متن درس

اسماء حبّی و بغضی: تأملی قرآنی در آثار و کاربردهای معنوی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۴۴۳)

مقدمه

اسماء حسنی الهی، چونان آیینه‌هایی که نور ذات بی‌کران باری‌تعالی را بازمی‌تابانند، تجلی‌بخش مراتب قرب و بعد در عالم خلقت‌اند. در میان این اسماء، اسماء حبّی (مانند محب، محبوب، رضا و رضوان) و اسماء بغضی (مانند غضب، سخط و لعن)، دو سوی متضاد اما مکمل را در نظام ربوبی نمایان می‌سازند. درس‌گفتار حاضر، برگرفته از تأملات عمیق آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، به بررسی تفاوت‌های ظاهری (جمالی و جلالی) و باطنی (حبّی و بغضی) این اسماء پرداخته و آثار و کاربردهای آن‌ها را در خودسازی و دفع خصم تبیین می‌کند. اسماء حبّی، که فراوانی آن‌ها بر اسماء بغضی غلبه دارد، قوت قلب و قرب الهی می‌آورند، در حالی که اسماء بغضی، با کاربردهای خاص و خطرناک، برای تعدیل نفس یا دفع دشمن مناسب‌اند. با نقد سوءاستفاده‌های رایج و تأکید بر ضرورت معرفت و تحقیق علمی، این اثر راهکارهایی برای بهره‌گیری حکیمانه از اسماء در مسیر تحقق جامعه‌ای رحمانی ارائه می‌دهد.

بخش نخست: فراوانی اسماء حبّی و اقلیت اسماء بغضی

غلبه رحمت بر غضب در نظام خلقت

اسماء حبّی، مانند محب، محبوب، رضا و رضوان، به‌سان جویبارهای زلال رحمت الهی، در نظام خلقت فراوانی دارند و قرب و اطمینان را به ارمغان می‌آورند. در مقابل، اسماء بغضی، مانند غضب، سخط و لعن، که دافع و بازدارنده‌اند، در اقلیت‌اند. قرآن کریم، این غلبه را چنین تو(branch style=”font-family: ‘Traditional Arabic'”>وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ (سوره اعراف، آیه ۱۵۶) و رِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ (سوره توبه، آیه ۷۲) تأیید می‌کند که رحمت الهی بر همه چیز گسترانیده شده و رضوان، مقامی والاست. اگر فرضاً بیست اسم حبّی وجود داشته باشد، شاید تنها یک اسم بغضی یافت شود، که این نشان‌دهنده حکمت الهی در اولویت رحمت بر غضب است.

چینش حکیمانه اسماء در قرآن کریم

این چینش حکیمانه، که در قرآن کریم متجلی است، نشان‌دهنده نظام ربوبی است که در آن، رحمت و محبت بر غضب و دفع تقدم دارد. این اولویت، چونان نوری که ظلمت را می‌زداید، مسیر سلوک را برای سالکان روشن می‌سازد.

بخش دوم: تفاوت ظاهری و باطنی اسماء

جمالی و جلالی: ظرف ظاهر

اسماء الهی در ظاهر به دو دسته جمالی و جلالی تقسیم می‌شوند. اسماء جمالی، مانند رحمن و رحیم، تجلی لطافت و رحمت‌اند، و اسماء جلالی، مانند جبار و قهار، نمایانگر عظمت و قدرت. این تقسیم‌بندی، چونان روی و آستر یک لباس، دو وجه ظاهری و باطنی اسماء را نشان می‌دهد. به‌عنوان مثال، اسم مجید در ظاهر جمالی است و جلوه‌ای از زیبایی و لطافت الهی را متبلور می‌سازد: إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ (سوره هود، آیه ۷۳).

حبّی و بغضی: ظرف باطن

در باطن، اسماء به حبّی و بغضی تقسیم می‌شوند. اسماء حبّی، مانند محب و محبوب، در باطن قرب و محبت را به ارمغان می‌آورند، و اسماء بغضی، مانند غضب و لعن، دفع و بازدارندگی را متجلی می‌سازند. این تمایز، چونان دو سوی یک سکه، نشان‌دهنده تفاوت آثار ظاهری و باطنی اسماء است. جمالی در ظاهر معادل حبّی در باطن، و جلالی در ظاهر معادل بغضی در باطن است.

بخش سوم: کاربردهای تکی و جمعی اسماء

کاربرد تکی اسماء حبّی

اسماء حبّی، مانند «یا محب» یا «یا محبوب»، به‌صورت تکی برای مقاصد خاصی به کار می‌روند. «یا محب» قوت قلب و رفع ترس را به ارمغان می‌آورد، چونان طنابی که سالک را به سوی قرب الهی می‌کشاند. اما «یا محبوب»، که شعف و شیفتگی می‌آورد، اگر بدون معرفت به کار رود، چون دارویی خطرناک، به ابتلائات، غم و بیماری منجر می‌شود. این کاربرد، نیازمند تجویز معرفتی است.

کاربرد جمعی اسماء

کاربرد جمعی اسماء، مانند ترکیب «یا رحمن یا رحیم»، سعه و قوت قلب می‌آورد و در طلسمات یا شکستن سحر مؤثر است: وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ (سوره آل‌عمران، آیه ۱۳۴). این ترکیبات، که جمالی و جلالی یا حبّی و بغضی را در خود دارند، چونان کلیدی حکیمانه، قفل‌های معنوی را می‌گشایند.

بخش چهارم: ویژگی‌ها و خطرات اسماء حبّی

محب: قوت قلب و قرب

اسم «یا محب»، چونان طنابی الهی، قلب را به سوی قرب پروردگار می‌کشاند و ترس را می‌زداید. این اسم، برای تقویت قلب و رفع خطرات، به‌ویژه در لحظات هراس، کارآمد است و انسان را به آرامش و اطمینان هدایت می‌کند: يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ (سوره فجر، آیه ۲۷).

محبوب: شعف و خطرات

اسم «یا محبوب»، شعف و شیفتگی می‌آورد، اما چون دارویی قوی، بدون معرفت و تجویز، به ابتلائات، غم و بیماری منجر می‌شود. این اسم، برای عارفان ذوبان‌الوجود مناسب است، که قلبشان در محبت الهی ذوب شده و از آفات مصون‌اند. کاربرد نادرست آن، چونان راه رفتن بر لبه تیغ، انسان را به ورطه حیثیتی می‌کشاند.

بخش پنجم: اسماء رضایی و متانت

ویژگی‌های اسماء رضایی

اسماء رضایی، مانند رضا و رضوان، صبوری و متانت را به ارمغان می‌آورند و از شدت و شعف اسماء حبّی، مانند محبوب، کمترند: رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ (سوره فتح، آیه ۱۸). این اسماء، چونان جویبارهایی آرام، برای خودسازی و تعادل نفس مناسب‌ترند و خطر کمتری دارند.

افضلیت اسماء حبّی بر رضایی

اسماء حبّی، مانند محب و محبوب، به دلیل شدت تأثیر و قرب‌آوری، بر اسماء رضایی افضل‌اند. اما این افضلیت، با خطرات همراه است، و لذا اسماء رضایی برای سالکان مبتدی مناسب‌ترند، که به‌سان گام‌هایی استوار، آن‌ها را در مسیر سلوک هدایت می‌کنند.

بخش ششم: عدد و ترتیب در کاربرد اسماء

اسماء حبّی: اعداد فرد

اسماء حبّی، مانند «یا محب» و «یا محبوب»، به‌صورت اعداد فرد (یک، سه، پنج، هفت، نه) به کار می‌روند. به‌عنوان مثال، «یا محب» به‌صورت یک‌به‌یک یا یک‌به‌سه (سه بار یا محب) و در ترکیب با «یا محبوب»، به‌صورت یک‌به‌سه (دو یا محب و یک یا محبوب) استفاده می‌شود. این اعداد فرد، سعه و قوت قلب می‌آورند.

اسماء بغضی: اعداد جفت

اسماء بغضی، مانند جبار، قاطع و باطش، به‌صورت اعداد جفت (یک‌به‌دو، یک‌به‌چهار) استفاده می‌شوند. به‌عنوان مثال، ذکر «علی لعنة الله علی القوم الظالمین» به‌صورت جفت، اثری تعدیلی یا دافعی دارد. این تفاوت عددی، چونان نظمی حکیمانه، آثار خاص هر دسته را متمایز می‌سازد.

بخش هفتم: اسماء بغضی و کاربردهای خطرناک

تعدیل نفس با اسماء بغضی

اسماء بغضی، مانند جبار، قاطع، قامع و باطش، برای تعدیل نفس و شکستن طمطراق گناه مناسب‌اند: لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ (سوره بقره، آیه ۸۸). این اسماء، چونان نمکی در غذای روح، در مقادیر کم، نفس را متنبه و سالم می‌سازند.

دفع خصم با اسماء بغضی

اسماء بغضی در دفع خصم یا طلسمات نیز به کار می‌روند، اما این کاربرد، چونان تیغی دو لبه، خطرناک و سریع‌الاجابه است: وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِيرَ (سوره مائده، آیه ۶۰). اولیای خدا به‌ندرت و در ضرورت از این اسماء استفاده می‌کنند، زیرا سوءاستفاده از آن‌ها به آسیب‌های جدی منجر می‌شود.

بخش هشتم: طلسمات و خطرات سوءاستفاده

طلسمات و اسماء بغضی

اسماء بغضی در طلسمات، برای محدود کردن ذهن یا زندگی خصم، کاربرد دارند. این طلسمات، بستن آسان و گشایش دشوار دارند و سریع‌الاجابه‌اند. اما این کاربرد، چونان بازی با آتش، خطرناک است و اولیای خدا جز در ضرورت از آن پرهیز می‌کنند.

نقد سوءاستفاده و کتب مخدوش

سوءاستفاده از اسماء، به‌ویژه در طلسمات غیرمشروع، به دلیل فقدان معرفت و کاسب‌کاری رایج است: وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ (سوره انعام، آیه ۹۱). کتب اسماء، اغلب به‌صورت مخدوش یا «کور» نوشته شده‌اند تا از سوءاستفاده جلوگیری شود. معصومان این علوم را به‌ندرت و برای اهل معرفت آموزش می‌دادند.

بخش نهم: ضرورت معرفت و تحقیق علمی

اهمیت معرفت در کاربرد اسماء

کاربرد اسماء، به‌ویژه حبّی و بغضی، نیازمند معرفت و تجویز حکیمانه است. بدون معرفت، این اسماء، چونان دارویی بدون نسخه، به آسیب منجر می‌شوند. اولیای خدا، این اسماء را با احتیاط و در ضرورت به کار می‌بردند، تا از آثار زیان‌بار آن جلوگیری کنند.

پیشنهاد تحقیق علمی

برای رفع عقب‌ماندگی علمی و جلوگیری از سوءاستفاده، ایجاد مراکز تحقیقاتی برای تبیین آثار اسماء ضروری است. این تحقیقات، چونان چراغی در تاریکی، راه را برای کاربرد حکیمانه اسماء روشن می‌سازند: تَخَلَّقُوا بِأَخْلَاقِ اللَّهِ.

جمع‌بندی

اسماء حبّی (محب، محبوب، رضا، رضوان)، با فراوانی و قرب‌آوری، بر اسماء بغضی (غضب، سخط، لعن) غالب‌اند و رحمت الهی را متجلی می‌سازند. اسماء جمالی و حبّی در ظاهر و باطن قرب می‌آورند، و اسماء جلالی و بغضی دافع‌اند. «یا محب» قوت قلب و «یا محبوب» شعف می‌آورد، اما محبوب بدون معرفت خطرناک است. اسماء رضایی، با صبوری و متانت، برای خودسازی مناسب‌ترند. اسماء حبّی با اعداد فرد و بغضی با اعداد جفت به کار می‌روند. اسماء بغضی برای تعدیل نفس یا دفع خصم مناسب‌اند، اما در طلسمات خطرناک و نیازمند احتیاط‌اند. سوءاستفاده از اسماء، به دلیل فقدان معرفت، رایج است و کتب اسماء اغلب مخدوش‌اند. برای تحقق جامعه رحمانی، باید اسماء را با معرفت و در ضرورت به کار برد و از طریق تحقیقات علمی، آثار آن‌ها را تبیین نمود. این تأملات، انسان را به تخلق به اخلاق الهی و قرب پروردگار فرا می‌خواند.