این ناکامی، چون سایه‌ای سنگین بر تلاش‌های بشری افتاده و نشان‌دهنده آن است که بدون اتصال به حق، علوم بشری مانند قطاری ساکن‌اند که هرچند مملو از اطلاعات‌اند، اما به مقصد نمی‌رسند.

معرفت ربوبی: خط تولید حیات

معرفت ربوبی، که مختص انبیا و اولیای الهی است، با اتصال به حق، انسان را به خط تولید حیات می‌رساند. این مسیر، که در کلام اولیا با عباراتی چون إِنِّي أَعْرَفُ بِطُرُقِ السَّمَاءِ مِنْ طُرُقِ الْأَرْضِينَ (ترجمه: «من به راه‌های آسمان‌ها داناتر از راه‌های زمین‌ام») متجلی شده، انسان را به وصول به حقایق عالم و ایصال به کمال رهنمون می‌شود. این مسیر، در زمان حضرت سلیمان (ع) به‌صورت محدود به خط تولید رسید، چنان‌که تخت بلقیس جابه‌جا شد یا حیات احیا گردید. در آینده، با ظهور حضرت مهدی (عج)، این خط تولید به اوج خود خواهد رسید، و بشر با استجماع عقل و قوا (جَمَعَ اللَّهُ عُقُولَ الْعِبَادِ) به کمال نهایی دست خواهد یافت.

این معرفت، چون خورشیدی است که تاریکی‌های جهل را می‌زداید و بشر را به گلستان عالم رهنمون می‌شود. انبیا و اولیا، با اتصال به این حقیقت، نه‌تنها خود به کمال رسیدند، بلکه دیگران را نیز به این مسیر هدایت کردند.

کمال بشر در زمان ظهور

در زمان ظهور حضرت مهدی (عج)، بشر به رشد معنوی بی‌سابقه‌ای دست خواهد یافت. این دوران، که نمود کامل خط تولید حیات است، با استجماع عقل و قوای بشری همراه خواهد بود. در این زمان، مشکلات بشری، که علوم تجربی و کلی از حل آن عاجز مانده‌اند، از طریق معرفت ربوبی و اتصال به حق مرتفع خواهد شد. این امر، چون شکوفایی گلی است که پس از قرون متمادی در خاک انتظار به بار می‌نشیند.

جمع‌بندی بخش دوم

ناکامی علوم تجربی و کلی در حل معضلات بشری، نتیجه فقدان اتصال به حقیقت ربوبی است. معرفت ربوبی، که در مسیر سوم خیزش بعثی متجلی می‌شود، با وصول به حق و ایصال به حقایق عالم، بشر را به خط تولید حیات می‌رساند. این مسیر، که در زمان حضرت سلیمان به‌صورت محدود و در آینده با ظهور حضرت مهدی (عج) به اوج خود خواهد رسید، کلید سعادت و کمال بشر است. این بخش، ضرورت معرفت ربوبی را برجسته کرد و زمینه را برای بررسی تفاوت اقتدارات نفسانی و ربوبی در بخش بعدی فراهم آورد.

بخش سوم: اقتدارات نفسانی در برابر اقتدارات ربوبی

اقتدارات نفسانی: محدودیت‌ها و ویژگی‌ها

اقتدارات نفسانی، مانند طی‌الارض، تسخیر ارواح، یا تأثیرگذاری بر دیگران، نیازی به ایمان یا التزام دینی ندارند. حتی کافر یا مرتاض، با ریاضت و تمرین، می‌تواند به این اقتدارات دست یابد. این توانایی‌ها، مانند بدن‌سازی روحی‌اند که با تقویت اراده و نفس، انسان را به قدرت‌های ظاهری می‌رسانند. برای مثال، همان‌گونه که ورزشکار با تمرین، ماهیچه‌های خود را نیرومند می‌سازد، مرتاض نیز با ریاضت، اراده‌ای قوی پدید می‌آورد که می‌تواند اشیا یا افراد را تسخیر کند.

این اقتدارات، اگرچه تأثیرگذارند، اما در حد کمالات حیوانی باقی می‌مانند و ارزش معنوی ندارند. برای مثال، کسی که با اراده خود دیگری را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مانند آن است که با کلام یا عملی او را به زمین اندازد. این توانایی‌ها، چون شعله‌ای کم‌فروغ‌اند که زود خاموش می‌شوند و نمی‌توانند انسان را به کمال حقیقی برسانند.

نقد اقتدارات نفسانی

اقتدارات نفسانی، هرچند در ظاهر شگفت‌انگیزند، اما فاقد قداست و اتصال به حق‌اند. این توانایی‌ها، که گاه از طریق سحر، شعبده یا ریاضت‌های غیرالهی به دست می‌آیند، در تیررس امور نفسانی‌اند و نباید با کمالات انبیا و اولیا اشتباه شوند. برای مثال، طی‌الارض یا تسخیر ارواح، مانند پرواز پشه یا حرکت ماهی بر آب است که در مقایسه با کمالات ربوبی، ناچیز و محدودند. این اقتدارات، چون بازی‌های نمایشی‌اند که در برابر عظمت معرفت ربوبی، چون قطره‌ای در برابر اقیانوس‌اند.

اقتدارات ربوبی: فراگیری و نامحدود

اقتدارات ربوبی، که مختص انبیا و اولیای الهی است، با اتصال به حق به‌دست می‌آیند و از محدودیت‌های نفسانی فراتر می‌روند. این اقتدارات، چون خورشیدی بی‌غروب‌اند که همه‌چیز را در بر می‌گیرند و انسان را به شناخت کامل حقایق عالم رهنمون می‌شوند. انبیا، با اتصال به حق، به اقتداری دست یافتند که در کلامشان متجلی است: أَنَا عَالِمٌ بِمَا كَانَ وَمَا يَكُونُ (ترجمه: «من به آنچه بود و آنچه خواهد بود دانایم»). این اقتدار، نتیجه همگامی با حق است و فراتر از محدودیت‌های نفسانی عمل می‌کند.

تمثیل اتصال به حق، مانند پریدن بر قطاری است که با سرعت نور در حرکت است. این اتصال، نیازمند جرئت، یقین و تنظیم نفس است. انبیا، بدون نیاز به ریاضت یا بدن‌سازی نفسانی، با اتصال به حق به این اقتدار دست یافتند و توانستند عالم و آدم را به سوی کمال هدایت کنند.

شرط اصلی سلوک: یقین به حق

اولین گام در سلوک ربوبی، یقین به وجود حق و مشاهده آن است، چنان‌که در آیه درنگ: یقین به وجود حق و مشاهده آن، شالوده سلوک ربوبی است و بدون آن، اتصال به حقیقت الهی ممکن نیست.

این یقین، مانند چراغی است که در تاریکی راه سالک را روشن می‌کند و او را از گمراهی‌های نفسانی نجات می‌دهد. بدون این یقین، تلاش‌های علمی و معنوی بشر، چون کوششی در خلأ است که به مقصد نمی‌رسد.