تفاوت هئیت‌ها و ماده مشترک

واژگان قدیر، قادر و مقتدر، هرچند از ماده مشترک قدر ریشه می‌گیرند که بر توان‌مندی و توانایی دلالت دارد، اما هئیت‌های متفاوتشان معانی متمایزی را به ارمغان می‌آورد. ماده قدر، چون‌ریشه‌ای مشترک، جوهر معانی این واژگان را شکل می‌دهد، اما هئیت‌ها چون ظرف‌هایی هستند که این جوهر را به اشکال گوناگون ارائه می‌کنند:

• قادر: اسم فاعل است و بر تحقق فعل قدرت تأکید دارد، گویی دستی است که عملی خاص را انجام می‌دهد.
• قدیر: صفت مشبهه است و بر ثبوت و پایداری صفت قدرت در ذات الهی دلالت می‌کند، مانند نوری که در ذات خود ثابت است و پیوسته می‌تابد.
• مقتدر: با هئیت افتعال، بر فعلیت و استحکام قدرت اشاره دارد، مانند نیرویی که در نهایت استواری خود را نشان می‌دهد.

مصادر متعدد این واژگان، مانند قدراً، قدرة، مقدرة، قداراً و قدورة، همگی از ماده قدر مشتق شده‌اند و تفاوت‌های معنایی آن‌ها از هئیت‌هایشان ناشی می‌شود، نه از ماده اصلی. این تفاوت‌ها، ظهورات گوناگون قدرت الهی را در قرآن کریم نمایان می‌سازند و بر جنبه‌های مختلف این صفت ذاتی تأکید دارند.

بخش دوم: متعلقات قدرت الهی در قرآن کریم

دامنه متعلقات قدرت

قدرت الهی در قرآن کریم، چون اقیانوسی بی‌کران، به تمامی موجودات و افعال تعلق می‌گیرد. این قدرت، خیر و شر، جزئي و کلي، ظاهر و باطن، خلقی و غیرخلقی، آسمانی و زمینی را در بر می‌گیرد. آیات قرآنی با بیانی رسا، این جامعیت را به تصویر می‌کشند:

وَاللَّهُ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ [مطلب حذف شد] : «مالکیت آسمان‌ها و زمین از آن خداست و خدا بر هر چیزی تواناست»)

وَاللَّهُ يَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ [مطلب حذف شد] : «خداوند غیب آسمان‌ها و زمین را می‌داند و بر هر چیزی تواناست»)

واژه کل شیء در این آیات، چون آینه‌ای، جامعیت قدرت الهی را بازتاب می‌دهد که هیچ موجود یا فعلی از دایره آن خارج نیست. این جامعیت، نشان‌دهنده کمال قدرت الهی است که هیچ استثنایی را برنمی‌تابد.