أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَبَأُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَالَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ ۚ لَا يَعْلَمُهُمْ إِلَّا اللَّهُ ۗ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَرَدُّوا أَيْدِيَهُمْ فِي أَفْوَاهِهِمْ وَقَالُوا إِنَّا كَفَرْنَا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ وَإِنَّا لَفِي شَكٍّ مِمَّا تَدْعُونَنَا إِلَيْهِ مُرِيبٍ

آیا خبر کسانی که پیش از شما بودند، قوم نوح و عاد و ثمود و کسانی که پس از آنها بودند، به شما نرسیده است؟ جز خدا کسی آنها را نمی‌شناسد. پیامبرانشان با دلایل روشن به سویشان آمدند، ولی آنها دست‌های خود را به دهانشان بردند و گفتند: ما به آنچه شما بدان فرستاده شده‌اید کافریم و ما در آنچه ما را به آن فرا می‌خوانید سخت در شکیم.

درنگ: عمل خوب نیست، طولانی است و با تهدید، رجزخوانی، انکار، کفر و شک همراه است. خیر در آن نیست.

قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِي اللَّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ۚ قَالُوا إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا تُرِيدُونَ أَنْ تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَاؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَانٍ مُبِينٍ

پیامبرانشان گفتند: آیا در وجود خدا، پدیدآورنده آسمان‌ها و زمین، شکی هست؟ او شما را دعوت می‌کند تا از گناهانتان درگذرد و اجل شما را تا مدتی معین به تأخیر اندازد. گفتند: شما جز بشری مثل ما نیستید. می‌خواهید ما را از آنچه پدرانمان می‌پرستیدند بازدارید. پس برای ما دلیلی روشن بیاورید.

درنگ: عمل خوب نیست، فرسایشی است، با شک و تهدید همراه است و خیر در آن نیست، زیرا پاسخ نهایی محذوف است.

قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِنْ نَحْنُ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ يَمُنُّ عَلَىٰ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۖ وَمَا كَانَ لَنَا أَنْ نَأْتِيَكُمْ بِسُلْطَانٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

پیامبرانشان به آنها گفتند: ما جز بشری مثل شما نیستیم، ولی خدا بر هر کس از بندگانش که بخواهد منت می‌نهد، و ما را نسزد که جز به اذن خدا دلیلی برای شما بیاوریم. و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند.

درنگ: عمل عالی است، بلند و سنگین است و باید با جدیت انجام شود.

وَمَا لَنَا أَلَّا نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَقَدْ هَدَانَا سُبُلَنَا ۚ وَلَنَصْبِرَنَّ عَلَىٰ مَا آذَيْتُمُونَا ۚ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ

و چرا بر خدا توکل نکنیم و حال آنکه ما را به راه‌های راست هدایت کرده است؟ و بر آزاری که به ما رسانده‌اید شکیبایی خواهیم کرد، و توکل‌کنندگان باید تنها بر خدا توکل کنند.

درنگ: عمل بسیار خوب است، شیرین است و با امید و توکل انجام می‌شود. کاری بلند و سنگین است که نیاز به اهتمام دارد.

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّكُمْ مِنْ أَرْضِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا ۖ فَأَوْحَىٰ إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ

و کسانی که کفر ورزیدند به پیامبرانشان گفتند: یا شما را از سرزمینمان بیرون می‌کنیم یا به کیش ما بازمی‌گردید. پس پروردگارشان به آنها وحی کرد که ستمگران را حتماً هلاک خواهیم کرد.

درنگ: عمل بسیار بد و خطرناک است، با اخراج، تهدید و مواجهه با افراد زورگو همراه است. حتی موفقیت آن به شکست منجر می‌شود.

وَلَنُسْكِنَنَّكُمُ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ ۚ ذَٰلِكَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِي وَخَافَ وَعِيدِ

و شما را پس از آنها در آن سرزمین جای خواهیم داد. این وعده برای کسی است که از مقام من بترسد و از تهدیدم بیمناک باشد.

درنگ: عمل خوب است، با آرامش محدود و خیر غیرهمگانی همراه است. کاری سنگین و قاعده‌مند است.

وَاسْتَفْتَحُوا وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ

و مؤمنان درخواست پیروزی کردند و هر ستمگر سرکشی ناکام ماند.

درنگ: عمل بسیار بد است و با شکست همراه است.

مِنْ وَرَائِهِ جَهَنَّمُ وَيُسْقَىٰ مِنْ مَاءٍ صَدِيدٍ

جهان پس از او جهنم است و از آبی چرکین نوشانده می‌شود.

درنگ: بد بودن عمل بسیار فراوان است و با عذاب و سیاهی همراه است.

يَتَجَرَّعُهُ وَلَا يَكَادُ يُسِيغُهُ وَيَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِنْ كُلِّ مَكَانٍ وَمَا هُوَ بِمَيِّتٍ ۖ وَمِنْ وَرَائِهِ عَذَابٌ غَلِيظٌ

آن را به زحمت فرو می‌برد و نمی‌تواند آن را از گلویش پایین دهد و مرگ از هر سو به سراغش می‌آید ولی نمی‌میرد، و از پس آن عذابی سخت در پیش است.

درنگ: عمل بسیار خطرناک و بد است، با رنج و عذاب شدید همراه است.

مَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمَالُهُمْ كَرَمَادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ فِي يَوْمٍ عَاصِفٍ ۖ لَا يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُوا عَلَىٰ شَيْءٍ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ الضَّلَالُ الْبَعِيدُ

مثل کسانی که به پروردگارشان کفر ورزیدند، اعمالشان مانند خاکستری است که در روزی طوفانی بادی تند بر آن بوزد. از آنچه به دست آورده‌اند، به چیزی دسترسی ندارند. این است همان گمراهی دور و دراز.

درنگ: عمل بسیار بد است، بی‌ثمر است و با گمراهی و ناکامی همراه است.

وَبَرَزُوا لِلَّهِ جَمِيعًا فَقَالَ الضُّعَفَاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ ۚ قَالُوا لَوْ هَدَانَا اللَّهُ لَهَدَيْنَاكُمْ ۖ سَوَاءٌ عَلَيْنَا أَجَزِعْنَا أَمْ صَبَرْنَا مَا لَنَا مِنْ مَحِيصٍ

و همگی برای خدا ظاهر شدند، پس ناتوانان به کسانی که تکبر ورزیدند، گفتند: ما پیروان شما بودیم. آیا شما از عذاب خدا چیزی از ما برمی‌دارید؟ گفتند: اگر خدا ما را هدایت کرده بود، شما را هدایت کرده بودیم. برای ما یکسان است چه بی‌تابی کنیم چه شکیبایی کنیم. برای ما هیچ راه گریزی نیست.

درنگ: عمل بسیار بد است، با پشیمانی، پریشانی، عذاب و گرفتاری همراه است و راه گریزی ندارد. باید به‌سرعت ترک شود.

وَقَالَ الشَّيْطَانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ ۖ وَمَا كَانَ لِي عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي ۖ فَلَا تَلُومُونِي وَلُومُوا أَنْفُسَكُمْ ۖ مَا أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَمَا أَنْتُمْ بِمُصْرِخِيَّ ۖ إِنِّي كَفَرْتُ بِمَا أَشْرَكْتُمُونِي مِنْ قَبْلُ ۗ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

و چون کار به انجام رسید، شیطان گفت: خدا به شما وعده‌ای حق داد و من به شما وعده دادم و با شما خلف وعده کردم، و بر شما تسلطی نداشتم جز اینکه شما را دعوت کردم و شما به من پاسخ دادید. پس مرا سرزنش نکنید و خود را سرزنش کنید. نه من فریادرس شماایم و نه شما فریادرس منید. من از آنچه پیشتر مرا در آن شریک کردید، بیزارم. برای ستمگران عذابی دردناک است.

درنگ: عمل بسیار بد است، با ملامت، سرافکندگی، ظلم و عذاب همراه است و هیچ کمکی در آن نیست.

وَأُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ ۖ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ

و کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند، به بهشت‌هایی درآورده می‌شوند که از زیر درختان آن نهرها جاری است. به اذن پروردگارشان در آنجا جاودانه‌اند و تحیتشان در آنجا سلام است.

درنگ: عمل بسیار خوب است، با صفا و سلامت همراه است، اما به دلیل عمل صالح، سنگین و سخت است.

أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ

آیا ندیدی خدا چگونه مثلی زده است؟ کلمه‌ای پاک مانند درختی پاک است که ریشه‌اش استوار و شاخه‌اش در آسمان است.

درنگ: عمل عالی است، با ارعاب و هشدار همراه است، پرنعمت، مستمر و ماندگار است.

تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا ۗ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ

هر زمان به اذن پروردگارش میوه‌اش را می‌دهد. و خدا برای مردم مثل‌ها می‌زند، باشد که پند گیرند.

درنگ: عمل عالی است، قانون‌مند، کوتاه و آسان انجام می‌شود و بهره‌های آن مستمر است.

وَمَثَلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ مَا لَهَا مِنْ قَرَارٍ

و مثل کلمه‌ای ناپاک مانند درختی ناپاک است که از روی زمین کنده شده و قراری ندارد.

درنگ: عمل بسیار بد است، با هتک حیثیت، آبروریزی و فلاکت ماندگار همراه است.

يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ ۖ وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ ۚ وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ

خدا کسانی را که ایمان آورده‌اند، در زندگی دنیا و در آخرت با سخن استوار ثابت‌قدم می‌دارد، و ستمگران را گمراه می‌کند، و خدا هر چه بخواهد انجام می‌دهد.

درنگ: صدر آیه (ثبات مؤمنان) خوب است، اما ذیل آیه (گمراهی ظالمان) زیان‌بار است. عمل باید ترک شود.

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَةَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ

آیا کسانی را ندیدی که نعمت خدا را به کفر تبدیل کردند و قوم خود را به سرای هلاکت کشاندند؟

درنگ: عمل بسیار بد است، با تهدید، حرمان، کفر و نابودی همراه است.

با نظارت صادق خادمی