ولایت سلیمان، نتیجه لیاقت و کمال او در دریافت علم نطق و معرفت موجودات است. این ولایت، برخلاف خلافت‌های اعتباری و جعلی (مانند بنی‌امیه)، ریشه در باطن حقیقی و اقتدار معنوی دارد. سلیمان، با فهم زبان موجودات و تکلم به زبان‌های گوناگون (فارسی، عربی، عبری)، اقتداری الهی یافت که او را از استکبار دور ساخت و به فرمانروایی معنوی رهنمون کرد.

بخش سوم: نطق و سلوک عرفانی

نطق و معرفت ربوبی

فهم نطق موجودات، مرحله‌ای والا در سلوک عرفانی است که سالک را به معرفت ربوبی هدایت می‌کند. نطق موجودات، از جلود تا طیر، نشانه‌ای از علم و قدرت الهی است که سالک را از غفلت خارج می‌سازد. داستان بلبل، که از دنیا شکایت می‌کند و می‌گوید «نصف خمره خوردم و خاک بر سر دنیا»، نشان‌دهنده عمق این معرفت است که تنها اولیا مانند سلیمان آن را درک می‌کنند. این معرفت، چونان کلیدی است که درهای غیب را به روی سالک می‌گشاید.

نطق و ضرورت فهم قرآنی

فهم نطق موجودات در قرآن کریم، نیازمند کنار گذاشتن پیش‌فرض‌های فلسفی و توجه به آیات الهی است. قرآن کریم، نطق را شأنی عام معرفی می‌کند که محدود به انسان نیست. این فهم، سالک را به تأمل در آیات الهی وامی‌دارد و او را از محدودیت‌های تصورات انسانی رها می‌سازد. نطق کتاب، طیر، و جلود، نشانه‌ای از حیات و معرفت موجودات است که با منطق الهی تجلی می‌یابد.

بخش چهارم: منطق و تمایز از متکلم

تمایز منطق از متکلم

«منطق»، به معنای واداشتن موجودات به نطق، با صفت «متکلم» که به کلام مستقیم الهی (مانند قرآن) اشاره دارد، متفاوت است. هرچند هر دو از صفات علمی و شهودی حق‌اند، منطق بر واداشتن موجودات به نطق دلالت دارد، درحالی‌که متکلم به کلام بی‌واسطه الهی اشاره می‌کند. نطق الهی، که فراتر از کلام انسانی است، همه انواع نطق (ظاهری و باطنی) را در بر می‌گیرد. این تمایز، چونان خطی روشن میان دو صفت الهی، عمق منطق را در برابر کلام الهی آشکار می‌سازد.

نطق و اثبات عجز بت‌ها

ابراهیم (ع)، با نفى نطق ظاهری بت‌ها، عجز و ناتوانی آن‌ها را در برابر قدرت الهی نشان داد. قرآن کریم می‌فرماید:

فَاسْأَلُوهُمْ إِنْ كَانُوا [مطلب حذف شد] : «از آن‌ها بپرسید اگر می‌توانند سخن بگویند»)