متن درس
پدیده‌های پنهانی: کاوشی در علم قدرت‌مند و خلقت مداوم
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۱۱۰)
دیباچه
جهان هستی، چونان دریایی ژرف و بی‌کران، اسرار بی‌شماری را در خود نهفته دارد که انسان با ابزار عقل و ایمان می‌تواند به سوی کشف آن‌ها گام بردارد. این نوشتار، با تکیه بر آیات نورانی قرآن کریم و تأملات عمیق الهیاتی، در پی آن است که پرده از برخی وجوه پنهان خلقت بردارد و نقش علم قدرت‌مند را در تصرفات تکوینی و ارتباط با موجودات غیبی، نظیر جنیان و ملائکه، بررسی نماید. این اثر، با نگاهی نو به مفاهیم قرآنی، در صدد است تا با زبانی روشن و متین، راهی به سوی فهم عمیق‌تر حقایق هستی و مسئولیت انسان در برابر آن‌ها بگشاید. محور این کاوش، تأمل در خلقت پویا، نقش اراده و اختیار، و ضرورت تحول در نظام‌های آموزشی دینی است تا علم به مثابه نیرویی کارآمد، انسان را به سوی کمالات الهی رهنمون سازد.
بخش نخست: نقد باورهای سنتی و رجوع به حقیقت قرآنی
چشمه حضرت ایوب: حقیقت قرآنی در برابر باورهای نادرست
یکی از باورهای رایج در برخی جوامع، نسبت دادن چشمه‌های آب گرم به حضرت ایوب علیه‌السلام است. این باور، که گاه بدون پشتوانه معتبر رواج یافته، مورد نقد قرار می‌گیرد. قرآن کریم در توصیف چشمه‌ای که به امر الهی برای حضرت ایوب پدید آمد، چنین می‌فرماید: ارْكُضْ بِرِجْلِكَ ۖ هَٰذَا مُغْتَسَلٌ بَارِدٌ وَشَرَابٌ (سوره ص، آیه ۴۲). این آیه به صراحت از آب خنک و قابل نوشیدن سخن می‌گوید که برای شست‌وشو و نوشیدن مناسب است. اما چشمه‌های مورد ادعا، که آب گرم و غیرقابل شرب دارند، با این توصیف سازگار نیستند.
این نقد، ضرورت رجوع به متن قرآن کریم را به‌عنوان مرجع اصیل و معتبر گوشزد می‌کند. جنیان، که در قرآن کریم از آن‌ها به‌عنوان موجوداتی با توانایی تأثیرگذاری بر انسان یاد شده، ممکن است با ترویج باورهای نادرست، انسان را از مسیر حقیقت دور سازند. این امر بر اهمیت علم قدرت‌مند تأکید دارد؛ علمی که باید با شواهد قرآنی و تجربی پشتیبانی شود تا انسان را به سوی فطرت الهی هدایت کند.
کاستی روش‌های غیرعلمی
تلاش برای بازآفرینی معجزات انبیا، مانند کوبیدن پا به زمین برای ظهور آب، بدون درک عمیق و پشتوانه الهی، به نتیجه نمی‌رسد. این روش‌های تقلیدی، که گاه در برخی محافل رواج یافته‌اند، نشان‌دهنده ضعف در رویکردهای غیرعلمی است. آیه یادشده در مورد حضرت ایوب، نشانه‌ای از تصرف در تکوین به اذن الهی است، نه دعوتی به تقلید سطحی. جنیان ممکن است با تشویق به چنین اعمال غیرمستندی، انسان را به انحراف بکشانند. علم قدرت‌مند، که در پی تأثیرگذاری در عالم مادی و معنوی است، نیازمند آزمایش‌های نظام‌مند و مبتنی بر عقل و وحی است.
جمع‌بندی بخش نخست
این بخش با تأکید بر لزوم رجوع به قرآن کریم به‌عنوان مرجع اصیل، از خطر باورهای سنتی و روش‌های غیرعلمی پرده برمی‌دارد. جنیان و شیاطین، با ترویج انحرافات فکری، می‌توانند انسان را از مسیر حقیقت دور کنند. علم دینی باید با تکیه بر آیات قرآنی و روش‌های تجربی، به سوی تولید دانشی کارآمد حرکت کند که انسان را به کمالات الهی نزدیک‌تر سازد.
بخش دوم: علم قدرت‌مند و ضرورت تحول در آموزش دینی
نقد نظام آموزشی سنتی و تمرکز بر مفاهیم غیرکاربردی
نظام آموزشی در برخی مراکز دینی، گاه به آموزش مفاهیم نظری و غیرکاربردی محدود شده است. این تمرکز، که بیشتر بر حفظ متون و الفاظ استوار است، مانع از تولید علمی می‌شود که بتواند در عالم تکوین اثرگذار باشد. قرآن کریم در آیه‌ای چنین می‌فرماید: سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ (سوره لقمان، آیه ۲۰). این آیه بر امکان تصرف انسان در آسمان‌ها و زمین به اذن الهی تأکید دارد. علم قدرت‌مند، که باید به تغییر در عالم مادی و معنوی منجر شود، در سایه آموزش‌های غیرکاربردی به حاشیه رانده شده است.
این نقد، ضرورت تحول در نظام آموزشی دینی را برجسته می‌کند. آموزش‌هایی که صرفاً بر قرائت و تجوید بدون تدبر تمرکز دارند، نمی‌توانند انسان را به سوی کمالات الهی رهنمون شوند. قرآن کریم می‌فرماید: إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا (سوره مزمل، آیه ۵). این آیه بر اهمیت تدبر در قرآن کریم تأکید دارد، که باید محور آموزش‌های دینی باشد.
نقش اراده در تحقق علم قدرت‌مند
اراده، چونان کلیدی زرین، دروازه‌های تصرف در تکوین را به روی انسان می‌گشاید. قرآن کریم در توصیف آزادی و اراده انسان می‌فرماید: إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا (سوره انسان، آیه ۳). این آیه بر نقش اراده در انتخاب مسیر سپاس یا ناسپاسی تأکید دارد. جنیان و شیاطین ممکن است با تضعیف اراده انسان، او را از تحقق کمالات بازدارند. نمونه‌ای از این اراده قوی را می‌توان در داستان داود علیه‌السلام دید که قرآن کریم می‌فرماید: فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَقَتَلَ دَاوُودُ جَالُوتَ (سوره بقره، آیه ۲۵۱). این آیه نشان‌دهنده علم قدرت‌مند داود است که با اراده‌ای استوار، به پیروزی بر دشمن منجر شد.
جمع‌بندی بخش دوم
این بخش بر ضرورت تحول در نظام آموزشی دینی و نقش اراده در تحقق علم قدرت‌مند تأکید دارد. آموزش‌های دینی باید از محدوده مفاهیم نظری فراتر روند و با تکیه بر تدبر در قرآن کریم و تقویت اراده، به تولید علمی منجر شوند که انسان را به سوی تصرف در تکوین و کمالات الهی هدایت کند.
بخش سوم: نقش ذکر و تسبحیات در رهایی از مشکلات
داستان یونس و قدرت ذکر الهی
داستان حضرت یونس علیه‌السلام نمونه‌ای درخشان از قدرت ذکر الهی در رهایی از مشکلات است. قرآن کریم می‌فرماید: فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ * لَلَبِسَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ (سوره صافات، آیات ۱۴۳-۱۴۴). همچنین در جای دیگر می‌فرماید: وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَىٰ فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ (سوره انبیاء، آیه ۸۷). ذکر «لا إله إلا أنت سبحانك إني كنت من الظالمين» به‌عنوان کلیدی معنوی، یونس را از تاریکی‌های شکم ماهی به سوی نور رهایی هدایت کرد.
این داستان نشان‌دهنده آن است که ذکر الهی، به‌ویژه در علوم غریبه، می‌تواند به‌عنوان ابزاری قدرت‌مند عمل کند. آموزش این علوم در مراکز دینی باید به‌صورت نظام‌مند و مبتنی بر آیات قرآنی باشد تا از انحرافات جلوگیری شود.
نقد اعمال غیرمستند در علوم غریبه
برخی اعمال در علوم غریبه، مانند جیک‌جیک کردن یا تلاش برای باز کردن قفل با روش‌های غیرعلمی، فاقد پشتوانه معتبر هستند. این اعمال، که گاه با تقلید کورکورانه همراه‌اند، نمی‌توانند به تصرف در تکوین منجر شوند. جنیان ممکن است با ترویج چنین روش‌هایی، انسان را به سوی انحراف سوق دهند. علم غریبه باید با تکیه بر آیات قرآنی و شواهد تجربی، به‌صورت نظام‌مند آموزش داده شود.
جمع‌بندی بخش سوم
این بخش بر نقش ذکر الهی و ضرورت آموزش نظام‌مند علوم غریبه تأکید دارد. داستان یونس نشان‌دهنده قدرت ذکر در رهایی از مشکلات است، اما این قدرت باید با آموزش‌های قرآنی و تجربی همراه شود تا از انحرافات جنیان و شیاطین در امان ماند.
بخش چهارم: خلقت پویا و نقش ملائکه و جنیان
خلقت مداوم ملائکه و جنیان
خلقت الهی، چونان جریانی سیال و بی‌وقفه، پیوسته در حال تجدید و گسترش است. قرآن کریم می‌فرماید: كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ (سوره الرحمن، آیه ۲۹). این آیه بر پویایی خلقت تأکید دارد و نشان می‌دهد که خداوند دائماً در حال آفرینش است. همچنین، آیه إِنْ كُلُّ نَفْسٍ لَمَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ (سوره طارق، آیه ۴) بر وجود نگهبانی برای هر نفس دلالت دارد، که نشان‌دهنده خلقت مداوم ملائکه است.
این دیدگاه با تصور سنتی که ملائکه را موجوداتی ثابت و محدود می‌داند، در تضاد است. جنیان و شیاطین ممکن است با ترویج باورهای نادرست، انسان را از فهم این حقیقت پویا محروم کنند.
نقش حافظ در حفاظت از انسان
هر نفس، به اذن الهی، دارای حافظی است که در صورت عمل صالح، از او محافظت می‌کند. اما معصیت و انحراف می‌تواند این حفاظت را تضعیف کند. جنیان و شیاطین با ترویج گناه، انسان را از این موهبت الهی محروم می‌سازند. آموزش عمل صالح و تقویت ارتباط با حافظ باید در مراکز دینی مورد توجه قرار گیرد.
نقد فلسفه سنتی و تصورات نادرست
فلسفه سنتی، با تمرکز بر مفاهیم ماهیت و وجود، گاه از حقیقت پویای خلقت دور شده است. خلقت الهی، تنزیلی است و نه ترکیبی از ماهیت و وجود. این دیدگاه با آیه كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ همخوانی دارد که بر تجلی مداوم خداوند در خلقت تأکید دارد. جنیان ممکن است با ترویج مفاهیم نادرست فلسفی، انسان را از این حقیقت دور کنند.
جمع‌بندی بخش چهارم
این بخش بر پویایی خلقت الهی و نقش ملائکه و جنیان در آن تأکید دارد. خلقت مداوم ملائکه و وجود حافظ برای هر نفس، نشان‌دهنده عظمت خالق است. آموزش‌های دینی باید با این دیدگاه پویا همخوانی داشته باشند تا انسان را به سوی فهم عمیق‌تر خلقت هدایت کنند.
بخش پنجم: پرسش‌های انحرافی و ضرورت تمرکز بر مسائل اصلی
نقد پرسش‌های انحرافی در جامعه اسلامی
پرسش‌هایی نظیر گندم یا انگور خوردن حضرت آدم، که گاه در جامعه اسلامی مطرح می‌شوند، از مسائل اصلی دور هستند و ممکن است به انحراف فکری منجر شوند. قرآن کریم می‌فرماید: وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ (سوره ذاریات، آیه ۵۶). این آیه هدف اصلی خلقت را عبادت خداوند می‌داند. جنیان و شیاطین ممکن است با ترویج چنین پرسش‌هایی، انسان را از این هدف والا بازدارند.
جمع‌بندی بخش پنجم
این بخش بر ضرورت تمرکز بر مسائل اصلی و پرهیز از پرسش‌های انحرافی تأکید دارد. جنیان و شیاطین ممکن است با طرح چنین پرسش‌هایی، جامعه اسلامی را از مسیر کمال دور کنند. آموزش‌های دینی باید به سوی مسائل کاربردی و هدایت‌گر هدایت شوند.
نتیجه‌گیری نهایی
این اثر، چونان چراغی در مسیر حقیقت‌جویی، به کاوش در مفاهیم الهیاتی و متافیزیکی مرتبط با علم قدرت‌مند، خلقت پویا، و نقش جنیان و ملائکه پرداخته است. با تکیه بر آیات نورانی قرآن کریم، ضرورت تحول در نظام آموزشی دینی، تقویت اراده، و تدبر در ذکر الهی برجسته شده است. جنیان و شیاطین، با ترویج باورهای نادرست و علوم غیرکاربردی، می‌توانند انسان را از مسیر فطرت و کمال دور کنند. اما علم قدرت‌مند، که ریشه در آیات قرآنی و تجربه‌های نظام‌مند دارد، می‌تواند انسان را به سوی تصرف در تکوین و نزدیکی به خداوند رهنمون سازد. این نوشتار، دعوتی است به سوی بازاندیشی در آموزش‌های دینی و حرکت به سوی علمی که نه تنها ذهن را روشن کند، بلکه جهان را دگرگون سازد.