متن درس

جلسات دورهمی: بازخوانی سیره نبوی در پرتو مدرنیته

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۱۱۰)

دیباچه

سیره پیامبر اکرم (ص) چونان چراغی فروزان، نه‌تنها در روزگار خویش که تا ابد، راهنمای بشریت است. این کتاب، با نگاهی ژرف به درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره در جلسه یکصد و دهم، کوشیده است تا با بازخوانی سیره نبوی، جلوه‌های متعالی و پیشرو شخصیت پیامبر (ص) را در قالبی منسجم و با زبانی روشن نمایان سازد. محتوای این اثر، با تکیه بر روایات و آیات قرآن کریم، زندگی پیامبر (ص) را به‌مثابه الگویی فرازمانی و پاسخگوی نیازهای انسان معاصر ترسیم می‌کند. این نوشتار، با پیوند زدن سیره نبوی به مفاهیم مدرن، دعوتی است به تأمل در جامعیت و جاودانگی رسالت آن حضرت، که چون رودی زلال، مرزهای زمان و مکان را درمی‌نوردد.

بخش نخست: سادگی و صمیمیت در سیره نبوی

روایت روانداز: جلوه‌ای از اعتماد و سادگی

استاد فرزانه قدس‌سره به روایتی اشاره دارند که پیامبر اکرم (ص)، حضرت علی (ع)، و عایشه زیر یک روانداز خفته بودند. پیامبر (ص) از زیر روانداز خارج شدند، اما حضرت علی (ع) و عایشه باقی ماندند. این روایت، چون آیینه‌ای شفاف، سادگی و صمیمیت در زندگی پیامبر (ص) را بازتاب می‌دهد. اعتماد بی‌مانند پیامبر (ص) به نزدیکانشان، نشان از روح بلند و اطمینان قلبی ایشان دارد، که چون ستونی استوار، روابط خانوادگی‌شان را قوام می‌بخشید.

این روایت، با استناد به آیه شریفه قرآن کریم، وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ (سوره احزاب، آیه ۶؛ همسران او مادران ایشان‌اند)، محرمیت عایشه با حضرت علی (ع) را تأیید می‌کند. این محرمیت، بستری برای فهم اخلاق متعالی پیامبر (ص) فراهم می‌سازد، که در آن، روابط انسانی بر پایه اعتماد و احترام بنا شده است.

اعتماد پیامبر (ص) به نزدیکان

استاد، زندگی پیامبر (ص) را سرشار از اعتماد و سادگی توصیف می‌کنند. این ویژگی، چون گوهری درخشان، نشان‌دهنده شجاعت و اطمینان خاطر ایشان است. پیامبر (ص)، با دلی گشاده و روحی مطمئن، روابطی صمیمی و انسانی را در خانواده خویش بنیان نهادند. این سبک زندگی، با استناد به آیه شریفه لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ (سوره احزاب، آیه ۲۱؛ قطعاً برای شما در [اقتدا به] پیامبر خدا الگویی نیکوست)، الگویی بی‌بدیل برای همگان ارائه می‌دهد.

جمع‌بندی بخش نخست

سیره پیامبر (ص) در این بخش، چون خورشیدی تابان، جلوه‌های سادگی، اعتماد، و صمیمیت را در زندگی خانوادگی ایشان نمایان می‌سازد. روایت روانداز و اعتماد به نزدیکان، نه‌تنها از سبک زندگی ساده و انسانی پیامبر (ص) حکایت دارد، بلکه بر پایه آیات قرآن کریم، الگویی برای روابط متعالی انسانی ارائه می‌دهد. این ویژگی‌ها، پیامبر (ص) را به‌عنوان نمونه‌ای بی‌مانند برای بشریت معرفی می‌کنند.

بخش دوم: روابط خانوادگی و صراحت در سیره نبوی

روایت احتجاج طبرسی: صراحت و صمیمیت

استاد به روایتی از احتجاج طبرسی اشاره دارند که در آن، عایشه به حضرت علی (ع) می‌گوید: «اجلس على فخذی» (بنشین روی ران من). این سخن، که در نگاه نخست شگفت‌انگیز می‌نماید، در حقیقت، جلوه‌ای از صراحت و صمیمیت در روابط خانوادگی پیامبر (ص) است. این روایت، چون نسیمی روح‌نواز، از فضای باز و انسانی خانواده نبوی خبر می‌دهد، که در آن، روابط بر پایه احترام و محبت بنا شده است.

این روایت، با استناد به آیه شریفه وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ (سوره نساء، آیه ۱۹؛ و با آنان به شایستگی معاشرت کنید)، بر اهمیت روابط محترمانه و انسانی در خانواده پیامبر (ص) تأکید دارد. صراحت عایشه در این روایت، نه نشانه‌ای از بی‌ادبی، بلکه جلوه‌ای از صمیمیت و اعتماد در محیطی است که پیامبر (ص) آن را پرورانده بودند.

جمع‌بندی بخش دوم

روایت احتجاج طبرسی، چون آیینه‌ای، روابط صمیمی و انسانی در خانواده پیامبر (ص) را بازتاب می‌دهد. این روایت، با تأکید بر صراحت و محبت در روابط خانوادگی، نشان می‌دهد که پیامبر (ص) فضایی آکنده از اعتماد و احترام آفریده بودند. آیات قرآن کریم، این ویژگی‌ها را به‌عنوان الگویی برای معاشرت شایسته تأیید می‌کنند.

بخش سوم: مدرنیته و جاودانگی سیره نبوی

نقد برداشت‌های سنتی از سیره پیامبر (ص)

استاد، با دلی پرشور و ذهنی ژرف، برداشت‌های سنتی و خشک از سیره پیامبر (ص) را نقد می‌کنند. این برداشت‌ها، چون غباری بر آیینه حقیقت، مانع از شناخت جلوه‌های متمدنانه و پیشرو پیامبر (ص) شده‌اند. علم دینی، گاه با ارائه تفاسیر نادرست، چهره‌ای غیرواقعی از پیامبر (ص) ترسیم کرده و او را در قالبی محدود و کهن نشان داده است. این نقد، چون تیغی برنده، به ضرورت بازخوانی سیره نبوی برای همگامی با نیازهای روزگار مدرن اشاره دارد.

این دیدگاه، با استناد به آیه شریفه وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ (سوره انبیاء، آیه ۱۰۷؛ و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم)، بر جهانی و فرازمانی بودن رسالت پیامبر (ص) تأکید دارد. پیامبر (ص)، چون ستاره‌ای درخشان، نه‌تنها برای زمان خویش، بلکه برای همه اعصار، راهنما و رحمت است.

مدرن بودن پیامبر (ص) و جاودانگی دین

استاد، پیامبر (ص) را شخصیتی متمدن و پیشرو می‌دانند که دین ایشان، چون درختی تناور، تا ابد پاسخگوی نیازهای بشریت است. این دین، که چون چشمه‌ای جوشان، زلال و حیات‌بخش است، با هر زمان و مکان سازگار می‌گردد. استاد تأکید دارند که پیامبر (ص) فرمودند: «دین من تا ابد پابرجاست»، و این سخن، چون مشعلی فروزان، نشان‌دهنده جامعیت و جاودانگی اسلام است.

این دیدگاه، با استناد به آیه شریفه الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي (سوره مائده، آیه ۳؛ امروز دین شما را برایتان کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم)، بر کمال و جاودانگی دین اسلام تأکید دارد. این آیه، گواهی است بر اینکه دین پیامبر (ص)، چون گوهری بی‌مانند، برای همه زمان‌ها و مکان‌ها کفایت می‌کند.

نقد علم دینی و تحریف حقیقت

استاد، با نگاهی نقادانه، معتقدند که علم دینی گاه با ارائه برداشت‌های نادرست، چهره حقیقی پیامبر (ص) را پنهان کرده است. این تحریف، چون پرده‌ای بر حقیقت، مانع از شناخت سیره متعالی پیامبر (ص) شده است. استاد با استناد به آیه شریفه وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (سوره بقره، آیه ۴۲؛ و حق را با باطل نیامیزید و حق را پنهان نکنید در حالی که می‌دانید)، بر ضرورت پرهیز از تحریف حقیقت تأکید دارند.

تفاوت دین حقیقی و دین عرفی

استاد تأکید دارند که دین عرفی، چون سایه‌ای کم‌رنگ از دین حقیقی، با سیره اصیل پیامبر (ص) تفاوت دارد. این تفاوت، چون فاصله میان آسمان و زمین، مانع از پذیرش دین توسط جوامع مدرن شده است. استاد، با استناد به آیه شریفه فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا (سوره روم، آیه ۳۰؛ پس روی خود را به‌سوی دین حنیف کن)، بر ضرورت بازگشت به دین اصیل و ناب تأکید دارند.

ارتباط معنوی با جوامع مدرن

استاد، با دلی پرامید، بر ضرورت پیوند معنوی میان سیره پیامبر (ص) و جوامع مدرن تأکید دارند. سیره نبوی، چون پلی استوار، می‌تواند انسان‌های متجدد را به سوی حقیقت رهنمون شود. این دیدگاه، با استناد به آیه شریفه قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا (سوره اعراف، آیه ۱۵۸؛ بگو ای مردم، من پیامبر خدا به سوی همه شما هستم)، بر جهانی بودن رسالت پیامبر (ص) تأکید دارد.

جمع‌بندی بخش سوم

این بخش، چون چراغی روشنگر، مدرنیته و جاودانگی سیره پیامبر (ص) را نمایان می‌سازد. نقد برداشت‌های سنتی، تأکید بر جامعیت دین، و ضرورت پیوند معنوی با جوامع مدرن، از محورهای اصلی این بخش است. آیات قرآن کریم، چون ستارگان درخشان، این دیدگاه‌ها را تأیید می‌کنند و سیره نبوی را به‌عنوان الگویی فرازمانی معرفی می‌نمایند.

بخش چهارم: شادابی و تأثیرگذاری پیامبر (ص)

شادابی و سرزندگی پیامبر (ص)

استاد، پیامبر (ص) را شخصیتی شاداب و سرزنده توصیف می‌کنند، که چون گلی شکوفا در بوستان نبوت، جلوه‌ای انسانی و عاطفی از خود به نمایش گذاشتند. با وجود اذیت‌ها و دشواری‌ها، شادابی ایشان، چون چشمه‌ای جوشان، در وجودشان جاری بود. استاد، با استناد به آیه شریفه لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ (سوره توبه، آیه ۱۲۸؛ قطعاً پیامبری از خودتان به سوی شما آمده است که رنج شما بر او گران است)، بر عاطفه و شادابی پیامبر (ص) تأکید دارند.

تأثیر بی‌نظیر رسالت بیست‌وسه‌ساله

استاد، با شگفتی، به تأثیر عمیق پیامبر (ص) در مدت کوتاه بیست‌وسه سال رسالت اشاره دارند. این تأثیر، چون موجی خروشان، تاریخ بشریت را دگرگون ساخت و در مقایسه با انبیای پیشین، که گاه صدها سال رسالت داشتند، بی‌مانند است. این دیدگاه، با استناد به آیه شریفه وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا (سوره سبأ، آیه ۲۸؛ و تو را جز برای همه مردم، بشارت‌دهنده و هشداردهنده نفرستادیم)، بر تأثیر جهانی و بی‌نظیر پیامبر (ص) گواهی می‌دهد.

جمع‌بندی بخش چهارم

این بخش، چون تابلویی زیبا، شادابی و تأثیرگذاری پیامبر (ص) را به تصویر می‌کشد. سرزندگی ایشان، با وجود دشواری‌ها، و تأثیر بی‌نظیر رسالتشان، نشان از عظمت و جامعیت سیره نبوی دارد. آیات قرآن کریم، این ویژگی‌ها را تأیید کرده و پیامبر (ص) را به‌عنوان الگویی بی‌مانند برای بشریت معرفی می‌کنند.

جمع‌بندی نهایی

این اثر، چون رودی زلال، سیره پیامبر اکرم (ص) را در پرتو مدرنیته بازخوانی کرده و جلوه‌های متعالی و پیشرو شخصیت ایشان را نمایان ساخته است. سادگی، صمیمیت، شادابی، و تأثیر بی‌نظیر پیامبر (ص)، همراه با نقد برداشت‌های سنتی و تأکید بر جاودانگی دین، از محورهای اصلی این نوشتار است. آیات قرآن کریم، چون ستارگان آسمان، این دیدگاه‌ها را روشن ساخته و سیره نبوی را به‌عنوان الگویی فرازمانی و جهانی معرفی می‌کنند. این کتاب، دعوتی است به تأمل در سیره پیامبر (ص) و بازنگری در برداشت‌های سنتی، تا انسان مدرن بتواند از این چشمه زلال، سیراب گردد.