متن درس

تأملات در بهره‌گیری از امکانات غیبی برای رشد وجودی

برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره (جلسه ۱۲۴۷)

دیباچه

این نوشتار، با تأمل در درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره، به بررسی ضرورت بهره‌گیری از امکانات غیبی نظیر ملائکه، جن، و اسماء الهی برای نیل به اقتدار وجودی و تعالی معنوی انسان می‌پردازد. محور اصلی بحث، نقد غفلت از این امکانات و باورهای محدودکننده‌ای است که انسان را از اتصال به عوالم متعالی بازمی‌دارد. این تأملات، با رویکردی فلسفی و عرفانی، بر ظرفیت بی‌نهایت انسان برای هماهنگی با موجودات غیبی و بهره‌مندی از آن‌ها برای رشد معنوی تأکید دارد.

بخش یکم: ضرورت بهره‌گیری از امکانات غیبی

غبن در عدم استفاده از امکانات وجودی

انسان، به مثابه موجودی برخوردار از ظرفیت‌های بی‌نهایت، زمانی که از امکانات مادی و غیرمادی بهره نبرد، دچار غبن می‌شود. این غبن، به معنای از دست دادن فرصت‌های رشد و تعالی است که خداوند برای او فراهم آورده است. امکانات الهی، از قوای نفسانی گرفته تا موجودات غیبی نظیر ملائکه و اسماء الهی، به سان جاده‌هایی هستند که انسان را به سوی قله‌های کمال هدایت می‌کنند. عدم بهره‌گیری از این امکانات، مانند آن است که مسافری، با وجود در اختیار داشتن مرکبی تیزرو، پیاده راه پیماید و از مقصد بازماند.

قرآن کریم در این باره می‌فرماید: وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ (حشر: ۱۹؛ «و مانند کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند، پس خدا نیز خودشان را از یادشان برد»). این آیه، غفلت از امکانات الهی را به فراموشی خویشتن تشبیه می‌کند، که نتیجه‌ای جز محرومیت از رشد وجودی ندارد.

امکانات الهی برای تعالی انسان

خداوند، در نظام خلقت، امکانات گسترده‌ای برای رشد انسان قرار داده است. این امکانات، اعم از قوای مادی مانند عقل و حواس، یا امکانات غیرمادی نظیر ملائکه، جن، و اسماء الهی، به مثابه ابزارهایی هستند که انسان را در مسیر تعالی یاری می‌کنند. قرآن کریم می‌فرماید: وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ (مائده: ۳۵؛ «و به‌سوی او وسیله‌ای بجویید»). این آیه، انسان را به جست‌وجوی وسایل قرب الهی، از جمله امکانات غیبی، دعوت می‌کند.

ملائکه، به عنوان مدبرات امور عالم، و جن، به عنوان موجوداتی با توانمندی‌های خاص، در کنار اسماء الهی، امکاناتی هستند که انسان می‌تواند با هماهنگی وجودی از آن‌ها بهره‌مند شود. این بهره‌مندی، نه تنها به رشد معنوی، بلکه به اقتدار وجودی و توانمندی در برابر چالش‌های زندگی منجر می‌شود.

امکان اتصال به مغیبات

انسان، به دلیل برخورداری از فطرت الهی و عقل ناطق، توانایی اتصال به عوالم غیبی نظیر ملائکه، جن، و اسماء الهی را داراست. این اتصال، مانند پلی است که انسان را از محدودیت‌های ناسوت به سوی عوالم متعالی رهنمون می‌شود. استاد فرزانه قدس‌سره تأکید دارند که این امکانات، نه تنها وجود دارند، بلکه توانمند و تأثیرگذارند و انسان می‌تواند با شناخت و تمرین، از آن‌ها بهره‌مند شود.

قرآن کریم، ایمان به غیب را ویژگی مؤمنان می‌داند: الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ (بقره: ۳؛ «آنان که به غیب ایمان می‌آورند»). این ایمان، مقدمه‌ای برای بهره‌گیری عملی از امکانات غیبی است که انسان را از محدودیت‌های مادی رها می‌سازد.

جمع‌بندی بخش یکم

این بخش، با تأکید بر ضرورت بهره‌گیری از امکانات غیبی، نشان داد که انسان، به عنوان موجودی با ظرفیت‌های بی‌نهایت، می‌تواند با استفاده از ملائکه، جن، و اسماء الهی، به رشد و اقتدار وجودی دست یابد. غفلت از این امکانات، مانند فراموشی خویشتن است که انسان را از مقصد متعالی بازمی‌دارد. آیات قرآنی و تحلیل‌های فلسفی، بر امکان و ضرورت این بهره‌مندی تأکید دارند و انسان را به سوی هماهنگی با نظام هستی دعوت می‌کنند.

بخش دوم: نقد باورهای محدودکننده در بهره‌گیری از مغیبات

ایمان مفهومی و کاستی آن

ایمان صرفاً ذهنی و مفهومی به موجودات غیبی، بدون بهره‌گیری عملی از آن‌ها، مانند داشتن مرکبی است که انسان از آن استفاده نکند و پیاده راه پیماید. استاد فرزانه قدس‌سره، با تمثیلی بدیع، این ایمان را به فردی تشبیه می‌کنند که وسیله‌ای در اختیار دارد، اما ترجیح می‌دهد پیاده حرکت کند. این نوع ایمان، تفاوتی میان مؤمن و غیرمؤمن ایجاد نمی‌کند، زیرا غیرمؤمنان نیز به دلیل عدم اعتقاد، از این امکانات بهره نمی‌گیرند.

این نقد، به ضرورت عملی کردن ایمان اشاره دارد. ایمان حقیقی، باید به عمل صالح و بهره‌گیری از امکانات غیبی منجر شود، وگرنه در حد مفاهیم ذهنی باقی می‌ماند و کارآمدی ندارد.

وجود و توانمندی موجودات غیبی

موجودات غیبی، مانند ملائکه و جن، نه تنها وجود دارند، بلکه از توانمندی‌های عظیمی برخوردارند که انسان می‌تواند از آن‌ها بهره‌مند شود. استاد فرزانه قدس‌سره، با مقایسه‌ای روان‌شناختی، این موجودات را به امکانات مادی مانند پول و سرمایه تشبیه می‌کنند که انکار وجودشان غیرممکن است. همان‌گونه که کسی نمی‌تواند وجود پول را در جامعه انکار کند، انکار موجودات غیبی نیز غیرمنطقی است، زیرا در نظام هستی حضور دارند و تأثیرگذارند.

این موجودات، به عنوان مدبرات امور عالم، نقش کلیدی در هدایت و حمایت از انسان دارند. روایات اسلامی، مانند «لاَتَضَحُّ أَجْنِحَتَهَا لِطَالِبِ الْعِلْمِ» (ملائکه بال‌هایشان را برای طالب علم می‌گسترند)، بر حمایت ملائکه از طالبان علم تأکید دارند. این بال‌ها، نه به معنای مادی، بلکه تمثیلی از اقتدار و تشکل وجودی ملائکه است که برای انسان‌ها به کار می‌رود.

غفلت از امکانات غیبی

غفلت انسان از امکانات غیبی، مانند آن است که گنجی عظیم در دسترس باشد، اما از آن استفاده نشود. استاد فرزانه قدس‌سره تأکید دارند که این غفلت، نتیجه باورهای محدودکننده‌ای است که انسان را از هماهنگی با موجودات غیبی بازمی‌دارد. این باورها، مانند خرافاتی هستند که در گذشته سوادآموزی را مختص اشراف می‌دانستند، در حالی که با تغییر باورها، همه به سواد دسترسی یافتند.

این غفلت، ریشه در ناآگاهی و ترس از ناشناخته‌ها دارد. انسان، به دلیل عادت به امور مادی، از امکانات غیبی دوری می‌جوید و گمان می‌کند که این امکانات مختص انبیا و اولیاست، در حالی که همه انسان‌ها، به دلیل فطرت الهی، ظرفیت بهره‌مندی از آن‌ها را دارند.

باورهای استعماری و محدودیت‌های علم دینی

باور به ناتوانی در دسترسی به مغیبات، نتیجه تأثیرات استعماری است که انسان را از ذخایر دینی محروم کرده است. استاد فرزانه قدس‌سره، این باورها را به افکار پوسیده‌ای تشبیه می‌کنند که در گذشته سوادآموزی را مختص خواص می‌دانستند. این افکار، با ایجاد فاصله میان انسان و امکانات غیبی، مانع از تحقق اقتدار معنوی شده‌اند.

علم دینی، که باید دروازه‌ای به سوی علوم باطنی باشد، گاه به مسائل صوری و ظاهری محدود شده است. برای نمونه، در برخی مباحث فقهی، مانند اثبات زنا (کالميل في الميكله)، به پیچیدگی‌های غیرضروری پرداخته می‌شود که از تمرکز بر علوم غیبی بازمی‌دارد. این محدودیت‌ها، نه به دلیل نقصان ذاتی علم دینی، بلکه به سبب اولویت‌بندی نادرست در موضوعات است.

جمع‌بندی بخش دوم

این بخش، با نقد باورهای محدودکننده، نشان داد که ایمان مفهومی و غفلت از امکانات غیبی، انسان را از رشد معنوی محروم می‌سازد. موجودات غیبی، مانند ملائکه و جن، از توانمندی‌های عظیمی برخوردارند که انسان می‌تواند با شناخت و تمرین، از آن‌ها بهره‌مند شود. باورهای استعماری و محدودیت‌های علم دینی، موانعی هستند که باید با اصلاح باورها و اولویت‌بندی صحیح در علوم دینی برطرف شوند.

بخش سوم: ظرفیت همگانی برای اتصال به مغیبات

عمومی بودن ظرفیت‌های معنوی

استاد فرزانه قدس‌سره تأکید دارند که امکانات غیبی، مانند ملائکه و مغیبات، مختص انبیا و اولیا نیست، بلکه در ظرف استعداد همه انسان‌ها قرار دارد. این ظرفیت، مانند سوادآموزی در گذشته است که زمانی مختص اشراف تصور می‌شد، اما با تغییر باورها، همگانی شد. انسان، به دلیل برخورداری از فطرت الهی و عقل ناطق، می‌تواند با تمرین و تهذیب، به عوالم غیبی متصل شود.

قرآن کریم، با دعوت به تساوی انسان‌ها در هدایت، می‌فرماید: شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ (بقره: ۱۸۵؛ «ماه رمضان که در آن قرآن برای هدایت مردم نازل شد»). این آیه، بر عمومی بودن هدایت قرآنی و امکانات معنوی تأکید دارد.

نقد باور به انحصار امکانات غیبی

باور به اینکه امکانات غیبی تنها در اختیار انبیا، اولیا، و عرفاست، خطایی خطرناک است که انسان را از ظرفیت‌های وجودی خود محروم می‌کند. استاد فرزانه قدس‌سره، با تمثیلی تاریخی، این باور را به تصور انحصار سواد در گذشته تشبیه می‌کنند. همان‌گونه که سوادآموزی با کنار گذاشتن خرافات همگانی شد، دسترسی به مغیبات نیز با اصلاح باورها ممکن است.

این باور نادرست، نتیجه تأثیرات فرهنگی و استعماری است که انسان را از ذخایر دینی دور کرده است. در تاریخ اسلام، شخصیت‌هایی مانند حضرت زهرا (س) نمونه‌ای از اقتدار معنوی زنان‌اند که نشان‌دهنده ظرفیت برابر زن و مرد در بهره‌مندی از امکانات غیبی است. قرآن کریم می‌فرماید: هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ (بقره: ۱۸۷؛ «آنان جامه‌ای برای شما و شما جامه‌ای برای آنان هستید»). این آیه، بر تساوی زن و مرد در ظرفیت معنوی تأکید دارد.

تحول در باورها و امکانات معنوی

تحول در سوادآموزی، نمونه‌ای از امکان تغییر باورهای معنوی است. در گذشته، سوادآموزی به دلیل باورهای نادرست، مختص خواص بود، اما با تغییر نظام آموزشی و کنار گذاشتن خرافات، همه به سواد دسترسی یافتند. به همین ترتیب، دسترسی به امکانات غیبی نیز با آموزش و تمرین ممکن است. استاد فرزانه قدس‌سره، این تحول را به تلاش یک ملت در سی سال برای ایجاد تغییرات عظیم تشبیه می‌کنند که نشان‌دهنده ظرفیت انسان برای پیشرفت است.

این تحول، نیازمند کنار گذاشتن باورهای پوسیده‌ای است که انسان را از امکانات غیبی محروم می‌کند. همان‌گونه که یک کشور می‌تواند با تلاش، هم خرابی ایجاد کند و هم پیشرفت، انسان نیز می‌تواند با اصلاح باورها، به سوی تعالی حرکت کند.

جمع‌بندی بخش سوم

این بخش، با تأکید بر ظرفیت همگانی برای اتصال به مغیبات، نشان داد که امکانات غیبی در دسترس همه انسان‌هاست و مختص خواص نیست. باورهای نادرست، مانند انحصار امکانات غیبی به انبیا و اولیا، نتیجه تأثیرات استعماری است که باید با آموزش و تمرین برطرف شود. آیات قرآنی و تمثیلات تاریخی، بر امکان تحول در باورها و دسترسی همگانی به امکانات معنوی تأکید دارند.

بخش چهارم: اقتدار انبیا و هماهنگی با موجودات غیبی

اقتدار متصل انبیا

انبیا، با اتصال به امکانات غیبی نظیر ملائکه و اسماء الهی، از اقتداری بی‌نظیر برخوردار بودند که آن‌ها را در برابر ظالمان و ستمگران توانمند می‌ساخت. استاد فرزانه قدس‌سره، این اقتدار را به قدرت متصل در برابر قدرت منفصل سلاطین تشبیه می‌کنند. قدرت منفصل، مانند نیروی نظامی و مادی است، در حالی که قدرت متصل، به اقتدار معنوی و غیبی وابسته است.

قرآن کریم، داستان موسی و فرعون را نمونه‌ای از این اقتدار متصل می‌داند: فَأَلْقَىٰ عَصَاهُ فَإِذَا هِيَ ثُعْبَانٌ مُبِينٌ (شعراء: ۳۲؛ «پس عصایش را افکند و ناگهان آن ماری آشکار شد»). این آیه، نشان‌دهنده قدرت غیبی موسی در برابر نیروی مادی فرعون است.

نقد تصور نادرست از انبیا

تصور انبیا به عنوان افرادی ضعیف و یک‌لاقبا، خطایی است که اقتدار معنوی آن‌ها را نادیده می‌گیرد. استاد فرزانه قدس‌سره تأکید دارند که انبیا، با اتصال به ملائکه و اسماء الهی، امت‌ها را هدایت کردند و دولت‌های معنوی تشکیل دادند. این اقتدار، مانند یال و کوپالی بود که در وجودشان ریشه داشت، نه در پادگان‌های نظامی.

برای نمونه، ابوطالب، پیش از نبوت پیامبر اکرم (ص)، با ایمان و اقتدار معنوی، از کعبه در برابر ابرهه دفاع کرد و معجزه‌ای را رقم زد. این اقتدار، نشان‌دهنده ظرفیت افراد صالح برای بهره‌گیری از امکانات غیبی است.

امکان هماهنگی با موجودات غیبی

انسان، به دلیل فطرت الهی، می‌تواند با موجودات غیبی هماهنگ شود و از آن‌ها بهره‌مند گردد. استاد فرزانه قدس‌سره، این هماهنگی را به سفر به شهرهای نادیده تشبیه می‌کنند که انسان را از محدودیت‌های روزمره رها می‌سازد. این هماهنگی، نیازمند شناخت دقیق نقش ملائکه و جن در نظام هستی و تمرین برای اتصال به آن‌هاست.

روایات اسلامی، مانند «لاَتَضَحُّ أَجْنِحَتَهَا لِطَالِبِ الْعِلْمِ» (ملائکه بال‌هایشان را برای طالب علم می‌گسترند)، بر حمایت ملائکه از انسان‌ها تأکید دارند. این بال‌ها، تمثیلی از اقتدار و تشکل وجودی ملائکه است که بدون محدودیت برای خودشان، به انسان‌ها یاری می‌رساند.

جمع‌بندی بخش چهارم

این بخش، با تأکید بر اقتدار متصل انبیا، نشان داد که آن‌ها با بهره‌گیری از امکانات غیبی، امت‌ها را هدایت کردند و در برابر ظالمان ایستادگی نمودند. انسان، به دلیل فطرت الهی، می‌تواند با هماهنگی با موجودات غیبی، به اقتدار وجودی دست یابد. روایات و تمثیلات، بر امکان و ضرورت این هماهنگی تأکید دارند و انسان را به سوی سلوک معنوی دعوت می‌کنند.

بخش پنجم: رفع موانع و تمرین برای اتصال به مغیبات

ترس از موجودات غیبی و راهکارهای رفع آن

ترس از موجودات غیبی، مانند ملائکه و جن، نتیجه ناآگاهی و عادت به امور مادی است. استاد فرزانه قدس‌سره، این ترس را به ترس کودکان از تاریکی تشبیه می‌کنند که با آوازخوانی کاهش می‌یابد. ذکر «سبحانك يا لا إله إلا أنت» (پاک و منزهی تو، ای که خدایی جز تو نیست)، نمونه‌ای از این آواز معنوی است که ترس را تسکین می‌دهد و انسان را برای اتصال به غیب آماده می‌کند.

برای رفع این ترس، انسان باید در محیطی آرام، با تلقین مثبت و تمرین مراقبه، خود را برای ارتباط با موجودات غیبی آماده کند. این تمرین، مانند آن است که مسافری در شب تاریک، با نور ذکر، راه خود را روشن سازد و از ناشناخته‌ها نهراسد.

نظم در عوالم غیبی

عوالم غیبی، مانند عالم ناسوت، از نظمی الهی برخوردارند و هیچ موجودی بدون مجوز الهی نمی‌تواند به انسان آسیب برساند. استاد فرزانه قدس‌سره، این نظم را به چهارراهی تشبیه می‌کنند که مأمور قانون بر آن نظارت دارد و مانع از هرج‌ومرج می‌شود. این نظم، انسان را از ترس بی‌مورد از موجودات غیبی رها می‌سازد و اطمینان می‌دهد که ملائکه و جن، تحت امر الهی عمل می‌کنند.

این اطمینان، مانند نوری است که تاریکی‌های ناآگاهی را می‌زداید و انسان را به سوی هماهنگی با نظام هستی هدایت می‌کند.

تمثل و تشکل ملائکه

بال‌های ملائکه، که در روایات به آن اشاره شده، تمثیلی از اقتدار و تشکل وجودی آن‌هاست. این بال‌ها، مانند جامه‌ای است که ملائکه برای حمایت از طالبان علم می‌گسترند، بدون آنکه خود در محدودیت گرفتار شوند. استاد فرزانه قدس‌سره تأکید دارند که این تشکل‌ها، به انسان‌ها یاری می‌رسانند و ملائکه را از آزادی وجودی محروم نمی‌کنند.

این مفهوم، مانند آن است که باغبانی، شاخه‌های درخت را برای میوه دادن به دیگران بگستراند، اما خود همچنان در ریشه‌هایش استوار بماند.

جمع‌بندی بخش پنجم

این بخش، با بررسی موانع اتصال به مغیبات، نشان داد که ترس از موجودات غیبی، نتیجه ناآگاهی است و با تمرین مراقبه و ذکر قابل رفع است. نظم الهی در عوالم غیبی، انسان را از ترس بی‌مورد رها می‌سازد و تشکل‌های ملائکه، به مثابه جامه‌ای برای حمایت از طالبان علم، به کار می‌روند. این تمرینات، انسان را برای هماهنگی با نظام هستی آماده می‌کنند.

نتیجه‌گیری کل

تأملات در بهره‌گیری از امکانات غیبی، انسان را به سوی بازاندیشی در ظرفیت‌های وجودی و جایگاهش در نظام هستی فرا می‌خواند. امکانات غیبی، مانند ملائکه، جن، و اسماء الهی، گنجینه‌هایی هستند که خداوند برای رشد و اقتدار انسان فراهم آورده است. غفلت از این امکانات، نتیجه باورهای محدودکننده‌ای است که انسان را از ذخایر دینی محروم کرده است. انبیا، با اقتدار متصل به غیب، الگویی برای بهره‌گیری از این امکانات‌اند و نشان می‌دهند که انسان، با تمرین و تهذیب، می‌تواند به عوالم متعالی متصل شود. رفع ترس، هماهنگی با نظم الهی، و بهره‌مندی از تشکل‌های ملائکه، راهکارهایی هستند که انسان را به سوی تحقق انسان کامل هدایت می‌کنند. این نوشتار، با تبیین این مفاهیم و ارائه تمثیلات و تحلیل‌های عمیق، تلاشی است برای روشن ساختن مسیر سلوک و رهایی از قیود نفسانی.