متن درس
استخاره قرآنی: تأملی عمیق در هدایت الهی
برگرفته از درسگفتارهای آیتالله محمدرضا نکونام قدسسره، جلسه 238
مقدمه
استخاره قرآنی، چونان دری گرانبها به سوی هدایت الهی، راهی است که انسان را در پیچ و خم تصمیمات زندگی به نور آیات قرآن کریم رهنمون میسازد. این روش، فراتر از ابزاری برای تصمیمگیری، پلی است معنوی که قلب و ذهن را به حکمت بیکران الهی پیوند میدهد. در این نوشتار، با تأمل در آیات سوره اسراء و تحلیلهای عمیق برگرفته از درسگفتارهای جلسه 238، تلاش شده است تا با نگاهی علمی و نظاممند، ابعاد این روش معنوی تبیین گردد. ساختار این نوشتار، با بخشبندیهای دقیق و تحلیلهای تفصیلی، بهگونهای طراحی شده که نهتنها پاسخگوی پرسشهای معنوی باشد، بلکه راهنمایی جامع برای درک عمیقتر هدایت قرآنی فراهم آورد.
بخش اول: تحلیل آیات سوره اسراء در چارچوب استخاره قرآنی
فراز «مَلُومًا مَدْحُورًا» (سوره اسراء، آیه 39)
درنگ
این فراز به اضطراب، پریشانی، بیحرمتی و مشکلات اجتماعی اشاره دارد. خواستار باید از اقدامی که به چنین پیامدهایی منجر میشود، پرهیز کند.
ذَلِكَ مِمَّا أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَةِ وَلَا تَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ فَتُلْقَى فِي جَهَنَّمَ مَلُومًا مَدْحُورًا
ترجمه: این از حکمتهایی است که پروردگارت به تو وحی کرده است. با خدا معبودی دیگر قرار مده که در جهنم افکنده شوی، نکوهیده و طردشده.
این فراز، که در آیهای از سوره اسراء جای دارد، هشداری است به خواستار که از هرگونه اقدامی که به پریشانی و بیحرمتی میانجامد، دوری جوید. این مسیر، چونان راهی سنگلاخ است که جز اضطراب و دشواری، ثمری به بار نمیآورد.
آیه 41 سوره اسراء
درنگ
این آیه بسیار منفی است و به ارعاب، تهدید، ظلم، ستیز با حرامها و دروغهای بزرگ اشاره دارد. خواستار باید از این مسیر پرهیز کند.
أَفَأَصْفَاكُمْ رَبُّكُمْ بِالْبَنِينَ وَاتَّخَذَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ إِنَاثًا إِنَّكُمْ لَتَقُولُونَ قَوْلًا عَظِيمًا
ترجمه: آیا پروردگارتان پسران را برای شما برگزید و خود از فرشتگان دختران گرفت؟ بهراستی سخن بزرگی میگویید.
این آیه، با نکوهش نسبتهای ناروا به خداوند، هشداری است به خواستار که از هرگونه اقدامی که به ظلم، تهدید و بدآموزی منجر میشود، اجتناب ورزد. این مسیر، چونان باتلاقی است که انسان را در خود فرو میبرد.
آیه 42 سوره اسراء
درنگ
این آیه به حرمان، نفرت و کفران نعمت اشاره دارد. کار در میانه از دست خواستار خارج میشود و بینتیجه میماند.
وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِي هَذَا الْقُرْآنِ لِيَذَّكَّرُوا وَمَا يَزِيدُهُمْ إِلَّا نُفُورًا
ترجمه: و بهراستی ما در این قرآن حقایق را بهگونههای مختلف بیان کردیم تا متذکر شوند، ولی جز نفرتشان را نیفزود.
این آیه، چونان آینهای است که رویگردانی کافران را نشان میدهد. در استخاره، خواستار باید از مسیری که به ناکامی و نفرت میانجامد، دوری جوید.
آیه 43 سوره اسراء
درنگ
این آیه به تعلیق بر محال و پیامدهای منفی مانند طغیان، ستمگری و بدآموزی اشاره دارد. خواستار باید از این مسیر پرهیز کند.
قُلْ لَوْ كَانَ مَعَهُ آلِهَةٌ كَمَا يَقُولُونَ إِذًا لَابْتَغَوْا إِلَى ذِي الْعَرْشِ سَبِيلًا
ترجمه: بگو: اگر چنانکه میگویید با او خدایانی بود، در آن صورت به سوی صاحب عرش راهی میجستند.
این آیه، با رد شرک، هشداری است به خواستار که از اقدامی بینتیجه و پرخطر که به اتلاف وقت و هزینه میانجامد، پرهیز کند.
آیه 44 سوره اسراء
درنگ
این آیه به خطرناکی کار و پیامدهای آن مانند گرفتاری و نابودی اشاره دارد. خواستار باید از این مسیر دوری کند.
سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيرًا
ترجمه: او منزه و بسیار برتر است از آنچه میگویند.
این آیه، چونان صاعقهای است که نادرستی سخنان کافران را روشن میسازد. خواستار باید از مسیری که به درگیری و نابودی میانجامد، اجتناب ورزد.
آیه 45 سوره اسراء
درنگ
این آیه بسیار خیر اما سنگین است. با احتیاط و توکل، همراه با امداد الهی، میتوان به آن وارد شد.
تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا
ترجمه: آسمانهای هفتگانه و زمین و هر که در آنهاست برای او تسبیح میگویند، و چیزی نیست مگر اینکه با ستایش او تسبیح میگوید، ولی شما تسبیح آنها را درنمییابید. بهراستی او بردبار و آمرزنده است.
این آیه، چونان چشمهای زلال، از خیر و برکت سرشار است، اما سنگینی آن احتیاط و توکل را میطلبد. خواستار باید با آمادگی برای حوادث غیرمنتظره، به این مسیر گام نهد.
آیه 46 سوره اسراء
درنگ
این آیه بسیار منفی است. کارشکنی و ناکامی در این مسیر حتمی است.
وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجَابًا مَسْتُورًا
ترجمه: و چون قرآن بخوانی، میان تو و کسانی که به آخرت ایمان ندارند، پردهای نهان قرار میدهیم.
این آیه، چونان دیواری است که راه را بر کافران میبندد. خواستار باید از مسیری که به کارشکنی و ناکامی میانجامد، دوری جوید.
آیه 47 سوره اسراء
درنگ
این آیه به پنهانکاری و ناکامی اشاره دارد. کار بینتیجه و بدون واقعیت است.
وَجَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَنْ يَفْقَهُوهُ وَفِي آذَانِهِمْ وَقْرًا وَإِذَا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلَى أَدْبَارِهِمْ نُفُورًا
ترجمه: و بر دلهایشان پردهها نهادهایم تا آن را نفهمند و در گوشهایشان سنگینی، و چون پروردگارت را در قرآن به یگانگی یاد کنی، از روی نفرت پشت میکنند.
این آیه، رویگردانی کافران را به تصویر میکشد. خواستار باید از اقدامی که به شکست و ناکامی در تمام مراحل میانجامد، پرهیز کند.
آیه 48 سوره اسراء
درنگ
این آیه بسیار منفی است. کار سنگین و بینتیجه است و پنهانکاری در آن پیش میآید.
نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَسْتَمِعُونَ بِهِ إِذْ يَسْتَمِعُونَ إِلَيْكَ وَإِذْ هُمْ نَجْوَى إِذْ يَقُولُ الظَّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَسْحُورًا
ترجمه: ما به آنچه گوش میدهند، چون به تو گوش میدهند، داناتر هستیم، و چون نجوا میکنند، آنگاه که ستمگران میگویند: جز مردی افسونشده را پیروی نمیکنید.
این آیه، اتهامات ستمگران را نشان میدهد. خواستار باید از اقدامی که به پنهانکاری و ناکامی میانجامد، دوری جوید.
آیه 49 سوره اسراء
درنگ
این آیه خیر نیست. کاری عقیم و بینتیجه است.
انْظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلَا يَسْتَطِيعُونَ سَبِيلًا
ترجمه: بنگر که چگونه برایت مثلها زدند و گمراه شدند، پس راهی نمییابند.
این آیه، گمراهی کافران را نشان میدهد. خواستار باید از اقدامی که به ناکامی منجر میشود، پرهیز کند.
آیه 50 سوره اسراء
درنگ
این آیه خیر نیست. کار انجام نمیشود.
وَقَالُوا أَإِذَا كُنَّا عِظَامًا وَرُفَاتًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقًا جَدِيدًا
ترجمه: و گفتند: آیا چون استخوانها و خاک شدیم، آیا دوباره آفریدهای نوین برانگیخته میشویم؟
این آیه، انکار معاد را نشان میدهد. خواستار باید از اقدامی که به عدم تحقق میانجامد، دوری جوید.
آیه 51 سوره اسراء
درنگ
این آیه بسیار منفی است. کاری سخت و کمرشکن است.
قُلْ كُونُوا حِجَارَةً أَوْ حَدِيدًا
ترجمه: بگو: سنگ باشید یا آهن.
این آیه، سختی کار را نشان میدهد. خواستار باید از اقدامی طاقتفرسا پرهیز کند.
آیه 52 سوره اسراء
درنگ
این آیه خیر نیست. کاری بینتیجه و استرسآور است که به ورشکستگی میانجامد.
- يَكْبُرُ فِي صُدُورِكُمْ: اضطرابزا و استرسآور است.
- فَسَيَقُولُونَ: مراحل کار به تأخیر میافتد.
- فَسَيُنْغِضُونَ: تسویف مکرر آرامش را از خواستار میگیرد.
- مَتَى هُوَ؟: طرف مقابل خواستار مشخص نیست.
- عَسَى: استرس و تنیدگی به همراه دارد.
أَوْ خَلْقًا مِمَّا يَكْبُرُ فِي صُدُورِكُمْ فَسَيَقُولُونَ مَنْ يُعِيدُنَا قُلِ الَّذِي فَطَرَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَسَيُنْغِضُونَ إِلَيْكَ رُءُوسَهُمْ وَيَقُولُونَ مَتَى هُوَ قُلْ عَسَى أَنْ يَكُونَ قَرِيبًا
ترجمه: یا آفریدهای از آنچه در سینههایتان بزرگ است. پس خواهند گفت: چه کسی ما را بازمیگرداند؟ بگو: آن که شما را نخست آفرید. پس سرهایشان را به سوی تو میجنبانند و میگویند: کی خواهد بود؟ بگو: شاید نزدیک باشد.
این آیه، لجاجت کافران را نشان میدهد. خواستار باید از اقدامی که به تأخیر و ناکامی میانجامد، دوری جوید.
آیه 53 سوره اسراء
درنگ
این آیه خیر نیست. کار با خیالپردازی و محدودیت انجام میشود و نتیجه شفافی ندارد.
يَوْمَ يَدْعُوكُمْ فَتَسْتَجِيبُونَ بِحَمْدِهِ وَتَظُنُّونَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا
ترجمه: روزی که شما را فرا خواند، پس با ستایش او پاسخ میدهید و گمان میکنید جز اندکی درنگ نکردهاید.
این آیه، تصور کوتاه بودن دنیا را نشان میدهد. خواستار باید از اقدامی با خیالپردازی و بینتیجه پرهیز کند.
آیه 54 سوره اسراء
درنگ
این آیه خیر نیست. ارعاب و دشمنانی برای خواستار ایجاد میکند که به زیان منجر میشود.
وَقُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوًّا مُبِينًا
ترجمه: و به بندگانم بگو: آنچه را بهتر است بگویند، زیرا شیطان میان آنها فتنه میانگیزد. بهراستی شیطان برای انسان دشمنی آشکار است.
این آیه، دشمنی شیطان را نشان میدهد. خواستار باید از اقدامی که به درگیری و زیان میانجامد، پرهیز کند.
آیه 55 سوره اسراء
درنگ
این آیه خیر نیست. کار ضمانتی ندارد و خواستار ناخودآگاه به دام میافتد.
رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِكُمْ إِنْ يَشَأْ يَرْحَمْكُمْ أَوْ إِنْ يَشَأْ يُعَذِّبْكُمْ وَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ وَكِيلًا
ترجمه: پروردگارتان به شما داناتر است. اگر بخواهد به شما رحم میکند یا اگر بخواهد عذابتان میکند، و تو را بر آنها وکیل نفرستادهایم.
این آیه، علم الهی را نشان میدهد. خواستار باید از اقدامی بدون ضمانت پرهیز کند.
آیه 56 سوره اسراء
درنگ
این آیه بسیار خیر است. با سند مکتوب و پذیرش ریسک، کار میتواند موفق باشد.
- وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا: برای انجام کار باید سند مکتوب داشت.
- وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ: برد و باخت کار قهری است.
وَرَبُّكَ أَعْلَمُ بِمَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا
ترجمه: و پروردگارت به هر که در آسمانها و زمین است داناتر است، و بهراستی برخی از پیامبران را بر برخی دیگر برتری دادیم و به داود زبور عطا کردیم.
این آیه، چونان چراغی در تاریکی، راه خیر را نشان میدهد. خواستار باید با اسناد مکتوب و پذیرش ریسک، به این مسیر گام نهد.
آیه 57 سوره اسراء
درنگ
این آیه بسیار منفی است. ظاهر کار فریبنده و شکست قطعی است.
- الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ: ظاهر کار فریبنده و بدون باطن است.
- فَلَا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرِّ عَنْكُمْ: شکست خواستار قطعی است.
- وَلَا تَحْوِيلًا: قدرت مانور و جابجایی در کار وجود ندارد.
قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلَا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرِّ عَنْكُمْ وَلَا تَحْوِيلًا
ترجمه: بگو: کسانی را که جز او میپندارید بخوانید، پس نه میتوانند ضرر را از شما بردارند و نه تغییر دهند.
این آیه، ناتوانی معبودهای باطل را نشان میدهد. خواستار باید از اقدامی با ظاهر فریبنده پرهیز کند.
آیه 58 سوره اسراء
درنگ
این آیه خیر نیست. پایانی عذابآور و بنبست دارد.
أُولَئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلَى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَيَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَيَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُورًا
ترجمه: آنان که میخوانند، به سوی پروردگارشان وسیله میجویند که کدامشان نزدیکترند و به رحمتش امیدوارند و از عذابش میترسند. بهراستی عذاب پروردگارت هراسانگیز است.
این آیه، تلاش برای تقرب را نشان میدهد. خواستار باید از اقدامی که به بنبست میانجامد، پرهیز کند.
آیه 59 سوره اسراء
درنگ
این آیه بسیار خطرناک است و به هیچ وجه نباید به آن نزدیک شد.
وَإِنْ مِنْ قَرْيَةٍ إِلَّا نَحْنُ مُهْلِكُوهَا قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوهَا عَذَابًا شَدِيدًا كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا
ترجمه: و هیچ قریهای نیست مگر اینکه پیش از روز قیامت آن را هلاک میکنیم یا عذابی سخت بر آن فرو میفرستیم. این در کتاب الهی نوشته شده است.
این آیه، عذاب قریههای ستمگر را نشان میدهد. خواستار باید از هرگونه اقدامی که به نابودی میانجامد، دوری جوید.
جمعبندی
تحلیل آیات سوره اسراء در چارچوب استخاره قرآنی، چونان نقشهای است که مسیرهای خیر و شر را پیش روی خواستار میگشاید. آیات 45 و 56 این سوره، با تأکید بر احتیاط، توکل و اسناد مکتوب، راه خیر را نشان میدهند، در حالی که دیگر آیات هشداری است جدی به پرهیز از مسیرهای پرخطر، بینتیجه و زیانبار. استخاره قرآنی، چونان چراغی است که با نور هدایت الهی، انسان را به سوی صلاح و خیر رهنمون میسازد. خواستار باید با نیت خالص و توکل به خداوند، این آیات را چونان راهنمایی الهی در نظر گیرد و با دقت در معانی آن، مسیر خود را برگزیند.
با نظارت صادق خادمی