متن درس
آب، حرارت و حکمت تغذیه در نظام خلقت
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه 446)
دیباچه
کتاب حاضر، بازنویسی علمی و تخصصی درسگفتار شماره 446 مجموعه مصباح الانس است که به قلم آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره ارائه شده و به بررسی نقش آب و حرارت در نظام خلقت، حکمت تغذیه، و نقد الگوهای غذایی ناسالم در چارچوب معارف اسلامی و عرفانی می‌پردازد.
بخش نخست: نقش آب و حرارت در نظام خلقت
حرارت: واسطه قرب در تغلیظ و طبخ
حرارت، به‌عنوان یکی از کیفیات اربعه، واسطه‌ای نزدیک در فرآیند تغلیظ و طبخ اشیاء است. این واسطه‌گری، در پخت غذا و آماده‌سازی اشیاء برای مصرف، نقشی بنیادین ایفا می‌کند. حرارت، چونان آتشی الهی، مواد خام طبیعت را به غذایی قابل هضم و حیات‌بخش تبدیل می‌سازد، گویی دست غیب الهی، با شعله حرارت، سفره خلقت را برای انسان می‌آراید.
درنگ: حرارت، واسطه‌ای قرب در فرآیند تغلیظ و طبخ است که مواد خام را به غذای حیات‌بخش تبدیل می‌کند.
آب: عنصر حیات و مکمل حرارت
قرآن کریم در آیه ۳۰ سوره انبیاء می‌فرماید: ﴿مِنَ ٱلْمَآءِ كُلُّ شَىْءٍ حَىٍّ﴾ (: از آب هر چیزی زنده است). این آیه، به نقش بنیادین آب در حیات اشاره دارد. حرارت، بدون همراهی آب، قادر به تکمیل فرآیند پخت نیست؛ زیرا غذا بدون رطوبت، خشک شده و از حیات‌بخشی بازمی‌ماند. آب، چونان جویباری زلال، با حرارت درآمیخته و حیات را در کالبد موجودات جاری می‌سازد.
درنگ: آب، عنصر حیات و مکمل حرارت، برای تکمیل فرآیند پخت و حفظ حیات ضروری است.
بخش دوم: نقد فرهنگ غذایی و مشکلات زیست‌محیطی
کمبود تنوع غذایی و پیامدهای آن
بشر امروز، به دلیل عدم شناخت و بهره‌مندی از منابع غذایی متنوع، گرفتار کمبودهای تغذیه‌ای و مشکلات زیست‌محیطی است. رژیم‌های غذایی تکراری، مانند مصرف مداوم آبگوشت و دمپختک، نه‌تنها نیازهای جسمانی و ذهنی انسان را تأمین نمی‌کند، بلکه به ضعف بدن، کاهش طول عمر و بیماری‌های جسمانی منجر می‌شود. این محدودیت، گویی سفره‌ای تنگ و بی‌رونق است که انسان را از نعمت‌های بی‌کران الهی محروم می‌سازد.
درنگ: کمبود تنوع غذایی، به ضعف جسمانی، کاهش طول عمر و مشکلات زیست‌محیطی منجر می‌شود.
نقد مصرف غیربومی و تبادلات غذایی
مصرف غذاهای غیربومی، مانند سیب لبنان یا نمک غیرمحلی، ریتم طبیعی بدن را مختل کرده و به مشکلات سلامتی می‌انجامد. هر منطقه، غذاهای بومی خود را دارد که با شرایط زیست‌محیطی و بدنی ساکنان آن سازگار است. تبادلات غذایی غیربومی، گویی جابه‌جایی بی‌حکمت نعمات الهی است که تعادل طبیعی انسان را برهم می‌زند.
درنگ: مصرف غذاهای غیربومی، ریتم طبیعی بدن را مختل کرده و به مشکلات سلامتی منجر می‌شود.
بخش سوم: ارزش خارها و گیاهان طبیعی در تغذیه
خارها: غذای حیات‌بخش و داروی شفابخش
خارها و گیاهان طبیعی، منابعی غنی برای تغذیه و درمان‌اند که بشر از آن‌ها غافل مانده است. این گیاهان، چونان گنجینه‌های نهفته در دل طبیعت، قوت جان و جسم انسان را تأمین می‌کنند. عدم استفاده از خارها، به ضعف جسمانی، بوی نامطبوع بدن و کاهش طول عمر منجر می‌شود. خارها، گویی جواهراتی از خاک، حیات و سلامت را به انسان ارزانی می‌دارند.
درنگ: خارها و گیاهان طبیعی، منابع غنی تغذیه و درمان‌اند که برای سلامت و طول عمر حیاتی‌اند.
قنوات: نمونه‌ای از گیاهان دارویی
قنوات، به‌عنوان گیاهی دارویی، نمونه‌ای از ارزش گیاهان بومی است که در درمان بیماری‌هایی مانند سنگ کلیه مؤثر است. اما بشر، تنها زمانی به سراغ این گیاهان می‌رود که بیماری او را ناگزیر سازد. این غفلت، گویی نادیده گرفتن نعمت‌های الهی است که در دسترس انسان قرار گرفته‌اند.
درنگ: قنوات، نمونه‌ای از گیاهان دارویی بومی است که در درمان بیماری‌ها مؤثر است، اما غفلت بشر از آن، به مشکلات سلامتی می‌انجامد.
بخش چهارم: تعادل در تغذیه و حکمت الهی
آتش: میوه زمستان و عنصر حیات
متن با نقل عبارت «النار فاكهه الشتاء» تأکید می‌کند که آتش، میوه زمستان و عنصری کلیدی در پخت غذاست. حرارت، چونان میوه‌ای الهی، در فرآیند تغذیه، انرژی و حیات را به بدن انسان تزریق می‌کند. این دیدگاه، آتش را نه‌تنها عنصری طبیعی، بلکه تجلی حکمت الهی در نظام خلقت می‌داند.
درنگ: آتش، میوه زمستان و عنصری حیاتی در پخت غذا و تأمین انرژی بدن است.
تعادل میان خام‌خواری و پخته‌خواری
متن، افراط در خام‌خواری یا پخته‌خواری را نقد کرده و بر ضرورت تعادل در تغذیه تأکید دارد: «نه پخته‌خواری کنید و نه خام‌خواری، هر چیزی تناسب خود را دارد». این تعادل، گویی میزان حکمت الهی است که سلامت جسم و روح را تضمین می‌کند. خام‌خواری افراطی، انسان را به حیوان نزدیک می‌کند، در حالی که پخته‌خواری متعادل، نشانه انسانیت و حکمت اوست.
درنگ: تعادل میان خام‌خواری و پخته‌خواری، برای سلامت جسم و روح ضروری است.
تأثیر تغذیه بر جسم و روح
تغذیه نامناسب، به ضعف جسمانی، قساوت قلب و کاهش طول عمر منجر می‌شود. مصرف غذاهای ناسالم، مانند خون، قلب را سخت می‌کند و بدن را از انرژی لازم محروم می‌سازد. در مقابل، تغذیه طبیعی و متنوع، چونان نوری در جان، قوت و حیات را به انسان بازمی‌گرداند.
درنگ: تغذیه نامناسب، به ضعف جسمانی و قساوت قلب منجر می‌شود، در حالی که تغذیه طبیعی، جسم و روح را تقویت می‌کند.
بخش پنجم: انسان، حیوان ناطق و حکمت تغذیه
انسان به‌عنوان حیوان ناطق
انسان، به‌عنوان حیوان ناطق، موجودی است که بعد جسمانی و روحانی او نیازمند تغذیه‌ای متناسب است. قرآن کریم در آیه ۱۳ سوره جاثیه می‌فرماید: ﴿سَخَّرَ لَكُم مَّا فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَمَا فِى ٱلْأَرْضِ جَمِيعًا مِّنْهُ﴾ (: آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است همه را از جانب خود برای شما مسخر کرده است). این آیه، بر دسترسی انسان به منابع طبیعی برای بهره‌مندی از نعمات الهی تأکید دارد. عدم استفاده از این منابع، مانند خارها، گویی نادیده گرفتن حکمت الهی در خلقت است.
درنگ: انسان، به‌عنوان حیوان ناطق، نیازمند تغذیه‌ای طبیعی و متناسب با حکمت الهی است.
نقد علوم انسانی و ضرورت بازنگری
متن، علوم انسانی موجود را نقد کرده و معتقد است که این علوم، به جای آموزش حکمت و دانش برای زندگی، به تاریخ و نقل محدود شده‌اند. علوم انسانی باید به انسان، حیات و تغذیه او بپردازد تا طول عمر و سلامت او را تضمین کند. این نقد، گویی دعوتی است به بازنگری در دانش بشری برای دستیابی به حیاتی متعادل و حکیمانه.
درنگ: علوم انسانی باید به حکمت زندگی و تغذیه بپردازد تا سلامت و طول عمر انسان را تضمین کند.
جمع‌بندی
این اثر، با تکیه بر درسگفتار شماره 446 مصباح الانس، به بررسی نقش آب و حرارت در نظام خلقت، حکمت تغذیه و نقد الگوهای غذایی ناسالم پرداخته است. آب و حرارت، به‌عنوان دو عنصر بنیادین، در فرآیند تغذیه و حیات نقش دارند و تعادل میان آن‌ها، سلامت جسم و روح را تضمین می‌کند. نقد فرهنگ غذایی تکراری، مصرف غیربومی و عدم استفاده از منابع طبیعی مانند خارها، بر ضرورت بازنگری در الگوهای تغذیه‌ای تأکید دارد. انسان، به‌عنوان حیوان ناطق، نیازمند تغذیه‌ای متنوع و طبیعی است که با حکمت الهی سازگار باشد. مطالعه این متن، همراه با تأمل در آیات قرآن کریم و بهره‌مندی از نعمات الهی، راهی به سوی حیاتی متعادل و حکیمانه می‌گشاید.
با نظارت صادق خادمی
