متن درس
جلسات دورهمی: تبیین علمی و نظام‌مند طلبگی در عصر نوین
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۱۷۲)
دیباچه
طلبگی، چونان نهالی ریشه‌دار در خاک معرفت دینی، از دیرباز رسالتی خطیر در هدایت و روشنگری جامعه بر عهده داشته است. این مسیر، که با ایمان به خداوند متعال و ولایت اهل‌بیت علیهم‌السلام پیوند خورده، در عصر حاضر نیازمند بازنگری و تطبیق با نیازهای نوین جامعه است. این نوشتار، با تکیه بر درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره، در پی آن است تا با نگاهی عمیق و نظام‌مند، به تبیین ابعاد گوناگون طلبگی پرداخته و راهکارهایی برای پرورش طلابی پویا، آگاه و کارآمد ارائه نماید. هدف این است که طلبگی، چون چراغی فروزان، نه‌تنها در حوزه‌های علمیه، بلکه در گستره جهانی، راهنمای انسان‌ها به سوی حقیقت و رستگاری باشد.
بخش نخست: ایمان و ولایت، بنیاد طلبگی
ایمان و علم در پرتو قرآن کریم
قرآن کریم در سوره مبارکه مجادله می‌فرماید: يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ ۚ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ (خداوند کسانی از شما را که ایمان آورده‌اند و کسانی را که دانش یافته‌اند به درجاتی بالا می‌برد، و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است). این آیه، چونان ستونی استوار، پیوند عمیق ایمان و علم را در مسیر طلبگی نشان می‌دهد. ایمان، چون ریشه‌ای است که درخت علم را استوار می‌سازد، و علم، چون شاخ و برگی است که این درخت را به شکوفایی می‌رساند. طلاب، به‌عنوان وارثان این میراث الهی، موظف‌اند این دو بال را در وجود خویش پرورش دهند تا به مراتب والای هدایت دست یابند.
ولایت اهل‌بیت، محور هویت طلبگی
ایمان به ولایت اهل‌بیت علیهم‌السلام، چونان محور چرخ هستی، هسته مرکزی هویت طلبگی را تشکیل می‌دهد. حدیث شریف «إنّا وعلیٌ أبَوَا هذه الأمة» (ما و علی پدران این امت هستیم) نشان‌دهنده جایگاه والای اهل‌بیت علیهم‌السلام به‌عنوان پدران معنوی امت است. طلاب، به‌عنوان فرزندان این مکتب، موظف‌اند با غیرت ولایی، حقانیت اهل‌بیت علیهم‌السلام را اثبات کرده و راه ایشان را در جهان ترویج دهند. این ایمان، که با ولایت پیوند خورده، از دیگر ادیان متمایز است، چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ (دین شما برای شما و دین من برای من). این تمایز، طلاب را به حفظ اصالت دینی و پرهیز از تقلید کورکورانه از دیگر مکاتب فرا می‌خواند.
ایمان همراه با تقوا و عمل
ایمان بدون تقوا و عمل صالح، چونان کوزه‌ای تهی است که نمی‌تواند تشنگی روح را سیراب کند. طلاب باید ایمان خود را با عبادت، نماز و پایبندی به احکام الهی تکمیل کنند. این تلفیق، چونان آتشی است که در دل مؤمن شعله می‌کشد و او را به سوی تعالی رهنمون می‌سازد. بدون تقوا، ایمان به تنهایی نمی‌تواند طلاب را به جایگاه والای هدایت برساند.
بخش دوم: علم، رکن دوم طلبگی
تمایز علم و معلومات
علم، چونان گوهری است که با خلاقیت و نوآوری در دل طلاب می‌درخشد، در حالی که معلومات، چونان انباری از دانش پیشینیان است که تنها با حفظ و تکرار به دست می‌آید. طلاب باید به جای حفظ صرف متون، به تولید دانش جدید و خلاقانه بپردازند. همان‌گونه که شاعری با سرودن یک بیت شعر، شاعر نامیده می‌شود، نه با حفظ هزاران بیت، طلبه نیز با تولید علم نوین و کاربردی به جایگاه حقیقی خود دست می‌یابد.
الگوگیری از عالمان پیشین
عالمان برجسته‌ای چون شیخ مفید، شیخ طوسی و سید مرتضی، با وجود کمبود امکانات، با تلاش و مجاهدت علمی، چون ستارگان در آسمان دانش درخشیدند. طلاب امروزی، که از امکانات بیشتری برخوردارند، باید از این الگوها الهام گرفته و با پشتکار، به رقابت با ایشان برخیزند. این تلاش، چونان کاشتن بذری است که در خاک حاصلخیز ایمان به بار می‌نشیند.
تفاوت رفعت و درجات در علم
قرآن کریم در آیه يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ، میان «رفعت» (بالا بردن) و «درجات» (مراتب والا) تمایز قائل شده است. رفعت، تعالی عمومی است که با ایمان حاصل می‌شود، اما درجات، مراتب خاص علمی است که تنها با تلاش و کوشش به دست می‌آید. علم، خود درجات است و طلاب باید با زحمت و اجتهاد، به این مراتب دست یابند.
تلاش شخصی در کسب علم
کسب علم، چونان صعود به قله‌ای رفیع است که نیازمند تلاش و کوشش شخصی است. طلاب نمی‌توانند صرفاً به امکانات یا اساتید وابسته باشند، بلکه باید با انگیزه درونی، به جست‌وجوی دانش بپردازند. این تلاش، چونان کلیدی است که درهای معرفت را به روی ایشان می‌گشاید.
بخش سوم: چالش‌های طلبگی در عصر نوین
مواجهه با جامعه آگاه
در عصر حاضر، طلاب با جامعه‌ای مواجه‌اند که به لطف پیشرفت فناوری، از دانش و اطلاعات گسترده‌ای برخوردار است. طلاب باید از نظر علمی و عملی، یک گام از این جامعه جلوتر باشند تا بتوانند به‌عنوان مربی و مرشد پذیرفته شوند. این برتری، چونان پرچمی است که طلاب را در میدان هدایت سربلند می‌سازد.
نقد آموزش‌های غیرکاربردی
آموزش‌های سنتی که صرفاً بر حفظ متون قدیمی تمرکز دارند، چونان چشمه‌ای خشکیده‌اند که نمی‌توانند تشنگی جامعه مدرن را سیراب کنند. علم دینی باید با نیازهای روز جامعه همگام شود و پاسخگوی چالش‌های معاصر باشد. این بازنگری، چونان نوسازی بنایی کهن، به طلاب امکان می‌دهد تا در دنیای نوین تأثیرگذار باشند.
رقابت علمی با دانشگاه‌ها
طلاب باید با دانشگاهیان در میدان علم رقابت کنند تا جایگاه خود را به‌عنوان رهبران فکری حفظ کنند. این رقابت، چونان مسابقه‌ای است که در آن طلاب باید با تسلط بر علوم روز، توانایی گفت‌وگو با نخبگان جامعه را داشته باشند.
بخش چهارم: ضرورت تسلط بر علوم مدرن
اهمیت کامپیوتر و زبان خارجی
تسلط بر علوم مدرن، مانند کامپیوتر و زبان خارجی، چونان کلیدی است که درهای گفت‌وگوی جهانی را به روی طلاب می‌گشاید. طلبه‌ای که از این علوم بی‌بهره باشد، در دنیای دیجیتال و جهانی‌شده امروز نمی‌تواند تأثیرگذار باشد. این مهارت‌ها، طلاب را قادر می‌سازد تا در فضای مجازی و رسانه‌های جهانی، پیام دین را به گوش همگان برسانند.
ورزش و سلامت جسمانی
ورزش و سلامت جسمانی، چونان جانی تازه در کالبد طلبگی است. طلاب باید بدنی چابک و قوی داشته باشند تا بتوانند در برابر چالش‌های زندگی و حرفه‌ای مقاومت کنند. طلبه‌ای که از سلامت جسمانی برخوردار نباشد، نمی‌تواند چونان سربازی آماده، در میدان هدایت بجنگد.
مدیریت زمان و استفاده از فرصت‌ها
طلاب باید از وقت‌های مرده خود برای یادگیری علوم مدرن استفاده کنند. این مدیریت زمان، چونان سرمایه‌ای است که طلاب را به سوی موفقیت رهنمون می‌سازد. یادگیری زبان و کامپیوتر در اوقات فراغت، طلاب را برای حضور در دنیای معاصر مجهز می‌کند.
بخش پنجم: بازسازی نظام آموزشی حوزه
اهمیت اشتقاق در علوم ادبی
تسلط بر اشتقاق و معانی واژگان، چونان کلیدی است که درهای فهم عمیق متون دینی را می‌گشاید. طلاب باید با مطالعه دقیق اشتقاق، به درک معانی دقیق آیات قرآن کریم و روایات دست یابند. این علم، چونان نوری است که تاریکی‌های ابهام را از متون دینی می‌زداید.
مطالعه عمیق فقه و اصول
فقه و اصول، چونان ستون‌های بنای علم دینی‌اند که طلاب باید با مطالعه عمیق و باکیفیت، به رقابت با عالمان پیشین برخیزند. این مطالعه، چونان سفری است که طلاب را به قله‌های اجتهاد می‌رساند.
نقد آموزش‌های سطحی
آموزش‌های سطحی که صرفاً برای کسب نمره طراحی شده‌اند، چونان بنایی سست‌اند که نمی‌توانند در برابر طوفان‌های زمانه مقاومت کنند. علم دینی باید عمیق و کاربردی باشد تا طلاب را برای مواجهه با چالش‌های معاصر آماده سازد.
نقش امکانات آموزشی
امکانات آموزشی مدرن، مانند حجره‌های مناسب و منابع در دسترس، چونان خاک حاصلخیزی است که نهال علم را به بار می‌نشاند. طلاب باید از این امکانات به بهترین نحو استفاده کنند تا به جایگاه علمی والا دست یابند.
بخش ششم: الگوهای تاریخی و ضرورت پویایی
سختی‌های طلبگی در گذشته
عالمان گذشته، با وجود سختی‌های بسیار، چونان کوه‌هایی استوار در برابر مشکلات ایستادند و با تلاش بی‌وقفه، به قله‌های علم و معرفت دست یافتند. طلاب امروزی باید از این استقامت الهام گیرند و با امکانات بیشتری که در اختیار دارند، به موفقیت‌های بزرگ‌تر دست یابند.
الگوگیری از شخصیت‌های برجسته
شخصیت‌هایی چون مالک اشتر، سلمان و ابوذر، چونان ستارگان درخشانی‌اند که راه طلبگی را روشن می‌سازند. طلاب باید با الگوگیری از این چهره‌ها، ایمان، علم و قدرت را در وجود خویش تلفیق کنند تا به‌عنوان رهبرانی کارآمد در جامعه حضور یابند.
شادابی و نشاط در طلبگی
شادابی و نشاط، چونان نسیمی روح‌بخش است که طلاب را برای ایفای نقش‌های خطیر دینی آماده می‌سازد. طلاب باید با تفریح و فعالیت‌های سالم، انرژی و انگیزه خود را حفظ کنند تا بتوانند تأثیر مثبتی بر جامعه بگذارند.
نقد طلاب غیرفعال
طلابی که خمود، بی‌انگیزه یا غیرفعال‌اند، چونان درختانی بی‌ثمرند که نمی‌توانند میوه‌ای برای جامعه به ارمغان آورند. طلاب باید با تعهد و پویایی، از امکانات حوزه به بهترین نحو استفاده کنند.
بخش هفتم: معنویت و اعمال دینی
اهمیت صلوات و تسبیحات حضرت زهرا (س)
صلوات و تسبیحات حضرت زهرا علیه‌السلام، چونان گنجینه‌هایی معنوی‌اند که طلاب را به اهل‌بیت علیهم‌السلام پیوند می‌دهند. این اعمال، چونان چشمه‌ای زلال، روح طلاب را سیراب می‌کنند و باید در برنامه روزانه ایشان گنجانده شوند.
نقد حذف اعمال دینی
حذف اعمال دینی از برنامه روزانه، چونان خاموش کردن چراغی است که راه طلبگی را روشن می‌سازد. طلاب باید با پایبندی به این اعمال، معنویت خود را حفظ کنند تا بتوانند در مسیر هدایت استوار بمانند.
بخش هشتم: پرورش طلاب متخصص و مستقل
اهمیت استاد و طول زمان
استاد شایسته و صرف زمان کافی، چونان دو بال‌اند که طلاب را به سوی قله‌های علم و معرفت پرواز می‌دهند. طلبگی کوتاه‌مدت و بدون عمق، نمی‌تواند به پرورش متخصصان دینی منجر شود.
پرورش طلاب متخصص
طلاب باید به‌عنوان متخصصانی در علوم دینی تربیت شوند تا بتوانند پاسخگوی نیازهای پیچیده جامعه باشند. این تخصص، چونان گوهری است که با تلاش و اجتهاد به دست می‌آید.
نقد طلاب غیرمستقل
طلابی که وابسته به دیگران‌اند و نمی‌توانند از خود دفاع کنند، چونان پرندگانی بی‌بال‌اند که نمی‌توانند در آسمان هدایت پرواز کنند. استقلال و قدرت، از ویژگی‌های ضروری طلاب است.
شش ویژگی موفقیت در طلبگی
موفقیت در طلبگی نیازمند شش ویژگی است: زکاء (هوش و استعداد)، حرص (اشتیاق به علم)، اجتهاد (تلاش و کوشش)، بلغتی (فصاحت و شیوایی)، صحبت استاد (هدایت استادانه)، و طول زمانی (صبر و مداومت). این ویژگی‌ها، چونان ستون‌هایی‌اند که بنای طلبگی را استوار می‌سازند.
جمع‌بندی
طلبگی، چونان سفری است که با ایمان به خدا و ولایت اهل‌بیت علیهم‌السلام آغاز می‌شود و با علم، تلاش و پویایی به مقصد می‌رسد. این درس‌گفتار، با تکیه بر آیات قرآن کریم و روایات، به تبیین ضرورت‌های طلبگی در عصر نوین پرداخت. ایمان و ولایت، چون ریشه و تنه درخت طلبگی‌اند، و علم، چون شاخ و برگ آن، که باید با نیازهای روز جامعه همگام شود. طلاب باید با تسلط بر علوم مدرن، سلامت جسمانی، و پایبندی به اعمال دینی، به‌عنوان رهبرانی کارآمد در جامعه حضور یابند. این نوشتار، با الهام از الگوهای تاریخی و شخصیت‌های برجسته اسلامی، راهکارهایی برای پرورش طلابی متخصص، مستقل و پویا ارائه کرد تا بتوانند چون چراغی فروزان، راه رستگاری را به جامعه نشان دهند.