متن درس
زن و زندگی: بازنویسی درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، جلسه سیزدهم
مقدمه
این نوشتار، بازنمایی علمی و نظام‌مند درس‌گفتارهای سیزدهم در موضوع زن و زندگی است که با رویکردی تحلیلی و مبتنی بر فرهنگ اسلامی، به تبیین جایگاه زن، خانواده و شالوده‌های یک جامعه پویا و ایجابی می‌پردازد. با بهره‌گیری از آیات قرآنی و روایات، این متن به بررسی مفاهیمی چون شادمانی، عفاف، کرامت انسانی و نقد فرهنگ سلبی پرداخته و بر ضرورت ایجاد جامعه‌ای متعادل و مبتنی بر ارزش‌های دینی تأکید دارد..
بخش اول: جامعه ایجابی در برابر جامعه سلبی
1. تعریف جامعه ایجابی و ویژگی‌های آن
جامعه ایجابی، جامعه‌ای است که بر پایه ویژگی‌های مثبت و خودجوش نظیر شادمانی، نشاط، شهامت و معرفت بنا شده است. این جامعه، با الهام از طبیعت، مانند گل، گیاه و کوه، دارای پویایی و سرزندگی است و به جای انفعال، به رشد و تعالی انسانی می‌انجامد.
درنگ: جامعه ایجابی، با تکیه بر نشاط و شادمانی، به جای منفی‌نگری، به تعالی انسانی کمک می‌کند.
2. نقد جامعه سلبی و ویژگی‌های منفی آن
جامعه سلبی، جامعه‌ای است که در آن غم، وسواس، عقده و عناد غالب است. این جامعه، حتی با وجود دین و ثروت، به دلیل منفی‌نگری و نفرت‌پراکنی، از پیشرفت بازمی‌ماند و در انجماد فرهنگی گرفتار می‌شود.
درنگ: فرهنگ سلبی، با ترویج نفرین و بغض، مانع پیشرفت و شادمانی جامعه می‌شود.
3. کرامت طبیعی در برابر نفرین و بغض
با الهام از طبیعت، مانند درختی که حتی در برابر تبر نیز سایه‌اش را از انسان دریغ نمی‌کند، کرامت ذاتی انسان باید در جامعه نمود یابد. نفرین و بغض، نشانه ضعف فرهنگی است و جامعه باید به سوی کرامت و بخشش حرکت کند.
درنگ: کرامت انسانی، با الهام از طبیعت، جایگزین نفرین و بغض در جامعه ایجابی می‌شود.
4. نقد فرهنگ غم‌بار و محدودیت‌های غیرضروری
فرهنگ غم‌بار، با تحمیل محدودیت‌های غیرضروری و حرام دانستن همه‌چیز، نشاط و آزادی طبیعی انسان را سلب کرده و به انجماد فرهنگی منجر می‌شود. بازنگری در علم دینی برای ترویج نشاط و آزادی مشروع، ضرورتی انکارناپذیر است.
درنگ: محدودیت‌های غیرضروری، مانع نشاط و آزادی مشروع در جامعه می‌شوند.
5. آزادی و نشاط در عبادت
در عبادت، مانند نماز، نباید خشک‌مغزی و انجماد حاکم باشد. حرکات طبیعی بدن در نماز، مانند تکان‌های جزئی، خللی به آن وارد نمی‌کند. قرآن کریم در آیه بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا (البقرة: ۲۳۸) بر اعتدال در عبادت تأکید دارد: «در میان این [امور]، به اعتدال رفتار کنید.»
درنگ: اعتدال و نشاط در عبادت، مانع خشک‌مغزی و انجماد معنوی می‌شود.
بخش دوم: شادمانی، عفاف و رستگاری در زندگی زنان
6. نقد فرهنگ غم‌بار و فقدان شادمانی
فرهنگی که شادمانی را آموزش نداده و همه‌چیز را به غم و محدودیت گره زده، حتی در مراسم شادی، افراد را از نشاط محروم می‌کند. آموزش شادمانی به‌عنوان بخشی از فرهنگ دینی، ضرورتی اجتماعی است.
درنگ: آموزش شادمانی، بخش جدایی‌ناپذیر فرهنگ دینی است.
7. شادمانی به‌عنوان ارزش دینی
شاد کردن مؤمن، ارزشی دینی است. روایت «أَدْخَلَ السُّرُورَ فِي قَلْبِ مُؤْمِنٍ» (شاد کردن دل مؤمن) بر ترویج شادمانی و نشاط در جامعه تأکید دارد، نه غم و اندوه.
درنگ: شادمانی، ارزشی دینی است که باید در جامعه ترویج شود.
8. تبیین انواع خنده در اسلام
اسلام، خنده‌های معتدل مانند تبسم و ضحک را تأیید می‌کند، اما قهقهه‌های افراطی را، که به «صَوْتُ الْحِمَار» (صدای الاغ) تشبیه شده، ناپسند می‌داند. علم دینی نیازمند بازنگری برای تبیین دقیق این تفاوت‌هاست.
درنگ: خنده معتدل، بخشی از فرهنگ دینی است، اما قهقهه افراطی ناپسند است.
9. نقد بدبینی و توهم در جامعه
بدبینی به خدا و دیگران، ریشه در فرهنگ سلبی دارد. عباراتی مانند «خدا نخواست» نشان‌دهنده این نگرش منفی است که باید با اصلاح فرهنگ دینی، به نگرشی مثبت تبدیل شود.
درنگ: بدبینی، نشانه فرهنگ سلبی است و نیازمند اصلاح دینی است.
10. صلوات به‌عنوان ابزار شادمانی و شفابخشی
صلوات، به‌عنوان یک آنتی‌بیوتیک معنوی، بیماری‌های روانی و اجتماعی را درمان کرده و شادمانی و نشاط را به جامعه بازمی‌گرداند.
درنگ: صلوات، ابزاری معنوی برای بهبود سلامت روانی و اجتماعی است.
بخش سوم: زن به‌عنوان شالوده حیات جامعه
11. زن و خانواده در فرهنگ اسلامی
قرآن کریم در آیه زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ (آل عمران: ۱۴) می‌فرماید: «برای مردم، دوستی خواستنی‌ها از زنان و فرزندان زینت داده شده است.» زن، شالوده حیات جامعه در فرهنگ اسلامی است و نهاد خانواده بر محور او شکل می‌گیرد.
درنگ: زن و فرزند، محور اصلی حیات اجتماعی در فرهنگ اسلامی هستند.
12. نقد گرایش به حیوانات در جوامع غیراسلامی
در برخی جوامع، به دلیل ضعف نهاد خانواده، گرایش به حیوانات خانگی افزایش یافته است. در فرهنگ اسلامی، توجه به زن و فرزند، مانع از این انحرافات می‌شود.
درنگ: نهاد خانواده در اسلام، مانع انحرافات اجتماعی مانند گرایش افراطی به حیوانات است.
13. نقد فقدان حس عاطفی در جوامع غیراسلامی
در جوامع غیراسلامی، ضعف نهاد خانواده به کمرنگ شدن عواطف انسانی منجر شده و افراد به حیوانات روی می‌آورند. در فرهنگ اسلامی، تراکم عواطف انسانی، مانع این انحراف است.
درنگ: عواطف انسانی در فرهنگ اسلامی، با محوریت خانواده، تقویت می‌شود.
14. جامعه ایجابی در پرتو تفقه در دین
روایت «التَّفَقُّهُ فِي الدِّينِ وَالتَّقْدِيرُ فِي الْمَعِيشَةِ» (تفقه در دین و مدیریت معیشت) بر ایجاد جامعه‌ای ایجابی با صفا، عشق و کمال تأکید دارد.
درنگ: تفقه در دین و مدیریت معیشت، شالوده جامعه ایجابی است.
بخش چهارم: زن و نهاد خانواده
15. نقد فرهنگ سلبی در برابر فرهنگ ایجابی
هم جوامع اسلامی و هم غیراسلامی درگیر فرهنگ سلبی هستند. جوامع اسلامی به غم و وسواس و جوامع غیراسلامی به رقص و آواز پناه برده‌اند، اما هیچ‌کدام به معنای واقعی ایجابی نیستند.
درنگ: جامعه ایجابی، متعادل و فارغ از افراط و تفریط است.
16. نقد فرهنگ‌های افراطی
پدیده‌هایی مانند رپ، نشانه ضعف فرهنگی است. حل مسائل اجتماعی نیازمند تخصص در علم دینی و مدیریت فرهنگی است.
درنگ: مدیریت فرهنگی نیازمند تخصص دینی و اجتماعی است.
بخش پنجم: نقد ختنه دختران
17. نقد ختنه دختران به‌عنوان عمل غیرضروری
ختنه دختران، فاقد ضرورت شرعی و اجتماعی است و به دلیل استنباط‌های نادرست، به بی‌حرمتی به دین منجر شده است.
درنگ: ختنه دختران، سنتی منسوخ و فاقد پشتوانه شرعی است.
18. مقایسه ختنه در جوامع مختلف
ختنه پسران در ایران به‌صورت آرام انجام می‌شود، اما ختنه دختران در برخی مناطق آفریقا با خشونت همراه است که نشان‌دهنده تفاوت‌های فرهنگی است.
درنگ: اصلاح سنت‌های غیرضروری، نشانه پیشرفت فرهنگی است.
بخش ششم: بلوغ دختران و نقد استنباط‌های فقهی
19. نقد سن نه‌سالگی برای بلوغ
تعیین سن نه‌سالگی برای بلوغ دختران، غیرمنطقی است. قرآن کریم در آیه بَلَغَ أَشُدَّهُ (یوسف: ۱۹) بلوغ را فرآیندی طبیعی می‌داند که به رشد جسمانی وابسته است.
درنگ: بلوغ، فرآیندی طبیعی است که نمی‌توان با سن ثابت تعیین کرد.
20. نقد جشن‌های تکلیف غیرمنطقی
جشن‌های تکلیف برای دختران نه‌ساله‌ای که به بلوغ نرسیده‌اند، به دلیل فقدان پشتوانه فقهی، به سلامت جسمی و روانی کودکان آسیب می‌رساند.
درنگ: جشن‌های تکلیف غیرمنطقی، به سلامت کودکان آسیب می‌رساند.
21. تأثیر شرایط محیطی بر بلوغ
عوامل محیطی مانند حرارت و رطوبت بر زمان بلوغ تأثیر دارند. احکام فقهی باید با این تفاوت‌های طبیعی هماهنگ شوند.
درنگ: انعطاف‌پذیری احکام فقهی با شرایط محیطی، ضرورتی دینی است.
22. نقد اعتیاد و تأثیرات محیطی
رطوبت و شرایط محیطی بر رفتارهای اجتماعی مانند مصرف مواد مخدر تأثیر دارند و باید در تحلیل‌های دینی و اجتماعی مورد توجه قرار گیرند.
درنگ: تحلیل‌های دینی باید تأثیرات محیطی بر رفتارهای اجتماعی را در نظر بگیرند.
جمع‌بندی
این اثر، با تبیین جایگاه زن و خانواده در فرهنگ اسلامی، بر ضرورت ایجاد جامعه‌ای ایجابی تأکید دارد که در آن شادمانی، عفاف و کرامت انسانی محوریت دارند. با استناد به آیاتی مانند زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ و بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا، بر اعتدال و انطباق احکام با شرایط طبیعی و اجتماعی تأکید شده است. نقد سنت‌های غیرضروری مانند ختنه دختران و تعیین سن ثابت برای بلوغ، همراه با دعوت به تفقه در دین و مهندسی فرهنگی، نشان‌دهنده رویکردی نوآورانه در علم دینی است. این دیدگاه، با ترویج شادمانی و عفاف، به دنبال ایجاد جامعه‌ای متعادل و پویاست که در آن زنان و خانواده جایگاه محوری دارند.
با نظارت صادق خادمی