده»، چونان سفری در باغی پربار، انسان را به سوی فهم عمیق‌تر نظام هستی رهنمون می‌سازد. این آیات، خلقت را فرایندی پویا، حکیمانه و نوپدید معرفی می‌کنند که از فیض مداوم الهی سرچشمه می‌گیرد. «بدأ» و «يبدأ»، چونان دو آینه، تازگی و نوآفرینی خلقت را بازمی‌تابانند، در حالی که «اعاده»، بازگشت به همان تازگی را در قیامت نشان می‌دهد. این مفاهیم، نه‌تنها از منظر فلسفی و کلامی، بلکه از منظر اخلاقی نیز درس‌آموزند. خداوند، چونان میزبانی بزرگوار، بندگان را با عزت و کرامت به محضر خویش می‌خواند و انسان مؤمن را به تخلق به اخلاق الهی، چون عزت، حکمت و ستاریت، دعوت می‌کند.
این آیات، با دعوت به سیر و نظر در زمین، انسان را به تجربه مستقیم و معرفتی خلقت فرا می‌خوانند. برخلاف برداشت‌های عامیانه که خلقت را به حدوث از عدم یا فرایندهای مادی فرومی‌کاهند، قرآن کریم خلقت را امری پویا، بی‌واسطه و هدفمند می‌داند. این دیدگاه، با فلسفه روئیتی و حکمت متعالیه همخوانی دارد و انسان را به سوی زیستنی متعالی و معرفتی هدایت می‌کند.
با نظارت صادق خادمی