متن درس

جلسات دورهمی: رسالت تبلیغی عالمان دینی و نقش خانواده در ابلاغ معارف الهی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۱۷۰)

دیباچه

این نوشتار، با الهام از درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره در جلسه اختتامیه مسجد امیرالمؤمنین، به تبیین رسالت تبلیغی عالمان دینی و نقش محوری خانواده در این مسیر می‌پردازد. محتوای حاضر، با پیوند دادن آیات قرآن کریم، تحلیل‌های عقلانی و روایی، و تأملات عمیق کلامی، به دنبال ارائه چارچوبی منسجم برای فهم جایگاه عالمان دینی در ابلاغ معارف الهی و ضرورت همراهی خانواده در این رسالت است. این اثر، با زبانی روشن و متین، به بررسی تفاوت‌های بنیادین عالمان دینی با دیگر طبقات، اهمیت نوآوری در تبلیغ، و نقش بانوان در تقویت این رسالت می‌پردازد. هر بخش، با بهره‌گیری از آیات قرآنی و تحلیل‌های تفصیلی، تلاش دارد تا مفاهیم را با عمق و دقت به خوانندگان منتقل کند، گویی جویباری زلال که جان حقیقت‌جویان را سیراب می‌سازد.

بخش نخست: رسالت تبلیغی عالمان دینی در آیینه قرآن کریم

آغاز گفتمان با آیات و صلوات

گفتمان با ذکر بسم‌الله الرحمن الرحیم و حمد الهی آغاز می‌شود، گویی دروازه‌ای به سوی حقیقت گشوده می‌شود. استاد فرزانه، با تلاوت آیه الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ ۗ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ حَسِيبًا (کسانی که پیام‌های خدا را ابلاغ می‌کنند و از او می‌ترسند و از هیچ‌کس جز خدا بیم ندارند، و خدا برای حساب‌رسی بس است)، بر رسالت عالمان دینی در ابلاغ معارف الهی تأکید می‌ورزند. این آیه، به مثابه مشعلی فروزان، راه تبلیغ دین را روشن می‌سازد. صلوات بر پیامبر اکرم (ص) و آل او، که به درخواست استاد با آوای جمع حاضرین همراه می‌شود، فضایی معنوی برای گفتمان ایجاد می‌کند.

محفل جمع جانان و زمینه مباهله

این محفل، به تعبیر استاد، جمع یاران و یاوران امام زمان (عج) است که با حضور خانواده‌ها، به‌ویژه بانوان، به مثابه آیینه‌ای از صفا و صدق، زمینه مباهله در برابر دیگر گروه‌ها را فراهم می‌آورد. حضور خانواده‌ها، نشان‌دهنده پیوند عمیق میان رسالت دینی و زندگی خانوادگی است، گویی هر فرد در این جمع، شاخه‌ای از درخت تناور ایمان است که در سایه‌سار آن، معارف الهی به بار می‌نشیند.

تفاوت عالمان دینی با دیگر طبقات

استاد، عالمان دینی را از دیگر طبقات، مانند هنرمندان و رسانه‌گران، متمایز می‌دانند. در حالی که هنرمندان به خلق آثار نمایشی و رسانه‌ها به تولید فیلم و سریال مشغول‌اند، عالمان دینی رسالت ابلاغ پیام‌های الهی را بر عهده دارند. این تفاوت، گویی جدایی میان چشمه زلال حقیقت و نهرهای زودگذر سرگرمی است. عالمان دینی، نه هنرپیشه‌اند و نه نقاش، بلکه حاملان رسالات الهی‌اند که با تکیه بر وحی و عقل، معارف را به جامعه منتقل می‌کنند.

ثبات رسالت عالمان دینی در برابر تغییرات زمان

پیشرفت‌های جهانی، از گسترش رسانه‌ها تا فناوری‌های نوین، نمی‌تواند ساختار رسالت عالمان دینی را دگرگون سازد. این رسالت، که ریشه در ابلاغ پیام‌های الهی دارد، از گزند زمان مصون است، گویی ستونی استوار که در برابر طوفان‌های زودگذر سرگرمی و رسانه پایدار می‌ماند. عالمان دینی باید بر تولید محتوای دینی متمرکز شوند، نه انطباق با جریان‌های ناپایدار.

تفاوت عالمان دینی با انبیا

تفاوت بنیادین عالمان دینی با انبیا در دسترسی به وحی است. انبیا، با بهره‌مندی مستقیم از غیب و وحی، پیام‌های الهی را دریافت می‌کردند، گویی دریچه‌ای به سوی آسمان داشتند. اما عالمان دینی، جز در موارد استثنایی مانند کرامات، باید با تحقیق و تلاش، معارف را استخراج کنند. این تلاش، گویی کندن چاهی عمیق برای رسیدن به آب زلال حقیقت است که نیازمند زحمت و دقت است.

معنای «یبلغون» در رسالت تبلیغی

واژه «یبلغون» در آیه الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ، به معنای رساندن و رسیدن است، مانند میوه‌ای که به کمال می‌رسد، نه کال است و نه گندیده. این مفهوم، بر لزوم ارائه محتوای پخته و کامل تأکید دارد. عالم دینی باید معارف را به گونه‌ای ابلاغ کند که نه ناقص باشد و نه از اصالت خود دور شود، گویی باغبانی است که میوه‌ای رسیده و شیرین به جامعه عرضه می‌دارد.

رسالات الهی در برابر رساله‌های فقهی

رسالات الهی، که شامل حقایق ربوبی، مغیبات، و باطن عالم و آدم است، از رساله‌های فقهی متمایز است. در حالی که رساله‌های فقهی به احکام شرعی محدود می‌شوند، رسالات الهی گستره‌ای وسیع‌تر دارند و به تبیین ساختار هستی و انسان می‌پردازند. این تمایز، گویی تفاوت میان شاخه‌ای از درخت دانش و تنه عظیم آن است.

اهمیت نوآوری در تبلیغ

محتوای تبلیغی عالمان دینی باید نو، غیرتکراری، و غیرتقلیدی باشد. محتوای کهنه و تکراری، گویی کوزه‌ای شکسته است که نمی‌تواند آب حقیقت را در خود نگه دارد. نوآوری، به عالمان دینی امکان می‌دهد تا با نیازهای جامعه مدرن همگام شوند و تأثیرگذاری خود را حفظ کنند.

نقد محتوای تکراری و کهنه

محتوای تکراری و کهنه در علم دینی، به کاهش پذیرش اجتماعی و دوری مردم از مساجد و منابر منجر می‌شود. استاد، با اشاره به این که برخی کتاب‌ها و سخنان قدیمی دیگر پاسخگوی نیازهای جامعه نیستند، بر ضرورت کنار گذاشتن محتوای کهنه تأکید می‌ورزند. این نقد، گویی هشداری است به باغبانانی که میوه‌های کهنه را به جای ثمره‌ای تازه عرضه می‌دارند.

ضرورت تحقیق و دقت در ارائه

محتوای تبلیغی باید علمی، مستند، و مبتنی بر تحقیق باشد. عالمان دینی باید با دقت و کوشش، معارف را استخراج و ارائه کنند، گویی کاوشگرانی هستند که در معدن حقیقت، گوهرهای ناب را بیرون می‌کشند. این دقت، به اعتبار و تأثیرگذاری تبلیغ می‌افزاید.

خشیت از خدا در تبلیغ

آیه وَيَخْشَوْنَهُ بر لزوم خشیت از خدا در تبلیغ تأکید دارد. عالمان دینی باید با اخلاص، برای خدا سخن بگویند و از تظاهر و نقش‌بازی پرهیز کنند. این اخلاص، گویی جانی است که به کالبد تبلیغ حیات می‌بخشد.

نقد تظاهر در تبلیغ

تبلیغ نباید به تظاهر و نقش‌بازی شبیه باشد. عالم دینی باید ابتدا برای خود سخن بگوید، گویی جویباری که ابتدا خود را سیراب می‌کند و سپس به دیگران آب می‌رساند. استاد، با نقل قولی از یکی از عالمان دینی، هشدار می‌دهند که سخن گفتن صرفاً برای دیگران، به قساوت قلب منجر می‌شود.

آزادگی در تبلیغ

آیه وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ بر آزادگی عالمان دینی تأکید دارد. عالم باید جز از خدا نترسد و با شجاعت و صداقت، حقیقت را ابلاغ کند، گویی پرنده‌ای آزاد که در آسمان حقیقت پرواز می‌کند.

ضمانت الهی در تبلیغ

آیه وَكَفَىٰ بِاللَّهِ حَسِيبًا ضمانت الهی را برای عالمان دینی تضمین می‌کند. خداوند، با کفایت خود، از عالمانی که با اخلاص و آزادگی تبلیغ می‌کنند، حمایت می‌کند، گویی سایبانی است که در برابر سختی‌ها از ایشان محافظت می‌نماید.

جمع‌بندی بخش نخست

این بخش، با تکیه بر آیه الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ، به تبیین رسالت عالمان دینی در ابلاغ معارف الهی پرداخت. تفاوت عالمان دینی با دیگر طبقات و انبیا، اهمیت نوآوری و تحقیق در تبلیغ، و لزوم اخلاص و آزادگی، از محورهای اصلی این بخش بود. عالمان دینی، به مثابه باغبانانی هستند که با دقت و اخلاص، میوه‌های معرفت را به جامعه عرضه می‌دارند.

بخش دوم: نقش خانواده در رسالت تبلیغی

اهمیت همراهی خانواده در تبلیغ

استاد، بر نقش محوری خانواده، به‌ویژه همسران، در رسالت تبلیغی تأکید می‌ورزند. تبلیغ دینی، هنگامی به اوج تأثیرگذاری می‌رسد که با همراهی خانواده انجام شود، گویی دو بال پرنده‌ای که در آسمان حقیقت پرواز می‌کند. حضور خانواده، به‌ویژه بانوان، به عالم دینی اعتبار و الگویی عملی برای جامعه می‌بخشد.

نقد عدم همراهی همسران

عدم همراهی همسران در مسیر علمی و تبلیغی، به جدایی فکری و عاطفی منجر می‌شود. هنگامی که عالم دینی به مطالعه و تحقیق مشغول است و همسرش در این مسیر همراه نیست، گویی دو مسافر در دو مسیر جداگانه گام برمی‌دارند. این جدایی، به نبود تفاهم و مشکلات خانوادگی می‌انجامد.

نقد خانه‌نشینی بانوان

خانه‌نشینی بانوان، به مشکلات روحی و جسمی آن‌ها منجر می‌شود. استاد، این محدودیت را گویی قفسی می‌دانند که پرنده روح بانوان را در بند می‌کشد. فعالیت‌های اجتماعی و علمی، برای سلامت و شکوفایی بانوان ضروری است.

اهمیت آموزش بانوان

بانوان باید در کنار عالمان دینی، آموزش ببینند و در تبلیغ دین مشارکت کنند. این آموزش، گویی بذری است که در خاک استعداد بانوان کاشته می‌شود و میوه‌های معرفت و تأثیرگذاری به بار می‌آورد. بانوان تحصیل‌کرده، با سخنرانی و فعالیت‌های دینی، می‌توانند نقش مهمی در جامعه ایفا کنند.

نقد افراط و تفریط در رفتار بانوان

آیه لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ (شما مانند دیگر زنان نیستید) بر رفتار متعادل و شایسته بانوان تأکید دارد. استاد، افراط در تظاهر یا تفریط در انزوا را ناپسند می‌دانند، گویی بانوان باید چون نهر زلالی باشند که نه طغیان می‌کند و نه خشک می‌شود.

نقد اطوار در سخنرانی بانوان

بانوان در سخنرانی نباید تکلف و اطوار به خرج دهند، بلکه باید قولاً معروفاً سخن بگویند، گویی آوایی که از دل برمی‌خیزد و به دل‌ها می‌نشیند. این سخن شایسته، از سوءتفاهمات جلوگیری می‌کند و تأثیرگذاری تبلیغ را افزایش می‌دهد.

نقد پنهان کردن بانوان

پنهان کردن بانوان و محدود کردن آن‌ها، دیدگاهی عقب‌مانده است که گویی گوهری گران‌بها را در تاریکی مخفی می‌کند. استاد، بر ضرورت حضور فعال بانوان در جامعه و تبلیغ دین تأکید می‌ورزند، چرا که این حضور، به شکوفایی استعدادهای آن‌ها و تقویت جامعه دینی کمک می‌کند.

تشویق به فعالیت اجتماعی بانوان

بانوان باید در فعالیت‌های اجتماعی، مانند ورزش و آموزش، مشارکت کنند. این فعالیت‌ها، گویی نسیمی است که روح و جسم بانوان را تازه می‌کند و به سلامت و پویایی آن‌ها می‌افزاید.

نقد محدودیت‌های غیرضروری

محدودیت‌های غیرضروری، مانند ممانعت از ورزش یا آموزش، به مشکلات روانی و جسمی بانوان منجر می‌شود. استاد، این محدودیت‌ها را گویی زنجیرهایی می‌دانند که بال‌های بانوان را در بند می‌کشند و مانع از پرواز آن‌ها به سوی کمال می‌شوند.

نقد ترس از توانمندی بانوان

برخی مردان، از توانمندی و آزادگی بانوان می‌ترسند، گویی از درخشش خورشید در آسمان هراس دارند. استاد، این ترس را نشانه ضعف روانی می‌دانند و تأکید می‌کنند که مردان قوی، از توانمندی همسران خود استقبال می‌کنند.

مثال از فرعون و خواری قوم

استاد، با استناد به آیه فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ (او قومش را سبک شمرد و آن‌ها از او اطاعت کردند)، هشدار می‌دهند که عالمان دینی نباید با خوار کردن دیگران، آن‌ها را مطیع کنند. این مثال، گویی آیینه‌ای است که خطر استبداد در خانواده و جامعه را نشان می‌دهد.

اهمیت جوانمردی در خانواده

عالم دینی باید در خانه با جوانمردی و تواضع رفتار کند، گویی کودکی که با سادگی و مهربانی وارد خانه می‌شود. استاد، با اشاره به سیره امیرالمؤمنین (ع)، که در خانه مانند کودکی متواضع بود، بر این ویژگی تأکید می‌ورزند.

نقد رفتار استکباری در خانه

رفتار استکباری و طلبکارانه در خانه، به کدورت و دوری منجر می‌شود. استاد، این رفتار را گویی طوفانی می‌دانند که آرامش خانواده را برهم می‌زند. عالم دینی باید با سلام و قدردانی از زحمات همسر، فضای خانه را به گلستانی از محبت بدل سازد.

مشارکت در امور خانه

عالم دینی باید در امور خانه، مانند جارو کردن و شستن لباس، مشارکت کند. این مشارکت، گویی رشته‌ای است که پیوند خانوادگی را استوار می‌سازد و عالم را به الگویی عملی برای جامعه بدل می‌کند.

نقد دیدگاه زن‌ذلیلی

دیدگاه زن‌ذلیلی، اتهامی نادرست است که مانع از همکاری عادلانه در خانواده می‌شود. استاد، این دیدگاه را گویی زنجیری می‌دانند که دست و پای مردان را از یاری به همسرانشان می‌بندد. همکاری با همسر، نشانه قوت و جوانمردی است.

مظلومیت زنان در تاریخ

استاد، با اشاره به کتاب «زن مظلوم همیشه تاریخ»، بر مظلومیت زنان در طول تاریخ تأکید می‌ورزند. زنان، گاه به نام دین و گاه به نام پیشرفت، مورد ظلم قرار گرفته‌اند، گویی گوهرهایی که در زیر خاک نابرابری مدفون شده‌اند. علم دینی باید به رفع این مظلومیت کمک کند.

تشویق به آموزش مشترک زوجین

زوجین باید در کنار هم آموزش ببینند و در تبلیغ دین مشارکت کنند. این آموزش مشترک، گویی دو نهال است که در کنار هم رشد می‌کنند و به درختی تناور بدل می‌شوند. این هم‌افزایی، به تقویت رسالت تبلیغی و جلوگیری از جدایی فکری کمک می‌کند.

جواز سخنرانی بانوان

هیچ مانع فقهی برای سخنرانی بانوان، حتی برای مردان، وجود ندارد. استاد، این جواز را گویی دری گشوده به سوی میدان معرفت می‌دانند که بانوان می‌توانند در آن بدرخشند و به پویایی علم دینی کمک کنند.

جمع‌بندی بخش دوم

این بخش، بر نقش محوری خانواده، به‌ویژه بانوان، در رسالت تبلیغی عالمان دینی تأکید کرد. همراهی همسران، آموزش مشترک، و رفع محدودیت‌های غیرضروری، به تقویت جایگاه عالمان دینی و تأثیرگذاری آن‌ها در جامعه کمک می‌کند. نقد دیدگاه‌های عقب‌مانده و تشویق به جوانمردی و مشارکت در امور خانه، نشان‌دهنده ضرورت الگوسازی عملی در خانواده‌های دینی است.

بخش سوم: ارزش اخلاص و فعالیت صلواتی

ارزش فعالیت صلواتی

استاد، فعالیت‌های صلواتی و بدون چشم‌داشت مادی را ارزشمند می‌دانند، گویی گوهری که درخشش آن از اخلاص سرچشمه می‌گیرد. این فعالیت‌ها، که با عشق و ارادت به اهل بیت (ع) انجام می‌شوند، به عالمان دینی اعتبار و جایگاه ویژه‌ای می‌بخشند.

نقد مزدگیری و مزدوری

عالمان دینی نباید مزدگیر یا مزدور باشند. مزدگیری، که برای زحمت مشروع است، و مزدوری، که برای منافع بی‌مورد است، هر دو به کاهش اخلاص و اعتبار عالم منجر می‌شوند. استاد، این رفتار را گویی لکه‌ای بر جامه پاک علم دینی می‌دانند.

مثال از فعالیت‌های صلواتی

استاد، با اشاره به گروهی از عالمان و یارانشان که به‌صورت صلواتی فعالیت‌های علمی و تبلیغی انجام می‌دهند، این تلاش‌ها را ستایش می‌کنند. این فعالیت‌ها، گویی جویبارهایی هستند که بدون چشم‌داشت، زمین معرفت را سیراب می‌کنند.

دعا برای موفقیت و هدایت

جلسه با دعا برای بخشش گناهان، نصرت اسلام، و رضایت امام زمان (عج) پایان می‌یابد. این دعاها، گویی بال‌هایی هستند که روح گفتمان را به سوی آسمان الهی پرواز می‌دهند و انگیزه‌ای برای ادامه مسیر تبلیغی فراهم می‌کنند.

جمع‌بندی بخش سوم

این بخش، بر ارزش اخلاص و فعالیت صلواتی در رسالت عالمان دینی تأکید کرد. نقد مزدگیری و مزدوری، همراه با ستایش فعالیت‌های صلواتی، نشان‌دهنده اهمیت اخلاص در تبلیغ دین است. دعا، به‌عنوان عنصری معنوی، جهت‌گیری الهی این رسالت را تقویت می‌کند.

نتیجه‌گیری

این نوشتار، با الهام از درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره، به تبیین رسالت تبلیغی عالمان دینی، نقش خانواده در این مسیر، و ارزش اخلاص و فعالیت صلواتی پرداخت. آیه الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ، چون مشعلی فروزان، راه عالمان دینی را روشن می‌سازد و بر اخلاص، آزادگی، و نوآوری در تبلیغ تأکید دارد. نقش خانواده، به‌ویژه بانوان، در تقویت این رسالت، گویی بالی است که عالم را به سوی اوج تأثیرگذاری می‌برد. نقد محتوای تکراری، محدودیت‌های غیرضروری بانوان، و رفتارهای استکباری، همراه با تشویق به آموزش مشترک و فعالیت صلواتی، چارچوبی منسجم برای پویایی علم دینی ارائه می‌دهد. این اثر، چون جویباری زلال، تلاش دارد تا معارف الهی را با زبانی متین و روشن به خوانندگان منتقل کند.