متن درس

html

روان‌شناسی اجتماعی: نگرشی دینی و علمی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه‌96)

مقدمه

روان‌شناسی اجتماعی، به عنوان شاخه‌ای از دانش‌های انسانی، به بررسی تعاملات میان افراد و جامعه می‌پردازد و نقش عوامل روانی، فرهنگی و دینی را در شکل‌گیری رفتارهای جمعی واکاوی می‌کند. این نوشتار، با نگاهی عمیق به معارف دینی و اصول روان‌شناختی، تلاش دارد تا چارچوبی جامع برای درک پدیده‌های اجتماعی ارائه دهد.

تربیت و آزادی در روابط اجتماعی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲۱)

در عرصه روان‌شناسی اجتماعی، تربیت و آزادی دو عنصر بنیادین هستند که همچون دو بال پرنده، فرد را به سوی تعالی سوق می‌دهند. آیت الله نکونام قدس سره در این مبحث، به توصیف موقعیتی می‌پردازد که در آن، گروهی از دختران جوان در گردهمایی‌ای حضور یافته‌اند و تمایل به تفریح و آزادی دارند، اما تلاش برای جمع‌آوری آنان جهت سخنرانی، با مقاومت روبرو می‌شود. این صحنه، همچون کودکی که از شیر مادر جدا می‌شود و بغض می‌کند، نشان‌دهنده نیاز طبیعی انسان به آزادی است. فرد، همچون گیاهی که در سایه خنک آبیاری می‌شود، نیازمند فضایی است تا خود را رها سازد و در آب بازی کند، بدون آنکه فشارهای خارجی او را محدود کند.

در ادامه، تأکید می‌شود که گردهمایی‌ها باید با چیدمانی طبیعی و جذاب از نظر زمانی و مکانی طراحی شوند، تا همچون جاذبه‌ای مغناطیسی، افراد را به سوی خود کشانند. این چیدمان، نیازمند تفکر روان‌شناختی عمیق است، همانند نقشه‌ای که مهندس برای ساختمان می‌کشد؛ نقشه‌ای که اگر دقیق نباشد، تمام مصالح و تلاش‌ها هدر می‌رود. در جامعه ما، اغلب بر جنبه‌های عملی تمرکز می‌شود، اما مهندسی روان‌شناختی، که کلید بازدهی است، نادیده گرفته می‌شود. این امر، همچون خانه‌ای بدون پایه محکم، به کاستی منجر می‌گردد.

جاذبه و دافعه در گردهمایی‌ها

برای ایجاد جاذبه، باید فضایی فراهم شود که افراد احساس کنند سخنرانی یا برنامه، بخشی ضروری از تجربه‌شان است، همچون قطعه‌ای گمشده از پازل که بدون آن، تصویر ناقص می‌ماند. این کار دشوار است، اما با برنامه‌ریزی دقیق، همچون بافتن فرشی نفیس، می‌توان به نتیجه رسید. در مقابل، دافعه‌ها، همچون بادهای مخالف، بازدهی را کاهش می‌دهند.

نقش مهندسی روان‌شناختی

مهندسی روان‌شناختی، بیش از کارهای عملی اهمیت دارد؛ همانند آنکه نقشه مهندس، ارزشی بیش از مصالح دارد. بدون آن، تمام تلاش‌ها بی‌ثمر است. پیشنهاد می‌شود برای یک گردهمایی دو شبه، یک هفته تفکر روان‌شناختی صرف شود تا فرم مناسبی بیابد.

در جمع‌بندی این بخش، می‌توان گفت که تربیت بدون آزادی، همچون قفسی طلایی است که پرنده را اسیر می‌کند. آزادی طبیعی، همراه با چیدمان جذاب، کلید موفقیت در تعاملات اجتماعی است و بازدهی گردهمایی‌ها را افزایش می‌دهد.

اوج مشکلات اجتماعی در دنیای معاصر

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲۲)

در روان‌شناسی اجتماعی، مشکلات معاصر همچون طوفانی سهمگین، جامعه را در بر گرفته‌اند. آیت الله نکونام قدس سره اشاره می‌کند که هیچ زمانی همچون امروز، ظلم، تجاوز و فساد رواج نداشته، زیرا امکانات فنی آن فراهم شده است. این مشکلات، همچون کثافت‌هایی که انسان را به ورطه وحشت می‌کشانند، گسترش یافته‌اند. حیوانات، در مقایسه، موجوداتی متشخص و ابرومند هستند؛ زندگی گرگ‌ها، همچون جامعه‌ای منظم، آرزوی انسان را برمی‌انگیزد، در حالی که برخی انسان‌ها، ننگ حیوانات‌اند.

در این دنیای پرآشوب، نیاز به ناجی احساس می‌شود؛ امام زمان، همچون حقیقتی اجتماعی، فلسفی، دینی و روانی، نماد نجات است. جامعه به جایی می‌رسد که التذاذ از پاره کردن انسان‌ها ممکن شود، و اینجا دین باید هنرنمایی کند. با تأخیرات تحصیلی و نظام تعقل، فرد نمی‌تواند تغییر ایجاد کند، اما دین، همچون تلنگری به تلفن، با کد درست، جهان را متصل می‌سازد.

نقش دین در نجات اجتماعی

دین، موقعیت فنی ندارد، اما می‌تواند تغییرات عمیق ایجاد کند. متأسفانه، در جامعه ما، این ظرفیت کم است.

در جمع‌بندی، اوج مشکلات اجتماعی، نیازمند ناجی دینی است که همچون نوری در تاریکی، راه نجات را نشان دهد.

رشد ذهنی مردم و چالش‌های آن

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲۳)

رشد ذهنی جامعه، همچون درختی تنومند، در دو دهه اخیر بیش از دو قرن پیشرفت کرده است. آیت الله نکونام قدس سره تأکید می‌کند که شعور مردم، به ویژه پس از انقلاب، بالا رفته؛ یک دانش‌آموز دبیرستانی، همچون پروفسوری فکر می‌کند. این رشد، نتیجه انقلاب است، اما اگر درست به کار گرفته نشود، همچون سواد زیاد که دیوانگی می‌آورد، آسیب‌زا است.

شعور بالا، باورهای سابق را زیر سؤال می‌برد؛ مردم دیگر حرف را بی‌چون‌وچرا قبول نمی‌کنند. این امر، در تاکسی یا خیابان مشهود است. با این حال، تقوا و ایمان تنازلی دارد. اگر شعور با محاسبه قوی همراه شود، آینده مطلوب است.

چالش‌های رشد شعور

باورهای سابق نادرست بودند و باورهای امروز نیز ممکن است نسبی باشند. اطلاعات دینی با زمان افزایش می‌یابد، اما ماهیت دین ممکن است کامل درک نشود.

در جمع‌بندی، رشد ذهنی، همچون شمشیری دو لبه، می‌تواند به تعالی یا آسیب منجر شود.

نظام احسن در عالم خلقت

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲۴)

نظام احسن، همچون بافتی دقیق در طبیعت، همه چیز را به بهترین شکل قرار داده است. آیت الله نکونام قدس سره در خانواده، ضعف خود را نشان می‌دهد تا فرزندان با مهربانی گوش دهند؛ گریه، بیش از زور اثر دارد. انبیا و امامان، موفق در هدایت بودند، نه سلطنت.

طبیعت، نسبت به خود احسن است؛ جنگل، نظام عدالت دارد، هرچند ظاهرا هر کی هر کی را می‌خورد. این خوردن، همچون پختن غذا در آشپزخانه، عدالت است.

سر القدر در اعمال معصومین

معصومین، عادلانه عمل کردند؛ تقدیر، اندازه‌ها را تعیین کرده. انسان باید دنبال کار خدا باشد، نه خود.

در جمع‌بندی، نظام احسن، همچون آینه‌ای، عدالت الهی را نشان می‌دهد.

مهربانی در تعاملات اجتماعی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲۵)

مهربانی، همچون کلیدی طلایی، درها را می‌گشاید. آیت الله نکونام قدس سره توصیف می‌کند که با مهربانی، فرزندش بیدار می‌شود، اما با فشار نه. در جلسات، احترام به جوانان، علاقه ایجاد می‌کند.

آزادی و مهربانی، افراد را وابسته می‌سازد؛ بازی و تفریح، بهتر از اصول خشک است.

آزادی و محبت

زور نگویید؛ مهربانی، مار را از سوراخ بیرون می‌آورد. حتی خدا، همه حرف‌ها را گوش نمی‌دهد، پس انتظار کامل نداشته باشید.

در جمع‌بندی، مهربانی، همچون نسیمی نرم، روابط را مستحکم می‌سازد.

لهو و لعب در زندگی دنیوی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲۶)

إِنَّمَا ٱلْحَيَوٰةُ ٱلدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ زندگی دنیا بازی و سرگرمی است.

آیت الله نکونام قدس سره تأکید می‌کند که بدون لهو و لعب، انسان مشنگ و عقده‌ای می‌شود. لهو حرام نیست؛ امام صادق نیاز نداشته، اما مردم کوچه نیاز دارند.

حرمت لهو و لعب

استدلال‌ها نشان می‌دهند لهو حرام نیست؛ همچون خوردن بوقلمون به جای مرغ.

در جمع‌بندی، لهو، همچون تنفس، ضروری زندگی است.

مسائل دینی و وسواس‌های روانی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲۷)

در مسائل دینی، بحث بیماری و عوارض روانی مهم است. آیت الله نکونام قدس سره می‌گوید رساله‌ها انسان را بدبخت می‌کنند؛ نجس بودن بهتر از پاکی وسواسی است.

غسل پیامبر در اتاق، نشان سادگی دین است. وسواس، از انزوا و استرس منتقل می‌شود، همچون ویروس.

انتقال استرس

حرف‌ها آثار دارند؛ همچون فيروزه که انعکاس می‌دهد.

در جمع‌بندی، دین ساده است و وسواس، خرافه.

علم زندگی و زیست سالم

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲۸)

علم زندگی، دانش زیست سالم است. دعای کمیل: اگر قسم نخورده بودی، باور نمی‌کردم عذاب کنی. خدا عقده‌ای نیست؛ جهنم برای چیست؟

این نگاه، همچون علف برای گوسفندان به کشتارگاه، مترسک است. علم زندگی، روان‌شناسی و مردم‌شناسی را شامل می‌شود.

تحقیق در علم زندگی

تحقیق کنید؛ کتاب بنویسید. علم زندگی، اصیل است.

در جمع‌بندی، علم زندگی، رحمت الهی را روشن می‌سازد.

عدالت و اهتمام عملی به آن

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲۹)

إِنَّ ٱللَّهَ يَأْمُرُ بِٱلْعَدْلِ وَٱلْإِحْسَانِ همانا خدا به عدالت و نیکوکاری فرمان می‌دهد.

شیعه به عدالت اعتقاد دارد، اما اهتمام عملی نیست. عدالت ارزش پیدا نکرده؛ سهل‌انگاری علت است.

اهتمام به عدالت

در نماز جماعت، عادل بفرستید؛ نه هر کسی.

در جمع‌بندی، عدالت، نیازمند اهتمام است تا جامعه سالم شود.

فساد و تلاش برای آن

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۳۰)

وَيَسْعَوْنَ فِي ٱلْأَرْضِ فَسَادًا و در زمین به تباهی می‌کوشند.

یهود، عقده‌ای و مفسدند؛ سعى در فساد دارند. آتش جنگ روشن می‌کنند، خدا خاموش می‌کند.

عقده و فساد

رفتارهایشان، همچون پارچه‌فروشی ارزان برای نابودی کاسبی دیگران.

در جمع‌بندی، فساد، نتیجه عقده‌هاست.

سالم‌سازی جامعه و اجرای احکام

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۳۱)

وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَآ أَحْيَا ٱلنَّاسَ جَمِيعًا و هر که کسی را زندگی بخشد چنان است که گویی همه مردم را زندگی بخشیده.

محاربات اغلب از اختلالات روحی است؛ بیمارند، نه محارب. سالم‌سازی پیش‌نیاز احکام است.

نظام و فرد

کشتن یکی، کشتن همه است؛ مقابل نظام ایستادن.

در جمع‌بندی، سالم‌سازی، پایه نظم است.

امنیت اجتماعی و نجابت مردم

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۳۲)

وَٱللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ ٱلنَّاسِ و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه می‌دارد.

مسلمانان نجیب‌اند؛ بدون سلاح زندگی می‌کنند. آمریکا نتوانسته سلاح را ممنوع کند.

فرهنگ و امنیت

چاقو هم ممنوع؛ امنیت از نجابت است. روان‌شناسی خیابان: چاقو کم، خودکار زیاد، نشان تمدن.

در جمع‌بندی، امنیت، از نجابت ناشی می‌شود.

شغل، فقر و عوامل فساد

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۳۳)

وَتَعَاوَنُوا عَلَى ٱلْبِرِّ وَٱلتَّقْوَىٰ و در نیکوکاری و پرهیزگاری با یکدیگر همکاری کنید.

نهج‌البلاغه جامعه‌شناسی، صحیفه روان‌شناسی است. فقر و بیکاری، فساد می‌آورند. دانشگاه آزاد، پول می‌گیرد؛ دانشجویان تن‌فروشی می‌کنند.

حقوق مردم

نصیحت، توفیر فیء، تعلیم؛ دولت باید فقر را رفع کند.

در جمع‌بندی، رفع فقر، کلید جلوگیری از فساد است.

نسل‌سازی و حمایت از استعدادها

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۳۴)

وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى ٱلْخَيْرِ و باید از میان شما گروهی مردم را به نیکی دعوت کنند.

در کشورهای پیشرفته، گوسفندان سالی سه بار زایمان می‌کنند با مراقبت. نسل خوب را حمایت کنید؛ ناقصان را ترمیم.

سنت و صنعت

سنت‌گرایی، نقص است؛ نسل سالم، سرمایه است. آموزش را مدرن کنید.

در جمع‌بندی، نسل‌سازی، با حمایت، جامعه را قوی می‌سازد.

نتیجه‌گیری کلی

روان‌شناسی اجتماعی، با تلفیق معارف دینی و اصول علمی، چارچوبی برای تحلیل رفتارها ارائه می‌دهد. آزادی، مهربانی، عدالت و سالم‌سازی، کلیدی‌اند. این نوشتار، منبع ارزشمندی برای پژوهشگران است.