متن درس
روانشناسی اجتماعی راستین: تحلیلی جامع و علمی
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه 278)
مقدمه
روانشناسی اجتماعی راستین، شاخه‌ای از دانش روان‌شناختی است که با نگاهی عمیق و نظام‌مند به بررسی تعاملات انسانی در بستر اجتماع می‌پردازد. این علم، با تأکید بر اصالت معرفت، ارزش‌های وجودی و پیوند معنوی با نظام هستی، رفتارهای اجتماعی و تأثیرات متقابل فرد و جامعه را در چارچوبی علمی و معنوی تحلیل می‌کند.
بخش نخست: معجزه و اقتدار معنوی در روانشناسی اجتماعی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه نوزدهم)
معجزه به مثابه نشانه اقتدار معنوی
روانشناسی اجتماعی راستین بر این اصل تأکید دارد که اقتدار معنوی، یکی از ارکان اساسی هدایت و تربیت جامعه انسانی است. در این دیدگاه، معجزه نه صرفاً عملی خارق‌العاده، بلکه نشانه‌ای از توانایی هدایت و تأثیرگذاری بر جامعه است. استاد فرزانه قدس‌سره با تمثیلی از داستان شتر صالح، به این نکته اشاره دارند که معجزه، نمود اقتداری است که جامعه را به سوی پذیرش حقیقت سوق می‌دهد. این اقتدار، برخلاف تصور رایج، از جنس قدرت مادی یا استکبار نیست، بلکه ریشه در معرفت و ارتباط معنوی با نظام هستی دارد.
آیه مرتبط: قَالُوا مَا لِهَٰذَا الرَّسُولِ يَأْكُلُ الطَّعَامَ وَيَمْشِي فِي الْأَسْوَاقِ ۙ لَوْلَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مَلَكٌ فَيَكُونَ مَعَهُ نَذِيرًا (سوره الفرقان، آیه ۷)
ترجمه: گفتند: این چه پیامبری است که غذا می‌خورد و در بازارها راه می‌رود؟ چرا فرشته‌ای بر او نازل نشده تا همراهش هشداردهنده باشد؟
| درنگ: اقتدار معنوی، که در معجزه تجلی می‌یابد، ابزاری برای هدایت و تربیت جامعه است، نه سلطه و زورگویی. |
نقد فقدان معجزه در علم دینی
یکی از چالش‌های اساسی در جوامع دینی، فقدان نشانه‌های اقتدار معنوی در علم دینی است که به بی‌اعتمادی جامعه نسبت به این علم منجر می‌شود. استاد فرزانه قدس‌سره با طرح این پرسش که «معجزه ما چیست؟»، به نقد این وضعیت می‌پردازند و تأکید دارند که علم دینی باید با نشان دادن توانایی‌های معنوی و عملی، اعتماد جامعه را جلب کند. این توانایی، نه در سلطه‌گری، بلکه در خدمت به جامعه و ارائه الگوهای عملی برای هدایت و تربیت نمود می‌یابد.
نقد معجزه‌های کاذب
روانشناسی اجتماعی راستین، معجزه‌های ظاهری و غیرمولد را که فاقد تأثیرات عمیق اجتماعی و معنوی‌اند، نقد می‌کند. معجزه باید نشانه‌ای از قدرت الهی و هدایت باشد، نه عملی نمایشی که صرفاً به منظور جلب توجه انجام شود.
جمع‌بندی
این بخش نشان می‌دهد که روانشناسی اجتماعی راستین، معجزه را نه صرفاً عملی خارق‌العاده، بلکه نشانه‌ای از اقتدار معنوی می‌داند که در خدمت هدایت و تربیت جامعه قرار می‌گیرد. فقدان این اقتدار در علم دینی، به بی‌اعتمادی و دوری جامعه از آن منجر می‌شود.
بخش دوم: نظام احسن خلقت و نقد تعصبات دینی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه بیستم)
نظام احسن خلقت و تفاوت‌های ذاتی
روانشناسی اجتماعی راستین، نظام خلقت را نظامی احسن می‌داند که در آن، تفاوت‌ها و تنوعات ذاتی موجودات، بخشی از زیبایی و کمال خلقت است. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا ۖ مَا تَرَىٰ فِي خَلْقِ الرَّحْمَٰنِ مِنْ تَفَاوُتٍ (سوره الملک، آیه ۳)، تأکید دارند که این آیه بر هماهنگی و نظام‌مندی خلقت اشاره دارد. تفاوت‌های ذاتی در توانایی‌ها و انرژی‌های انسانی، بخشی از این نظام است و باید در رفتارهای اجتماعی مورد توجه قرار گیرد.
ترجمه: همان که هفت آسمان را بر فراز یکدیگر آفرید؛ در آفرینش خدای رحمان هیچ ناسازگاری نمی‌بینی.
نقد تعصب و دگماتیسم دینی
یکی از موانع اصلی در روانشناسی اجتماعی، تعصب و دگماتیسم دینی است که به جدایی و تفرقه در جامعه منجر می‌شود. استاد فرزانه قدس‌سره با تمثیلی از داستان حضرت نوح، به نقد این دیدگاه می‌پردازند که غیر از خود و نزدیکان، همه را ناپاک یا نادرست می‌داند. این تعصب، مانع از تعامل سازنده با دیگران و درک زیبایی‌های خلقت می‌شود.
| درنگ: تعصب و دگماتیسم، مانع از درک نظام احسن خلقت و تعامل سازنده با دیگران است. |
زیبایی‌های خلقت در تنوع موجودات
استاد فرزانه قدس‌سره با تمثیلی از داستان حضرت موسی و سگ، تأکید دارند که همه موجودات، حتی آنچه در نگاه عامه ناپسند شمرده می‌شود، دارای زیبایی و ارزش ذاتی هستند. روانشناسی اجتماعی راستین، ما را به بازنگری در قضاوت‌هایمان دعوت می‌کند و بر پذیرش تنوع و ارزش همه مخلوقات تأکید دارد.
جمع‌بندی
این بخش بر اهمیت درک نظام احسن خلقت و پرهیز از تعصبات دینی تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، با نگاهی باز و متمدنانه، همه مخلوقات را دارای ارزش ذاتی می‌داند و تعصب را مانعی برای تعاملات سازنده معرفی می‌کند.
بخش سوم: آگاهی و مسئولیت اجتماعی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه بیست و یکم)
نقد تأثیرپذیری توده‌ها از نخبگان
روانشناسی اجتماعی راستین، نظریه «الناس علی دین ملوکهم» را نقد می‌کند و معتقد است که در جوامع پیشرفته، این مردم هستند که نخبگان را هدایت می‌کنند. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ (سوره الزمر، آیه ۹)، تأکید دارند که آگاهی و دانش، کلید تمایز افراد و جوامع است.
ترجمه: بگو: آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند برابرند؟
آگاهی به مثابه سپر در برابر فریب
آگاهی و هوشیاری، از عوامل کلیدی در جلوگیری از فریب و کاستی اجتماعی است. استاد فرزانه قدس‌سره با تمثیلی از انتخاب‌های ناآگاهانه در ازدواج، به اهمیت تحقیق و آگاهی در تصمیم‌گیری‌های اجتماعی اشاره دارند.
| درنگ: آگاهی و هوشیاری، سپری در برابر فریب و کاستی اجتماعی است. |
نقش دین در ارتقای آگاهی
دین، به‌عنوان راهنمای آگاهی، نقش کلیدی در ارتقای سطح فکری و اجتماعی افراد دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، دین را ابزاری برای پرورش عقل و معرفت می‌داند که به کاهش کاستی و فریب در جامعه کمک می‌کند.
آیه مرتبط: يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ (سوره المجادلة، آیه ۱۱)
ترجمه: خداوند کسانی از شما را که ایمان آورده‌اند و کسانی که دانش به آن‌ها داده شده، به درجاتی بالا می‌برد.
جمع‌بندی
این بخش بر اهمیت آگاهی و هوشیاری در برابر فریب و کاستی تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، دین را به‌عنوان ابزاری برای ارتقای معرفت و مسئولیت اجتماعی معرفی می‌کند.
بخش چهارم: طلسم و روانشناسی شخصیت در قرآن کریم
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه بیست و دوم)
مفهوم طلسم در روانشناسی شخصیت
روانشناسی اجتماعی راستین، مفهوم طلسم را به‌عنوان نشانه‌ای از پیچیدگی‌های روان‌شناختی و معنوی انسان بررسی می‌کند. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه وَقَدْ مَكَرُوا مَكْرَهُمْ وَعِنْدَ اللَّهِ مَكْرَهُمْ وَإِنْ كَانَ مَكْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبَالُ (سوره ابراهیم، آیه ۴۶)، به تکرار واژه «مکر» در این آیه اشاره دارند که به مثابه طلسمی است که روان انسان را درگیر پیچیدگی‌های عمیق می‌کند. این آیه، مکر را نه صرفاً به معنای فریب، بلکه به‌عنوان نمادی از تلاش‌های انسانی برای دستیابی به قدرت و تأثیرگذاری معرفی می‌کند.
ترجمه: و به‌راستی مکرشان را به کار بردند، و مکرشان نزد خدا معلوم است، هرچند مکرشان چنان بود که کوه‌ها را از جا برکند.
روانشناسی شخصیت و پیچیدگی‌های انسانی
استاد فرزانه قدس‌سره تأکید دارند که روان انسان، مانند طلسمی پیچیده، دارای لایه‌های متعددی است که نیازمند تحلیل و شناخت عمیق است. این پیچیدگی‌ها، در تعاملات اجتماعی و رفتارهای فردی نمود می‌یابد و باید با دقت بررسی شوند.
| درنگ: روان انسان، مانند طلسمی پیچیده، نیازمند تحلیل عمیق و علمی است تا به درک صحیح رفتارهای اجتماعی منجر شود. |
نقش قرآن کریم در شناخت روان
قرآن کریم، به‌عنوان کتابی مهندسی‌شده، با واژگان دقیق و حساب‌شده، راهنمایی برای شناخت روان انسان ارائه می‌دهد. استاد فرزانه قدس‌سره تأکید دارند که واژه‌های قرآنی، مانند اجزای یک غذای دقیق، باید با دقت و در نسبت‌های معین مورد استفاده قرار گیرند تا به فهم عمیق روان‌شناختی منجر شوند.
جمع‌بندی
این بخش بر مفهوم طلسم در روانشناسی شخصیت و نقش قرآن کریم در شناخت روان انسان تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، روان انسان را پیچیده و چندلایه می‌داند که نیازمند تحلیل دقیق و علمی است.
بخش پنجم: نقد فرهنگ تضاد و روانشناسی بالینی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه بیست و سوم)
نقد مفهوم ضد فلسفی
روانشناسی اجتماعی راستین، مفهوم ضد فلسفی را که به معنای تضاد مطلق و بن‌بست وجودی است، نقد می‌کند. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ (سوره الكافرون، آیه ۶)، تأکید دارند که قرآن کریم تضاد فلسفی را تأیید نمی‌کند، بلکه بر تفاوت و تخالف نسبی تأکید دارد.
ترجمه: دین شما برای شما و دین من برای من.
این آیه، به جای ترویج تضاد مطلق، بر پذیرش تفاوت‌های دینی و تعامل مسالمت‌آمیز تأکید دارد. استاد فرزانه قدس‌سره معتقدند که فرهنگ تضاد، به وسواس، تعصب و انحرافات روانی منجر می‌شود.
تضاد و اختلالات روانی
روانشناسی بالینی، تضاد را یکی از عوامل اصلی اختلالات روانی مانند وسواس می‌داند. استاد فرزانه قدس‌سره با تمثیلی از برخورد به دیوار و از دست دادن تعادل، تأکید دارند که تضاد، ذهن انسان را مختل می‌کند و به بن‌بست روانی منجر می‌شود.
| درنگ: فرهنگ تضاد، به اختلالات روانی مانند وسواس و تعصب منجر می‌شود و مانع از تعاملات سازنده اجتماعی است. |
نقد فرهنگ بن‌بست در علم دینی
استاد فرزانه قدس‌سره، فرهنگ بن‌بست در علم دینی را نقد می‌کنند و معتقدند که این فرهنگ، مانع از تعاملات سازنده با جهان و پیشرفت علمی است. علم دینی باید از تضادهای فلسفی فاصله بگیرد و به سوی تخالف و تفاوت‌های نسبی حرکت کند.
جمع‌بندی
این بخش بر نقد فرهنگ تضاد و تأثیرات آن بر روان انسان و جامعه تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، تضاد فلسفی را مانعی برای تعاملات سازنده می‌داند و بر لزوم پذیرش تفاوت‌های نسبی تأکید دارد.
بخش ششم: روانشناسی بالینی و تأثیر تاریکی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه بیست و چهارم)
نقش تاریکی در آرامش روانی
روانشناسی بالینی راستین، تاریکی را به‌عنوان عاملی برای آرامش و تعادل روانی معرفی می‌کند. استاد فرزانه قدس‌سره با تمثیلی از شن‌های ریز که در نور پراکنده می‌شوند و آرامش را مختل می‌کنند، تأکید دارند که تاریکی، با حذف محرک‌های مزاحم، به آرامش و تمرکز ذهن کمک می‌کند.
| درنگ: تاریکی، با حذف محرک‌های مزاحم، به آرامش و تعادل روانی کمک می‌کند. |
نقد فرهنگ نورزدگی
استاد فرزانه قدس‌سره، فرهنگ نورزدگی و استفاده مداوم از نورهای مصنوعی را نقد می‌کنند و معتقدند که این امر به اضطراب و ناآرامی روانی منجر می‌شود. تاریکی، به‌ویژه در شب، فضایی مناسب برای مناجات و استراحت فراهم می‌کند.
تأثیر محیط بر روان
روانشناسی بالینی، محیط را عاملی کلیدی در سلامت روان می‌داند. استاد فرزانه قدس‌سره تأکید دارند که محیط آرام و تاریک، به کاهش استرس و ارتقای سلامت روان کمک می‌کند.
جمع‌بندی
این بخش بر نقش تاریکی در آرامش روانی و نقد فرهنگ نورزدگی تأکید دارد. روانشناسی بالینی راستین، محیط آرام و تاریک را عاملی برای تعادل و سلامت روان معرفی می‌کند.
بخش هفتم: روانشناسی رشد و نقش شب در کمال انسانی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه بیست و پنجم)
شب و رشد معنوی
روانشناسی رشد راستین، شب را به‌عنوان زمانی برای رشد و کمال معنوی معرفی می‌کند. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا (سوره المزمل، آیه ۲)، تأکید دارند که قیام در شب، به معنای ایستادگی در برابر تاریکی و بهره‌گیری از آن برای رشد معنوی است.
ترجمه: شب را جز اندکی به پا خیز.
نقد هدررفت شب
استاد فرزانه قدس‌سره، هدررفت شب‌ها به دلیل سرگرمی‌های بی‌فایده مانند تماشای تلویزیون و اینترنت را نقد می‌کنند. شب، زمانی برای مناجات، تفکر و قرب به پروردگار است که نباید به امور بیهوده صرف شود.
| درنگ: شب، زمانی برای رشد معنوی و قرب به پروردگار است که نباید به امور بیهوده هدر رود. |
تمثیل قیام در شب
استاد فرزانه قدس‌سره با تمثیلی از عالمی که شب‌ها را به عبادت و مناجات می‌گذراند و با عمل خود به شفای بیماران کمک می‌کرد، تأکید دارند که قیام در شب، به کسب معرفت و اقتدار معنوی منجر می‌شود.
جمع‌بندی
این بخش بر نقش شب در رشد معنوی و نقد هدررفت آن تأکید دارد. روانشناسی رشد راستین، قیام در شب را راهی برای کسب معرفت و قرب به پروردگار معرفی می‌کند.
بخش هشتم: روانشناسی اجتماعی و تعاملات تاریخی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه بیست و سوم)
نقد فرهنگ تضاد در تاریخ اسلام
روانشناسی اجتماعی راستین، فرهنگ تضاد و دشمن‌سازی در تاریخ اسلام را نقد می‌کند. استاد فرزانه قدس‌سره تأکید دارند که معصومان علیهم‌السلام، حتی با مخالفان خود، در چارچوب تخالف و تفاوت نسبی تعامل داشتند و از تضاد فلسفی پرهیز می‌کردند. این تعامل، در ازدواج‌ها و روابط خانوادگی آن‌ها نمود یافته است.
روابط خانوادگی معصومان
استاد فرزانه قدس‌سره با اشاره به روابط خانوادگی معصومان علیهم‌السلام، تأکید دارند که آن‌ها با مخالفان خود روابطی مبتنی بر هدایت و اصلاح برقرار می‌کردند، نه تضاد و دشمنی مطلق.
| درنگ: معصومان علیهم‌السلام، با مخالفان خود در چارچوب تخالف نسبی و هدایت تعامل داشتند، نه تضاد فلسفی. |
نقد پیش‌داوری‌های تاریخی
روانشناسی اجتماعی، پیش‌داوری‌های تاریخی مبنی بر دشمنی مطلق میان گروه‌های دینی را نقد می‌کند. استاد فرزانه قدس‌سره تأکید دارند که مردم صدر اسلام، عموماً به معصومان علیهم‌السلام ارادت داشتند، اما منافع مادی گاهی مانع از همراهی کامل آن‌ها می‌شد.
جمع‌بندی
این بخش بر نقد فرهنگ تضاد در تاریخ اسلام و تأکید بر تعاملات هدایت‌محور معصومان علیهم‌السلام تمرکز دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، پیش‌داوری‌های تاریخی را مانعی برای فهم صحیح تعاملات اجتماعی می‌داند.
بخش نهم: روانشناسی اجتماعی و ارزش‌های انسانی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره
ارزش ذاتی انسان‌ها
روانشناسی اجتماعی راستین، بر ارزش ذاتی همه انسان‌ها، صرف‌نظر از دین و اعتقاد، تأکید دارد. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا (سوره الكهف، آیه ۱۰۷)، تأکید دارند که ایمان و عمل صالح، معیار ارزش‌گذاری انسان‌هاست.
ترجمه: کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، باغ‌های بهشت برایشان جایگاه است.
نقد پیش‌داوری‌های دینی
پیش‌داوری‌های دینی و قضاوت‌های یک‌جانبه در مورد دیگران، از منظر روانشناسی اجتماعی، مانع از شناخت صحیح و تعاملات سازنده است. این پیش‌داوری‌ها به تفرقه و کاستی اجتماعی منجر می‌شوند.
| درنگ: ارزش ذاتی انسان‌ها، صرف‌نظر از دین و اعتقاد، باید به رسمیت شناخته شود. |
تعاملات مثبت اجتماعی
روانشناسی اجتماعی، بر اهمیت تعاملات مثبت و محترمانه با دیگران، حتی کسانی که از نظر اعتقادی متفاوت هستند، تأکید دارد. این تعاملات، به ایجاد جامعه‌ای متعادل و پویا کمک می‌کند.
جمع‌بندی
این بخش بر ارزش ذاتی انسان‌ها و نقد پیش‌داوری‌های دینی تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، تعاملات مثبت و محترمانه را راهکاری برای ایجاد جامعه‌ای متعادل معرفی می‌کند.
بخش دهم: روانشناسی اجتماعی و تفاوت‌های ذاتی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره
تفاوت‌های ذاتی در جوامع
روانشناسی اجتماعی راستین، تفاوت‌های ذاتی در خلق‌وخو و رفتارهای جوامع را به رسمیت می‌شناسد. این تفاوت‌ها، نتیجه عوامل محیطی، ژنتیکی و تاریخی هستند و باید در تحلیل‌های اجتماعی مورد توجه قرار گیرند.
تأثیر محیط بر رفتار
محیط، آب‌وهوا و شرایط جغرافیایی در شکل‌گیری رفتارها و خلق‌وخوهای اجتماعی نقش دارند. روانشناسی اجتماعی بر لزوم توجه به این عوامل تأکید دارد تا تعاملات اجتماعی به‌صورت مؤثرتری مدیریت شوند.
| درنگ: تفاوت‌های ذاتی و تأثیرات محیطی، در شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی نقش کلیدی دارند. |
بیماری‌های اجتماعی و کاستی‌های ذاتی
برخی جوامع، به دلیل کاستی‌های ذاتی یا بیماری‌های اجتماعی، به مشکلات عمیقی دچار می‌شوند. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ (سوره يونس، آیه ۹۸)، تأکید دارند که ایمان و رفتارهای اجتماعی صحیح، می‌تواند جوامع را از هلاکت نجات دهد.
ترجمه: چرا هیچ قریه‌ای ایمان نیاورد که ایمانش به آن سود رساند، مگر قوم یونس؟
جمع‌بندی
این بخش بر شناخت تفاوت‌های ذاتی و تأثیر محیط بر رفتارهای اجتماعی تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، با تحلیل این عوامل، راهکارهایی برای بهبود تعاملات اجتماعی ارائه می‌دهد.
بخش یازدهم: روانشناسی اجتماعی و سیاست‌گذاری کلان
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره
سیاست‌گذاری و معنویت
روانشناسی اجتماعی راستین، سیاست‌گذاری‌های کلان جهانی را که به حذف معنویت منجر می‌شوند، نقد می‌کند. این سیاست‌ها، با کاهش ارزش‌های انسانی، به مشکلات اجتماعی دامن می‌زنند.
مقاومت در برابر سیاست‌های غیرانسانی
روانشناسی اجتماعی، بر ضرورت مقاومت در برابر سیاست‌هایی که به تخریب ارزش‌های انسانی و معنوی منجر می‌شوند، تأکید دارد. این مقاومت، گاهی به درگیری‌های اجتماعی منجر می‌شود، اما برای حفظ عدالت و ارزش‌ها ضروری است.
| درنگ: مقاومت در برابر سیاست‌های غیرانسانی، برای حفظ ارزش‌های معنوی و انسانی ضروری است. |
نقش خواص در آگاهی‌بخشی
خواص جامعه، از منظر روانشناسی اجتماعی، نقش کلیدی در آگاهی‌بخشی و مقابله با سیاست‌های مخرب دارند. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ (سوره آل عمران، آیه ۱۰۴)، بر نقش خواص در هدایت و آگاهی‌بخشی جامعه تأکید دارند.
ترجمه: و باید از میان شما گروهی باشند که به خیر دعوت کنند و به معروف امر کنند و از منکر نهی کنند.
جمع‌بندی
این بخش بر نقد سیاست‌گذاری‌های غیرانسانی و نقش خواص در آگاهی‌بخشی تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، مقاومت در برابر سیاست‌های مخرب و تقویت آگاهی را راهکاری برای حفظ ارزش‌های انسانی می‌داند.
بخش دوازدهم: روانشناسی اجتماعی و نظام خلقت
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره
وحدت نظام خلقت
روانشناسی اجتماعی راستین، بر وحدت نظام خلقت تأکید دارد. همه موجودات، از انسان تا حیوان، در یک نظام واحد و هماهنگ عمل می‌کنند و تحت یک قانون الهی قرار دارند.
کلیدهای خلقت
روانشناسی اجتماعی، کلیدهای خلقت (اسماً اعظم) را به‌عنوان رموز و فرمول‌هایی معرفی می‌کند که در دسترس همه موجودات، از جمله کافر و مؤمن، قرار دارد. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا (سوره البقرة، آیه ۳۱)، تأکید دارند که این کلیدها، توانایی‌های وجودی را فعال می‌کنند.
ترجمه: و به آدم همه نام‌ها را آموخت.
| درنگ: کلیدهای خلقت، توانایی‌های وجودی انسان را فعال می‌کنند و در دسترس همه موجودات قرار دارند. |
ایمان و فرمول‌های وجودی
ایمان، از منظر روانشناسی اجتماعی، نه صرفاً گفتار، بلکه درک و به‌کارگیری فرمول‌های وجودی و رموز خلقت است. این ایمان، به توانایی انسان در خلق و تأثیرگذاری وابسته است.
جمع‌بندی
این بخش بر وحدت نظام خلقت و نقش کلیدهای خلقت در فعال‌سازی توانایی‌های وجودی تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، ایمان را درک و به‌کارگیری این رموز می‌داند.
بخش سیزدهم: روانشناسی اجتماعی و آزمایش وجودی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره
آزمایشگاه وجودی انسان
روانشناسی اجتماعی، انسان را آزمایشگاهی برای درک و تجربه رموز خلقت می‌داند. اعمال و رفتارها باید در این آزمایشگاه تست شوند تا تأثیرات آن‌ها مشخص شود.
نقد اعمال کلیشه‌ای
اعمال کلیشه‌ای و بدون معرفت، از منظر روانشناسی اجتماعی، فاقد ارزش واقعی هستند. استاد فرزانه قدس‌سره تأکید دارند که اعمال باید با آگاهی و حس وجودی انجام شوند تا تأثیرگذار باشند.
| درنگ: اعمال بدون آگاهی و حس وجودی، فاقد ارزش واقعی و تأثیرگذاری هستند. |
ضرورت حس وجودی
روانشناسی اجتماعی راستین، بر لزوم حس وجودی در اعمال تأکید دارد. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ (سوره العنكبوت، آیه ۴۵)، تأکید دارند که نماز، در صورت انجام با آگاهی، از زشتی و منکر بازمی‌دارد.
ترجمه: همانا نماز از زشتی و منکر بازمی‌دارد.
جمع‌بندی
این بخش بر انسان به‌عنوان آزمایشگاهی برای درک رموز خلقت و نقد اعمال کلیشه‌ای تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، حس وجودی را کلید تأثیرگذاری اعمال می‌داند.
بخش چهاردهم: روانشناسی اجتماعی و معرفت
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره
کمبود معرفت در جامعه
روانشناسی اجتماعی، کمبود معرفت را به‌عنوان مشکل اصلی جوامع معرفی می‌کند. عمل بدون معرفت، به کاستی و مشکلات اجتماعی منجر می‌شود.
ضرورت معرفت در ایمان
معرفت، از منظر روانشناسی اجتماعی، پایه ایمان واقعی است. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (سوره البقرة، آیه ۴۲)، تأکید دارند که حفظ حقیقت و پرهیز از شبهات، برای ایمان واقعی ضروری است.
ترجمه: و حق را با باطل نیامیزید و حقیقت را پنهان نکنید، در حالی که می‌دانید.
| درنگ: معرفت، پایه ایمان واقعی و کلید رفع شبهات و تردیدهاست. |
تأثیر شبهات بر ایمان
شبهات و تردیدها، از منظر روانشناسی اجتماعی، مانع از تحقق ایمان واقعی و عمل صالح هستند. رفع شبهات از طریق معرفت، به تقویت ایمان و رفتارهای اجتماعی سازنده کمک می‌کند.
جمع‌بندی
این بخش بر کمبود معرفت به‌عنوان مشکل اصلی جوامع و ضرورت آن در ایمان تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، معرفت را کلید رفع شبهات و تقویت ایمان می‌داند.
بخش پانزدهم: روانشناسی اجتماعی و مصیبت‌های طبیعی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره
مصیبت‌های طبیعی و عبرت
روانشناسی اجتماعی، مصیبت‌های طبیعی را به‌عنوان ابزاری برای عبرت‌گیری و اصلاح رفتارها معرفی می‌کند. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه فَلَمَّا جَاءَتْهُمْ آيَاتُنَا مُبْصِرَةً قَالُوا هَٰذَا سِحْرٌ مُبِينٌ (سوره النمل، آیه ۱۳)، تأکید دارند که این مصیبت‌ها، نشانه‌هایی از قدرت الهی و ضرورت بازگشت به ارزش‌ها هستند.
ترجمه: هنگامی که آیات روشنگر ما به سویشان آمد، گفتند: این جادویی آشکار است.
نقد تکبر در برابر مصیبت‌ها
تکبر و بی‌توجهی به مصیبت‌های طبیعی، از منظر روانشناسی اجتماعی، به کاستی و هلاکت منجر می‌شود. انسان‌ها باید از این مصیبت‌ها عبرت بگیرند و رفتارهای خود را اصلاح کنند.
| درنگ: مصیبت‌های طبیعی، ابزار عبرت‌گیری و اصلاح رفتارها هستند. |
ضرورت مقاومت در برابر ظلم
روانشناسی اجتماعی، بر ضرورت مقاومت در برابر ظلم و دفاع از مظلومان تأکید دارد. این مقاومت، به حفظ عدالت و ارزش‌های انسانی کمک می‌کند.
جمع‌بندی
این بخش بر نقش مصیبت‌های طبیعی به‌عنوان ابزاری برای عبرت‌گیری و ضرورت مقاومت در برابر ظلم تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، اصلاح رفتارها و دفاع از عدالت را کلید سلامت اجتماعی می‌داند.
بخش شانزدهم: روانشناسی اجتماعی و بقای وجودی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره
بقای ظهوری و ذاتی
روانشناسی اجتماعی راستین، بر تفاوت بقای ظهوری (مخلوقات) و بقای ذاتی (حق تعالی) تأکید دارد. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ وَيَبْقَىٰ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ (سوره الرحمن، آیه ۲۶-۲۷)، تأکید دارند که همه موجودات، ظهورات الهی هستند و در نظام خلقت به‌صورت پویا عمل می‌کنند.
ترجمه: هر که بر روی زمین است فانی است، و تنها ذات پروردگارت که دارای جلال و اکرام است باقی می‌ماند.
حرکت و تجدد در هستی
روانشناسی اجتماعی، بر پویایی و تجدد در هستی تأکید دارد. هیچ موجودی ساکن نیست و همه در حال حرکت و تحول هستند، که این حرکت در رفتارهای اجتماعی نیز مشهود است.
| درنگ: پویایی و تجدد در هستی، در رفتارهای اجتماعی نیز نمود دارد. |
ضرورت درک ظهورات الهی
درک ظهورات الهی در موجودات، از منظر روانشناسی اجتماعی، به شناخت عمیق‌تر هستی و رفتارهای انسانی منجر می‌شود. این درک، به تعاملات سازنده کمک می‌کند.
جمع‌بندی
این بخش بر تفاوت بقای ظهوری و ذاتی و پویایی در هستی تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، درک ظهورات الهی را کلید تعاملات سازنده می‌داند.
بخش هفدهم: روانشناسی اجتماعی و اصلاح فرهنگ
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره
ضرورت اصلاح فرهنگ اجتماعی
روانشناسی اجتماعی، بر لزوم اصلاح فرهنگ‌های ناهنجار و خشونت‌آمیز تأکید دارد. این اصلاح، به ایجاد جامعه‌ای متمدن و متدین کمک می‌کند.
نقش مهربانی در تعاملات
مهربانی و احترام به دیگران، از منظر روانشناسی اجتماعی، به کاهش تضادها و ایجاد روابط سالم منجر می‌شود. استاد فرزانه قدس‌سره با استناد به آیه وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (سوره الحشر، آیه ۹)، تأکید دارند که تطهیر دل از کینه، به رستگاری منجر می‌شود.
ترجمه: و کسانی که از بخل نفسشان محافظت شوند، آنان رستگارانند.
| درنگ: مهربانی و تطهیر دل از کینه، به روابط اجتماعی سالم و رستگاری منجر می‌شود. |
تطهیر دل و آرامش
روانشناسی اجتماعی راستین، بر ضرورت تطهیر دل از کینه و بغض تأکید دارد. این تطهیر، به آرامش درونی و روابط اجتماعی سالم منجر می‌شود.
جمع‌بندی
این بخش بر ضرورت اصلاح فرهنگ‌های ناهنجار و نقش مهربانی در تعاملات اجتماعی تأکید دارد. روانشناسی اجتماعی راستین، تطهیر دل را کلید آرامش و روابط سالم می‌داند.
نتیجه‌گیری کلی
روانشناسی اجتماعی راستین، با نگاهی جامع و علمی، به تحلیل تعاملات انسانی در بستر اجتماع می‌پردازد. این علم، با تأکید بر معرفت، آگاهی، و پذیرش تنوع خلقت، راهکارهایی برای هدایت و تربیت جامعه ارائه می‌دهد. از منظر استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، اقتدار معنوی، کنترل کشش‌های ذاتی، و پیوند فلسفه و سیاست، کلیدهای اصلی برای ساخت جامعه‌ای متمدن و متدین هستند. این اثر، با حفظ تمامی جزئیات درس‌گفتارها و با زبانی متین و علمی، تلاش دارد تا این مفاهیم را به شکلی منسجم و جذاب برای مخاطبان متخصص ارائه دهد.
| با نظارت صادق خادمی |