متن درس
اقتدار انسانی در قرآن کریم: مبادی وصول به وحی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره (جلسه ۱۶۶۷)
دیباچه: درآمدی بر اقتدار انسانی در پرتو قرآن کریم
انسان، این گوهر خلقت، در نگاه قرآن کریم موجودی است که می‌تواند با بهره‌گیری از ابزارهای عبادی و معنوی، به قله‌های اقتدار و قرب الهی دست یابد. قرآن کریم، دعاها، اذکار، ختومات و طلسمات، همگی چونان ابزارهایی ورزشی برای تقویت روح و روان طراحی شده‌اند تا انسان را از خاک به افلاک رسانند. با این حال، در گذر زمان، این ابزارهای متعالی در جامعه اسلامی به اسباب‌بازی‌های صوری تنزل یافته‌اند، گویی کودکی جواهرات گران‌بها را برای بازی در دست گیرد و بی‌توجه به ارزش آن‌ها، آلوده یا شکسته‌شان کند. این نوشتار، با تکیه بر درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره، می‌کوشد تا با بازخوانی مبانی قرآنی و روایی، راه‌های احیای این ابزارهای معنوی را برای دستیابی به اقتدار انسانی تبیین نماید.
این اثر، با نگاهی عمیق به سوره شوری و مبادی وصول به وحی، تلاش دارد تا نشان دهد چگونه می‌توان از قرآن کریم و مأثورات به مثابه وسایلی برای پرورش روح و تحقق اقتدار انسانی بهره برد.
بخش نخست: تنزل ابزارهای عبادی به اسباب‌بازی‌های صوری
صوری شدن عبادات در جامعه اسلامی
ابزارهای عبادی نظیر قرآن کریم، دعاها، اذکار، ختومات و طلسمات، که در اصل برای تعالی روح و روان انسان طراحی شده‌اند، در جامعه اسلامی به سطحی صوری و اهمالی تنزل یافته‌اند. گویی این ابزارها، چونان جواهراتی گران‌بها در دست کودکی ناآگاه قرار گرفته‌اند که بی‌توجه به ارزش آن‌ها، با آن‌ها بازی می‌کند، آن‌ها را می‌شکند یا آلوده می‌سازد. این تنزل، نتیجه غفلت از نیت قرب و فقدان آموزش و تمرین در استفاده صحیح از این ابزارهاست.
آلودگی و سوءاستفاده از ابزارهای معنوی
استفاده نادرست از ابزارهای عبادی، آن‌ها را به وسایلی بی‌اثر تبدیل کرده است. همان‌گونه که کودکی ممکن است جواهری را ببلعد یا با آن دستشویی کند، در جامعه اسلامی نیز قرآن کریم و دعاها به دلیل فقدان طهارت و نیت خالص، از خاصیت معنوی خود تهی شده‌اند. این آلودگی، نتیجه بی‌توجهی به ارزش ذاتی این ابزارها و تبدیل آن‌ها به وسایلی برای سرگرمی یا اهداف مادی است.
نماز و روزه: مترسک‌های بی‌جان
نماز، روزه و سایر عبادات در جامعه اسلامی به دلیل فقدان حضور قلب و نیت خالص، به مترسک‌هایی بی‌جان تبدیل شده‌اند. این اعمال، که باید چونان وسایلی ورزشی روح را به سوی کمال سوق دهند، به دلیل رویکرد صوری و بی‌روح، از اثرگذاری معنوی خود تهی گشته‌اند. گویی سالک، به جای بهره‌گیری از این ابزارها برای صعود به قله‌های معنویت، آن‌ها را به اسباب‌بازی‌هایی برای سرگرمی بدل کرده است.
ماه رمضان: فرصتی گمشده برای تعالی
ماه رمضان، که باید فرصتی برای تقویت معنوی و دستیابی به اقتدار انسانی باشد، در جامعه اسلامی به دلیل سستی و خمودگی، به بدترین ماه سال تبدیل شده است. کاهش تلاش، تکاپو و فعالیت در این ماه، نشان‌دهنده عدم درک روزه به‌عنوان وسیله‌ای برای پرورش روح است. افراد، به جای بهره‌گیری از روزه برای تقویت اراده و مقاومت، در دام پرخوری شبانه و سرگرمی‌های بیهوده گرفتار می‌شوند و اثر معنوی این ماه را خنثی می‌کنند.
جمع‌بندی بخش نخست
ابزارهای عبادی، که باید چونان وسایلی ورزشی روح انسان را به سوی کمال هدایت کنند، در جامعه اسلامی به اسباب‌بازی‌هایی صوری و بی‌اثر تنزل یافته‌اند. این تنزل، نتیجه فقدان نیت قرب، آموزش ناکافی و استفاده نادرست از این ابزارهاست. برای احیای اقتدار انسانی، لازم است این ابزارها از حالت صوری خارج شده و با تمرین و آموزش صحیح، به وسایلی برای تحول معنوی تبدیل شوند.
بخش دوم: ابزارهای عبادی به مثابه وسایل ورزشی معنوی
قرآن کریم و اذکار: کلیدهای اقتدار انسانی
قرآن کریم، دعاها، اذکار، ختومات و طلسمات، همگی چونان ابزارهایی ورزشی برای تقویت روح و روان انسان طراحی شده‌اند. این ابزارها، اگر با نیت خالص و تمرین مداوم به کار روند، می‌توانند گره‌های زندگی را بگشایند، موانع را برطرف کنند و روح را به سوی کمال سوق دهند. همان‌گونه که چکش و تیشه در دست صنعتگری ماهر، اثری شگرف خلق می‌کنند، این ابزارهای معنوی نیز در دست سالکی آگاه، اقتدار و تحول می‌آفرینند.
تفاوت ابزارهای عبادی در دین و جامعه
در نگاه دینی، ابزارهای عبادی وسایلی برای پرورش روح و تحقق اقتدار انسانی‌اند، اما در جامعه اسلامی، این ابزارها به اسباب‌بازی‌هایی بی‌اثر تبدیل شده‌اند. این تفاوت، نتیجه انحراف از هدف اصلی عبادات و استفاده نادرست از آن‌هاست. گویی سالک، به جای بهره‌گیری از این ابزارها برای صعود به قله‌های معنویت، آن‌ها را به وسایلی برای سرگرمی فروکاسته است.
اسماء الحسنی و اقتدار معنوی
روایت «إِنَّ لِلَّهِ تِسْعَةً وَتِسْعِينَ اسْمًا مَنْ أَحْصَاهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ» (خداوند نود و نه اسم دارد که هر کس آن‌ها را احصا کند، وارد بهشت می‌شود) نشان‌دهنده قدرت بی‌نظیر اسماء الحسنی در رساندن انسان به اقتدار معنوی است. احصای این اسما، به معنای احاطه و تسلط بر آن‌ها، انسان را از مشکلات دنیوی و اخروی مصون می‌دارد و او را به کمال هدایت می‌رساند.
قدرت بسم الله
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (به نام خداوند بخشنده مهربان) افضل اسماء الهی است و دعایی که با آن آغاز شود، مستجاب می‌گردد. این ذکر، چونان خط‌شکنی در میدان سلوک، توانایی خلق تحولات عمیق را دارد و مانند سلاحی قدرتمند، سالک را در برابر موانع محافظت می‌کند.
صلوات: کلید استجابت دعا
صلوات بر محمد و آل محمد در ابتدا و انتهای دعا، استجابت آن را تضمین می‌کند. این ذکر، چونان کلیدی برای گشایش درهای رحمت الهی، دعا را به مرتبه‌ای متعالی می‌رساند و سالک را به یقین می‌رساند که حاجتش پشت در است.
آیة الکرسی: لشکر معنوی
اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ (خداوند، هیچ معبودی جز او نیست، زنده و پاینده است). آیة الکرسی، به مثابه لشکری کامل، توانایی محافظت از سالک را دارد و قدرتی بی‌نظیر در سلوک ایجاد می‌کند. انس با این آیه، سالک را به اقتدار معنوی می‌رساند و او را از خطرات مصون می‌دارد.
طواسین و حوامیم: ابزارهای قدرتمند
سوره‌های طواسین و حوامیم، به دلیل ساختار خاص خود، ابزارهایی قدرتمند برای ایجاد اقتدار، علم، ثروت و دفع دشمنان‌اند. این سوره‌ها، اگر با نیت و آموزش صحیح به کار روند، توانایی خلق تحولات عمیق معنوی و مادی را دارند.
جمع‌بندی بخش دوم
ابزارهای عبادی، نظیر قرآن کریم، اذکار، دعاها و ختومات، چونان وسایلی ورزشی برای پرورش روح و تحقق اقتدار انسانی‌اند. این ابزارها، اگر با نیت خالص و تمرین مداوم به کار روند، می‌توانند گره‌های زندگی را بگشایند و سالک را به کمال هدایت کنند. اسماء الحسنی، بسم الله، صلوات و آیة الکرسی، نمونه‌هایی از این ابزارهای قدرتمندند که توانایی خلق تحولات عمیق را دارند.
بخش سوم: اقتدار ائمه و استفاده از ابزارهای معنوی
انگشترهای ائمه: ابزارهای محافظت
انگشترهای ائمه معصومین علیهم‌السلام، با نقش‌ها و ختومات خاص، ابزارهایی برای ایجاد اقتدار و محافظت بودند. این انگشترها، مانند سپری معنوی، توانایی دفع خطر و ایجاد امنیت را داشتند و نه صرفاً زینتی برای خوش‌آیندی.
اقتدار ائمه پس از کربلا
ائمه معصومین پس از واقعه کربلا، بدون بهره‌گیری از نیروی نظامی یا سیاسی، با استفاده از ابزارهای معنوی نظیر دعا و اشک، اقتدار خود را حفظ کردند. این اقتدار، نتیجه اتصال به عوالم غیبی و استفاده صحیح از ابزارهای عبادی بود.
ترس خلفا از ائمه
خلفای بنی‌امیه و بنی‌عباس، با وجود قساوت و بی‌رحمی، از ائمه معصومین می‌ترسیدند و ملاحظه آن‌ها را می‌کردند. این ترس، نتیجه قدرت معنوی ائمه بود که از ابزارهای عبادی نظیر دعا و اذکار ناشی می‌شد.
احتیاط ائمه در استفاده از طلسمات
ائمه معصومین، با وجود توانایی استفاده از طلسمات، جز در موارد ضروری از آن‌ها بهره نمی‌بردند. این احتیاط، نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری و حکمت آن‌ها در استفاده از ابزارهای معنوی بود.
ذکرهای انبیا: سپرهای معنوی
ذکرهای یونسیه و یوسفیه، ابزارهایی بودند که انبیا را از خطرات نجات دادند و اقتدار آن‌ها را حفظ کردند. این اذکار، مانند سپری معنوی، انبیا را در برابر مشکلات محافظت می‌کردند و توانایی خلق تحولات را داشتند.
اصحاب کهف و ابزارهای معنوی
اصحاب کهف، با استفاده از ابزارهای معنوی، از خطرات محافظت شدند و این ابزارها، اقتدار آن‌ها را تضمین کرد. این ابزارها، مانند اذکار و دعاها، توانایی ایجاد امنیت و اقتدار را دارند.
جمع‌بندی بخش سوم
ائمه معصومین و انبیا، با استفاده صحیح از ابزارهای عبادی نظیر دعاها، اذکار و انگشترهای معنوی، اقتدار خود را حفظ کردند و در برابر خطرات مصون ماندند. این اقتدار، نتیجه اتصال به عوالم غیبی و بهره‌گیری از ابزارهای معنوی به مثابه وسایل ورزشی بود. خلفا، با وجود قساوت، از این اقتدار می‌ترسیدند و ملاحظه ائمه را می‌کردند.
بخش چهارم: نقد انحرافات و ضرورت احیای علوم دینی
نقد انحرافات تاریخی
انحرافات تاریخی، مانند ظهور عرفان‌های کاذب، باعث گم شدن مسیر اصلی ائمه و ابزارهای معنوی آن‌ها شد. این انحرافات، هدف اصلی سلوک را به حاشیه برد و ابزارهای عبادی را به اسباب‌بازی‌های صوری تبدیل کرد.
نقد فیلم‌های دینی
فیلم‌های دینی، مانند فیلم اصحاب کهف، به دلیل عدم دقت، از حقیقت ابزارهای معنوی دور شده‌اند. این عدم دقت، باعث تحریف هدف اصلی عبادات و تبدیل آن‌ها به نمایش‌های صوری شده است.
حرزهای اصیل و غیراصیل
حرزهای اصیل ائمه، ابزارهایی قدرتمند برای محافظت و اقتدار بودند، اما حرزهای بازاری، به اسباب‌بازی‌های بی‌اثر تبدیل شده‌اند. این حرزها، اگر با نیت و ساختار صحیح به کار روند، توانایی خلق تحولات معنوی را دارند.
قدرت اذکار در بحارالانوار
مجموعه بحارالانوار، اذکار و دعاهایی را ارائه می‌دهد که برای دفع دشمن، محافظت و اقتدار طراحی شده‌اند. این اذکار، اگر به‌درستی استفاده شوند، می‌توانند اقتدار معنوی را محقق سازند.
نقد علوم دینی معاصر
علوم دینی، به جای تمرکز بر ابزارهای معنوی، به علوم صوری و بازی با ابزارهای عبادی محدود شده‌اند. این انحراف، علوم دینی را از جایگاه ورثه انبیا دور کرده و اقتدار معنوی آن‌ها را کاهش داده است.
شعر «العجب ثم العجب»
شعر «العجب ثم العجب بین الجمادی و الرجب» نشانه‌ای از سنت‌های معنوی گذشته است که امروزه به صورت صوری حفظ شده و محتوای معنوی آن گم شده است.
اقتدار علمای گذشته
علمای گذشته، با وجود سواد کمتر، به دلیل استفاده صحیح از ابزارهای عبادی، اقتدار معنوی داشتند. این اقتدار، نتیجه انس با سجاده، اذکار و دعاها بود که آن‌ها را به مراتب متعالی می‌رساند.
تنزل علوم دینی پس از مشروطه
پس از مشروطه، علوم دینی به دلیل تمرکز بر علوم صوری، از اقتدار معنوی فاصله گرفتند. این تنزل، نتیجه تبدیل ابزارهای عبادی به اسباب‌بازی‌های صوری بود.
شباهت علمای گذشته به ائمه
علمای گذشته، به دلیل اقتدار معنوی، شبیه به ائمه بودند و توانایی دفع دشمنان را داشتند. این شباهت، نتیجه استفاده صحیح از ابزارهای عبادی و اتصال به عوالم غیبی بود.
جمع‌بندی بخش چهارم
انحرافات تاریخی و تمرکز بر علوم صوری، ابزارهای عبادی را به اسباب‌بازی‌های بی‌اثر تبدیل کرده است. علوم دینی باید با احیای ابزارهای معنوی، به جایگاه ورثه انبیا بازگردند و اقتدار معنوی را احیا کنند. علمای گذشته، با انس به این ابزارها، به مراتب متعالی رسیدند و شباهتی به ائمه یافتند.
بخش پنجم: اسم اعظم و اذکار قدرتمند
قدرت اسم اعظم
اسم اعظم، با وجود اختلاف در تعریف، توانایی خلق تحولات عمیق را دارد. این اسم، مانند کلیدی برای گشایش درهای رحمت الهی، اقتدار معنوی را محقق می‌سازد.
هو الله: ذکر خالص
ذکر «هو الله»، به دلیل سادگی و خلوص، توانایی خلق تحولات عمیق را دارد و دیوار مشکلات را می‌شکافد. این ذکر، به دلیل فقدان حروف اضافی، خالص‌ترین ارتباط با خدا را برقرار می‌کند.
تفاوت هو الله و لا اله الا الله
ذکر «هو الله» برای مؤمنان و سالکانی است که به قرب رسیده‌اند، در حالی که «لا اله الا الله» برای اثبات توحید به کفار است. این تفاوت، نشان‌دهنده مراتب مختلف اذکار در سلوک معنوی است.
نقد اذان‌های مکانیکی
اذان‌های مکانیکی، مانند بلندگوها، جایگزین اذان انسانی شده‌اند و این امر، اثر معنوی اذان را کاهش داده است. اذان انسانی، به دلیل حضور قلب و نیت، توانایی ایجاد فضای معنوی را دارد.
کاهش قرائت قرآن کریم
قرائت قرآن کریم در مساجد، حوزه‌ها و خانه‌ها کاهش یافته و رسانه‌ها جایگزین آن شده‌اند. این کاهش، نتیجه غفلت از نقش قرائت به‌عنوان وسیله‌ای برای پرورش روح است.
طلسمات و ساختارهای عددی
طلسمات و ساختارهای عددی در دعاها، اگر به‌درستی استفاده شوند، توانایی خلق تحولات را دارند، اما به دلیل تحریف و کتمان، بی‌اثر شده‌اند.
جمع‌بندی بخش پنجم
اسم اعظم و اذکاری نظیر «هو الله»، ابزارهایی قدرتمند برای خلق تحولات معنوی‌اند. این اذکار، اگر با نیت خالص و آموزش صحیح به کار روند، می‌توانند سالک را به قرب الهی رسانده و موانع را برطرف کنند. کاهش قرائت قرآن کریم و استفاده از اذان‌های مکانیکی، اثر معنوی این ابزارها را کاهش داده است.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی نهایی
اقتدار انسانی در قرآن کریم، نتیجه استفاده صحیح از ابزارهای عبادی نظیر قرآن، اذکار، دعاها و ختومات به مثابه وسایل ورزشی معنوی است. این ابزارها، اگر با نیت قرب و آموزش صحیح به کار روند، توانایی خلق تحولات عمیق معنوی و مادی را دارند. با این حال، در جامعه اسلامی، این ابزارها به اسباب‌بازی‌های صوری تبدیل شده‌اند و اثر معنوی خود را از دست داده‌اند. ائمه معصومین، با استفاده از این ابزارها، اقتدار خود را حفظ کردند و خلفا را به ترس واداشتند. علوم دینی باید با احیای سجاده و آموزش سلوک، به تربیت سالکانی بپردازند که توانایی اتصال به غیب را داشته باشند. آیاتی مانند اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ و روایاتی مانند «خداوند نود و نه اسم دارد که هر کس آن‌ها را احصا کند، وارد بهشت می‌شود» بر قدرت این ابزارها تأکید دارند. سالک با تمرین مداوم در سجاده، می‌تواند به اقتدار معنوی و لقاء الله دست یابد و به‌عنوان وارث انبیا، نقش هدایتگری خود را ایفا کند.