متن درس
اسماء و صفات الهی: تأملات در مفهوم مؤمن در قرآن کریم
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سیصد و شصت و یکم)
دیباچه
اسماء و صفات الهی، به‌سان ستارگانی درخشان در آسمان معرفت الهی، راهنمای عالمان و جویندگان حقیقت‌اند که در پی فهم ژرفای ذات باری‌تعالی و تجلیات آن در نظام هستی‌اند. این اسما، نه‌تنها بازتاب کمالات ذاتی و فعلی خداوند سبحان‌اند، بلکه در ساحت‌های گوناگون الهیات، فلسفه، عرفان و زبان‌شناسی قرآنی، بستری برای کاوش‌های عمیق فراهم می‌آورند. با این حال، فقدان رویکردی علمی و نظام‌مند در تحلیل این اسما، به‌ویژه در متون لغوی و تفسیری پیشین، چالش‌هایی را در فهم دقیق و جامع آن‌ها ایجاد کرده است. این نوشتار، با تکیه بر درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، به بررسی عمیق مفهوم «مؤمن» به‌عنوان یکی از اسماء الحسنی می‌پردازد و با تحلیل کاستی‌های موجود در متون سنتی، راهکارهایی برای بازسازی علمی و آکادمیک این حوزه ارائه می‌دهد.
بخش اول: چالش‌های معناشناختی و زبانی در تحلیل اسماء الحسنی
فقدان رویکرد علمی در متون لغوی
یکی از اساسی‌ترین موانع در فهم دقیق اسماء الحسنی، فقدان رویکردی علمی و نظام‌مند در متون لغوی و تفسیری پیشین است. این متون، به‌سان باغ‌هایی که به جای درختان پربار، انباشته از شاخ و برگ‌های پراکنده‌اند، غالباً به جای تحلیل‌های عمیق و ریشه‌دار، به نقل استعمالات عرفی، حکایات و داستان‌های غیرعلمی بسنده کرده‌اند. این رویکرد، که ریشه در گرایش‌های عامه‌پسند و غیرتخصصی اهل لغت دارد، فهم دقیق مفاهیم الهی را با دشواری مواجه ساخته است.
در درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، بر این نکته تأکید شده که اهل لغت، به دلیل فقدان سواد علمی کافی، نتوانسته‌اند واژگان را به سوی تحلیل‌های علمی هدایت کنند. این کاستی، به‌سان پلی شکسته، ارتباط میان معانی ذاتی واژگان و کاربردهای الهی آن‌ها را قطع کرده و متون را به مجموعه‌ای از نقل‌قول‌های غیرمنسجم بدل ساخته است. برای رفع این مشکل، لازم است که معناشناسی اسماء الحسنی با بهره‌گیری از روش‌های علمی مدرن، نظیر ریشه‌شناسی لغوی و تحلیل اشتقاقات، بازنگری شود.
درنگ: فقدان رویکرد علمی در متون لغوی، فهم دقیق اسماء الحسنی را مختل کرده و نیازمند بازسازی با روش‌های مدرن معناشناسی است.
غلبه عرفیات بر محتوای علمی
متون لغوی سنتی، به‌سان آینه‌ای که غبار عرف و عادت بر آن نشسته، بیش از آنکه بازتاب‌دهنده حقیقت علمی واژگان باشند، انعکاس‌دهنده استعمالات روزمره و عامه‌پسنداند. این گرایش، که ریشه در فرهنگ عامه و رویکرد غیرتخصصی اهل لغت دارد، تحلیل اسماء الهی را به سطحی غیرعلمی تقلیل داده است. به‌جای کاوش در ریشه‌های قرآنی و فلسفی واژگان، این متون اغلب به نقل حکایات، داستان‌ها و مطالب منبری پرداخته‌اند که فاقد بنیان علمی‌اند.
این رویکرد، به‌ویژه در تحلیل اسماء الحسنی، به خلط مفاهیم و ابهام در معانی منجر شده است. برای مثال، در کتب لغوی، به جای تبیین معنای ذاتی واژه‌هایی نظیر «أمن»، به تعریف‌های ساده‌انگارانه‌ای چون «ضد خوف» بسنده شده، بدون آنکه به عمق معنایی یا کاربردهای الهی آن پرداخته شود. این کاستی، ضرورت بازخوانی انتقادی متون لغوی و بازسازی آن‌ها با تکیه بر اصول علمی را برجسته می‌سازد.
درنگ: غلبه عرفیات بر متون لغوی، تحلیل اسماء الحسنی را به سطحی غیرعلمی تقلیل داده و نیازمند بازخوانی انتقادی است.
فقدان زبان علمی برای تبیین صفات الهی
یکی از چالش‌های بنیادین در تحلیل اسماء الحسنی، نبود زبانی علمی و تخصصی برای تبیین صفات الهی است. این فقدان، به‌سان دری بسته، دسترسی به ژرفای مفاهیم الهی را دشوار ساخته و متون را از ارائه تحلیل‌های دقیق محروم کرده است. در حالی که در علوم طبیعی، زبان علمی با اصطلاحات استاندارد و دقیق شکل گرفته، در حوزه الهیات و اسماء الحسنی، چنین نظامی کمتر توسعه یافته است.
این کاستی، به‌ویژه در توصیف خداوند، نمود بیشتری دارد. زبان متون سنتی، که غالباً به عرف کوچه و بازار محدود است، از بیان مفاهیم متعالی الهی عاجز مانده و به جای ارائه اصطلاحات تخصصی، به واژگان عامیانه و غیرمنسجم پناه برده است. برای رفع این مشکل، توسعه یک زبان الهیاتی تخصصی، با تکیه بر اصول زبان‌شناسی و فلسفه زبان، ضرورتی انکارناپذیر است.
درنگ: فقدان زبان علمی برای تبیین صفات الهی، بیان مفاهیم متعالی را دشوار ساخته و نیازمند توسعه نظام زبانی تخصصی است.
نقص در اصطلاح‌سازی علمی
اصطلاح‌سازی، به‌سان بنای استواری که علوم بر آن استوار می‌شوند، یکی از ارکان توسعه دانش است. با این حال، در حوزه اسماء الحسنی، فقدان اصطلاحات دقیق و استاندارد، تحلیل این اسما را با دشواری مواجه ساخته است. متون سنتی، به‌سان زمینی بایر، از تولید اصطلاحات علمی عاجز مانده‌اند و حتی اصطلاحات موجود نیز غالباً فاقد صحت و دقت لازم‌اند.
برای مثال، در علوم طبیعی، اصطلاحاتی نظیر «نیروی گرانش» یا «انرژی جنبشی» معانی مشخص و استانداردی دارند، اما در حوزه اسماء الحسنی، معانی واژگان اغلب به‌صورت مبهم و چندگانه ارائه می‌شوند. این کاستی، تحلیل دقیق مفاهیم الهی را مختل کرده و ضرورت ایجاد یک نظام اصطلاح‌شناسی دقیق را برجسته می‌سازد.
درنگ: فقدان اصطلاحات دقیق در حوزه اسماء الحسنی، تحلیل علمی را دشوار کرده و نیازمند نظام اصطلاح‌شناسی استاندارد است.
نقد متون اسماء الحسنی
متون سنتی اسماء الحسنی، به‌سان کتاب‌هایی که صفحاتشان از مطالب غیرمرتبط پر شده، غالباً فاقد محتوای علمی و تحلیل دقیق‌اند. برای نمونه، کتاب «روح الأرواح فی شرح الأسماء الملک الفتاح» اثر منصور سمعانی، که از آثار قرن چهارم و پنجم هجری است، به جای تبیین علمی اسماء، به نقل داستان‌ها، حکایات و مطالب منبری پرداخته است. این رویکرد، به‌سان آینه‌ای شکسته، از بازتاب حقیقت اسماء الهی عاجز مانده است.
در این کتاب، برای مثال، در تحلیل اسم «مؤمن»، هشت صفحه به مطالب غیرمرتبط اختصاص یافته و تنها چند خط به تعریف این اسم پرداخته شده که آن هم فاقد بنیان علمی است. این کاستی، ضرورت بازنگری انتقادی در متون اسماء الحسنی و بازسازی آن‌ها با رویکردی علمی را آشکار می‌سازد.
درنگ: متون سنتی اسماء الحسنی، به دلیل فقدان محتوای علمی، نیازمند بازنگری انتقادی و بازسازی با رویکرد علمی‌اند.
جمع‌بندی بخش اول
چالش‌های معناشناختی و زبانی در تحلیل اسماء الحسنی، ریشه در فقدان رویکرد علمی، غلبه عرفیات، نبود زبان تخصصی و نقص در اصطلاح‌سازی دارد. این کاستی‌ها، به‌سان موانعی در مسیر معرفت الهی، فهم دقیق این اسما را دشوار ساخته‌اند. بازسازی متون با بهره‌گیری از روش‌های مدرن لغت‌شناسی، فلسفه زبان و الهیات، می‌تواند به رفع این موانع و ارائه تحلیلی جامع و علمی از اسماء الحسنی کمک کند.
بخش دوم: تحلیل معناشناختی اسم مؤمن
ریشه‌شناسی و معنای ذاتی «أمن»
واژه «أمن»، به‌سان ریشه‌ای تنومند که شاخه‌های معانی گوناگون از آن می‌روید، در زبان عربی دارای عمق و غنای معنایی است. با این حال، در متون لغوی سنتی، این واژه اغلب به‌صورت ساده‌انگارانه به معنای «ضد خوف» تعریف شده، بدون آنکه به معنای ذاتی و کاربردهای الهی آن پرداخته شود. در درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، تأکید شده که «أمن» باید به معنای لازم فهمیده شود، یعنی ایمن بودن ذات الهی از هرگونه نقص، کاستی یا ضعف.
این معنای لازم، به‌سان نوری که از ذات الهی ساطع می‌شود، استواری و کمال مطلق خداوند را بازتاب می‌دهد. در مقابل، معنای متعددی «أمن»، که به ایمن ساختن دیگران اشاره دارد، به تعامل خداوند با مخلوقات مربوط است. این تفکیک، برای فهم دقیق اسم «مؤمن» در قرآن کریم و کاربردهای الهیاتی آن ضروری است.
درنگ: «أمن» به معنای لازم، ایمن بودن ذات الهی از نقص است و به معنای متعددی، به ایمن ساختن مخلوقات اشاره دارد.
نقد تعریف «مؤمن» در متون سنتی
در متون سنتی، مانند کتاب «روح الأرواح» اثر منصور سمعانی، اسم «مؤمن» به اشتباه به معنای «مصدق» (تصدیق‌کننده) تعریف شده است. این تعریف، به‌سان شاخه‌ای که از تنه درخت جدا شده، با معنای اصلی «مؤمن» فاصله دارد. «مؤمن» به معنای ایمان‌آورنده در باطن است، در حالی که «مصدق» به تصدیق در ظرف ظاهری اشاره دارد. این خلط مفهومی، ریشه در عدم تفکیک میان افعال جوارحی (ظاهری) و جوانحی (باطنی) دارد.
در قرآن کریم، «مؤمن» به‌عنوان صفتی ذاتی برای خداوند به کار رفته که به استواری و اطمینان‌بخشی ذاتی او اشاره دارد. این معنا، فراتر از تصدیق ظاهری، به کمال و ایمن بودن ذات الهی از هرگونه نقص دلالت می‌کند. این تفکیک مفهومی، برای جلوگیری از سوءتفاهم در تحلیل اسماء الحسنی ضروری است.
درنگ: تعریف «مؤمن» به معنای «مصدق» در متون سنتی نادرست است، زیرا «مؤمن» به ایمان باطنی و استواری ذاتی خداوند اشاره دارد.
تحلیل آیه قرآنی مرتبط با «مؤمن»
یکی از آیات کلیدی که به اسم «مؤمن» اشاره دارد، آیه ۴ سوره قریش است که با بیانی فاخر و دقیق، نقش خداوند در ایمن ساختن بندگان را به تصویر می‌کشد:
وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ
: و آنان را از ترس ایمن کرد.
این آیه، به‌سان دریچه‌ای به سوی حقیقت الهی، ارتباط اسم «مؤمن» با ایجاد امنیت و آرامش در بندگان را نشان می‌دهد. خداوند در این آیه به‌عنوان «مؤمن» معرفی شده که به معنای ایمن‌سازنده و اطمینان‌بخش است. این صفت، نه‌تنها به ذات الهی اشاره دارد، بلکه در ظرف تعامل با بندگان، به معنای رفع ترس و ایجاد امنیت است. تحلیل دقیق این آیه، ظرفیت‌های گسترده‌ای برای فهم کاربردهای عملی اسم «مؤمن» در زندگی معنوی فراهم می‌آورد.
درنگ: آیه ۴ سوره قریش، اسم «مؤمن» را به معنای ایمن‌سازنده و اطمینان‌بخش در تعامل با بندگان تبیین می‌کند.
تفکیک معنای لازم و متعددی «مؤمن»
اسم «مؤمن»، به‌سان جواهری که دو وجه درخشان دارد، دارای دو معنای لازم و متعددی است. معنای لازم، به ایمن بودن ذات الهی از هرگونه نقص، کاستی یا ضعف اشاره دارد. این معنا، به‌سان کوهی استوار، کمال مطلق خداوند را بازتاب می‌دهد. در مقابل، معنای متعددی، به ایمن ساختن بندگان و ایجاد امنیت در آن‌ها دلالت می‌کند، که در آیه ۴ سوره قریش به‌روشنی متجلی است.
این تفکیک، به‌سان کلیدی که قفلی پیچیده را می‌گشاید، از خلط معانی جلوگیری کرده و فهم دقیق‌تری از اسم «مؤمن» ارائه می‌دهد. معنای لازم، به ذات الهی و کمال آن مربوط است، در حالی که معنای متعددی، به فعل الهی و تعامل با مخلوقات اشاره دارد. این دیدگاه، در الهیات اسلامی و فلسفه اسماء، مبنایی برای تحلیل‌های عمیق‌تر فراهم می‌آورد.
درنگ: «مؤمن» در معنای لازم، به ایمن بودن ذات الهی از نقص، و در معنای متعددی، به ایمن ساختن بندگان اشاره دارد.
نقد لغت‌نامه‌های سنتی
لغت‌نامه‌های سنتی، مانند «العین» اثر خلیل بن احمد و «صحاح» اثر جوهری، به‌سان کتاب‌هایی که صفحاتشان از گرد و غبار زمان پوشیده شده، فاقد تحلیل علمی و عمیق‌اند. برای مثال، در «العین»، «أمن» به‌صورت ساده به معنای «ضد خوف» تعریف شده، بدون آنکه به ریشه‌شناسی یا کاربردهای الهی آن پرداخته شود. این رویکرد، به‌سان نقشه‌ای ناقص، راهنمایی نادرست به جویندگان حقیقت ارائه می‌دهد.
در «صحاح»، نیز «مؤمن» به معنای تصدیق‌کننده تعریف شده که با معنای قرآنی و الهیاتی آن فاصله دارد. این کاستی‌ها، ضرورت بازسازی لغت‌نامه‌ها با روش‌های مدرن لغت‌شناسی، نظیر تحلیل ریشه‌شناختی و معناشناختی، را آشکار می‌سازد. چنین رویکردی، می‌تواند به فهم دقیق‌تر اسماء الحسنی و کاربردهای آن‌ها در علوم دینی کمک کند.
درنگ: لغت‌نامه‌های سنتی، به دلیل فقدان تحلیل علمی، فهم دقیق اسماء الحسنی را دشوار ساخته و نیازمند بازسازی‌اند.
جمع‌بندی بخش دوم
تحلیل معناشناختی اسم «مؤمن»، نیازمند تفکیک معنای لازم و متعددی، نقد متون سنتی و بازسازی آن‌ها با روش‌های علمی است. معنای لازم «مؤمن»، به استواری و کمال ذاتی خداوند اشاره دارد، در حالی که معنای متعددی، به ایمن ساختن بندگان دلالت می‌کند. آیه ۴ سوره قریش، این مفهوم را در ظرف تعامل الهی با مخلوقات به‌روشنی نشان می‌دهد. بازنگری انتقادی در متون لغوی و اسماء الحسنی، می‌تواند به فهمی عمیق‌تر و علمی‌تر از این اسم کمک کند.
بخش سوم: کاربردهای عملی و معنوی اسم مؤمن
نقش اسم مؤمن در روان‌شناسی معنوی
اسم «مؤمن»، به‌سان نوری که تاریکی‌های قلب را می‌زداید، در روان‌شناسی معنوی و عرفان اسلامی نقش برجسته‌ای دارد. ذکر این اسم، چه به‌تنهایی و چه در ترکیب با اسمای دیگر، می‌تواند به رفع شک، وسواس، ترس و طمع کمک کند. برای مثال، ذکر «یا مؤمن» به‌تنهایی، به‌سان آبی زلال، قلب را از اضطراب و تردید پاک می‌سازد، در حالی که ترکیب آن با «یا مهیمن»، به نابودی خصم درونی و رفع شک باطنی منجر می‌شود.
در درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، تأکید شده که ذکر «یا مؤمن» با اسمای دیگر، مانند «یا قهار» یا «یا لطيف»، برای رفع دلهره، وسواس و ترس‌های شبانه مؤثر است. این کاربردها، ریشه در سنت‌های عرفانی و قرآنی دارند و می‌توانند با روش‌های روان‌شناسی دینی تحلیل شوند. چنین رویکردی، ظرفیت‌های گسترده‌ای برای پیوند الهیات و روان‌شناسی فراهم می‌آورد.
درنگ: ذکر «یا مؤمن» به‌تنهایی یا با اسمای دیگر، در رفع شک، وسواس و ترس مؤثر است و پیوندی عمیق با روان‌شناسی معنوی دارد.
شرایط استفاده از اسم مؤمن
اسم «مؤمن»، به‌سان گوهری گران‌بها که تنها در دستان پاک می‌درخشد، نیازمند نیت خالص و قلب فارغ از نفاق است. افرادی که در ساحت ریا، خدعه و شیطنت گام برمی‌دارند، از ذکر این اسم باید پرهیز کنند، زیرا استفاده نادرست از این اسم ذاتی، به‌سان بازی با آتش، می‌تواند به زیان‌های معنوی و روانی منجر شود.
برای آمادگی جهت ذکر این اسم، لازم است فرد ابتدا به ذکر «سبحان» و «لا اله الا الله» پناه برد و با صلوات، قلب خود را پاک سازد. این مراحل، به‌سان پله‌هایی که به سوی معبد حقیقت می‌رسند، فرد را برای بهره‌مندی از برکات اسم «مؤمن» آماده می‌سازند. این شرط، اهمیت آموزش و راهنمایی معنوی در استفاده از اسماء الحسنی را برجسته می‌کند.
درنگ: ذکر اسم «مؤمن» نیازمند نیت خالص است و افراد اهل خدعه باید از آن پرهیز کنند.
نقش صلوات در ذکر اسماء الحسنی
صلوات، به‌سان کلیدی زرین که درهای رحمت الهی را می‌گشاید، در ذکر اسماء الحسنی نقش واسطه‌ای و پاک‌کننده دارد. این ذکر، که در سنت اسلامی به‌عنوان آنتی‌بیوتیک معنوی شناخته می‌شود، قلب را برای دریافت برکات اسماء ذاتی، مانند «مؤمن»، آماده می‌سازد. صلوات، با ایجاد هماهنگی معنوی، اثر ذکر اسما را تقویت کرده و به تقرب به خداوند کمک می‌کند.
در درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، تأکید شده که صلوات باید در ابتدا و انتهای ذکر اسماء الحسنی آورده شود تا قلب از ناپاکی‌ها مصون بماند. این نقش، به‌ویژه در ذکر اسماء ذاتی، اهمیت بیشتری دارد و می‌تواند به‌عنوان موضوعی برای پژوهش‌های عرفانی و روان‌شناختی بررسی شود.
درنگ: صلوات، به‌عنوان واسطه‌ای معنوی، قلب را برای ذکر اسماء الحسنی آماده و اثر آن‌ها را تقویت می‌کند.
جمع‌بندی بخش سوم
اسم «مؤمن» در ساحت روان‌شناسی معنوی و عرفان اسلامی، نقش برجسته‌ای در رفع اضطراب، شک و ترس دارد. ذکر این اسم، با رعایت شرایط نیت خالص و همراهی با صلوات، می‌تواند به تقویت قلب و ایجاد آرامش منجر شود. ترکیب «یا مؤمن» با اسمای دیگر، ظرفیت‌های گسترده‌ای برای کاربردهای عملی و معنوی فراهم می‌آورد. این دیدگاه، زمینه‌ساز پیوند میان الهیات، عرفان و روان‌شناسی دینی است.
بخش چهارم: بازسازی علمی اسماء الحسنی
ضرورت بازنگری در متون سنتی
متون سنتی اسماء الحسنی و لغت‌نامه‌ها، به‌سان بناهایی کهنه که نیازمند بازسازی‌اند، از کاستی‌های علمی و روش‌شناختی رنج می‌برند. این متون، به دلیل غلبه عرفیات، فقدان زبان علمی و نقص در اصطلاح‌سازی، فهم دقیق اسماء الهی را دشوار ساخته‌اند. بازنگری انتقادی در این متون، با بهره‌گیری از روش‌های مدرن لغت‌شناسی، فلسفه زبان و الهیات، ضرورتی انکارناپذیر است.
برای مثال، تحلیل ریشه‌شناختی واژگان، بررسی کاربردهای قرآنی و تبیین فلسفی اسما، می‌تواند به ارائه تعاریف دقیق‌تر و علمی‌تر کمک کند. این رویکرد، به‌سان بازسازی پلی کهنه، ارتباط میان معانی ذاتی و کاربردهای الهی اسماء را برقرار می‌سازد و بستری برای تحقیقات آکادمیک فراهم می‌آورد.
درنگ: بازنگری انتقادی در متون سنتی، با روش‌های مدرن، به فهم علمی‌تر اسماء الحسنی کمک می‌کند.
توسعه زبان الهیاتی تخصصی
توسعه یک زبان الهیاتی تخصصی، به‌سان کاشت نهالی که به درختی تنومند بدل می‌شود، می‌تواند خلأهای موجود در تبیین اسماء الحسنی را پر کند. این زبان، با تکیه بر اصول زبان‌شناسی، فلسفه زبان و الهیات، قادر است مفاهیم متعالی الهی را با دقت و وضوح بیان کند. برای مثال، ایجاد اصطلاحات استاندارد برای تمایز میان معانی لازم و متعددی اسما، می‌تواند به رفع ابهامات کمک کند.
در فلسفه اسلامی، فلاسفه‌ای مانند ابن‌سینا و ملاصدرا با ایجاد اصطلاحات فلسفی، گام‌هایی در این مسیر برداشتند. با این حال، در حوزه لغت و اسماء الحسنی، چنین تلاش‌هایی کمتر دیده می‌شود. توسعه این زبان، نیازمند همکاری میان زبان‌شناسان، الهی‌دانان و فیلسوفان است.
درنگ: توسعه زبان الهیاتی تخصصی، خلأهای زبانی در تبیین اسماء الحسنی را پر کرده و فهم دقیق‌تری ارائه می‌دهد.
جمع‌بندی بخش چهارم
بازسازی علمی اسماء الحسنی، نیازمند بازنگری انتقادی در متون سنتی و توسعه یک زبان الهیاتی تخصصی است. این رویکرد، با بهره‌گیری از روش‌های مدرن، می‌تواند به فهمی عمیق‌تر و علمی‌تر از اسماء الهی منجر شود. همکاری میان رشته‌های گوناگون، از زبان‌شناسی تا الهیات، بستری برای تحقق این هدف فراهم می‌آورد.
جمع‌بندی
اسماء الحسنی، به‌سان گنجینه‌ای بی‌پایان از معرفت الهی، در قرآن کریم و سنت اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارند. با این حال، چالش‌های معناشناختی و زبانی در متون سنتی، فهم دقیق این اسما را دشوار ساخته است. اسم «مؤمن»، به‌عنوان یکی از اسماء ذاتی، با معنای لازم (ایمن بودن ذات الهی از نقص) و معنای متعددی (ایمن ساختن بندگان)، نمونه‌ای برجسته از این مفاهیم است. آیه ۴ سوره قریش، این مفهوم را در ظرف تعامل الهی با مخلوقات به‌روشنی نشان می‌دهد. کاربردهای عملی این اسم در روان‌شناسی معنوی، با رعایت شرایط نیت خالص و همراهی با صلوات، ظرفیت‌های گسترده‌ای برای رفع اضطراب و تقویت قلب فراهم می‌آورد. بازسازی علمی اسماء الحسنی، با بازنگری انتقادی در متون و توسعه زبان الهیاتی تخصصی، می‌تواند به فهمی جامع و آکادمیک از این اسما منجر شود. این نوشتار، با تکیه بر درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، گامی در این مسیر برمی‌دارد و زمینه‌ساز تحقیقات آینده در حوزه الهیات و علوم قرآنی است.
با نظارت صادق خادمی