متن درس
روانشناسی راستین: تحلیل علمی و فاخر مفاهیم حیاء، تعادل و محبت در پرتو آیات قرآنی و اصول روان‌شناختی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه 70)
مقدمه
روانشناسی راستین، به‌سان پلی میان معرفت دینی و دانش بشری، در پی کاوش ژرف در ابعاد وجودی انسان است. این رویکرد، با بهره‌گیری از آیات نورانی قرآن کریم و اصول روان‌شناختی، رفتارها و حالات نفسانی را در چارچوبی علمی و معنوی می‌کاود. مفاهیمی چون حیاء، تعادل، محبت و رضا، به‌سان گوهرهایی درخشان، در این اثر مورد بررسی قرار گرفته‌اند
بخش یکم: حیاء، گوهر خودکنترلی در پرتو نظارت الهی
حیاء، چونان سپری معنوی، انسان را از لغزش‌های اخلاقی بازمی‌دارد. این ویژگی، که در درس‌گفتارهای استاد فرزانه به «علی استحیاء» تعبیر شده، ریشه در آگاهی از حضور و عظمت الهی دارد. حیاء، نه تنها خودداری از نقص، بلکه مراقبت دائمی از خویشتن در برابر پروردگار است. استاد فرزانه تأکید دارند که حیاء از علم، ایمان و محبت به خداوند سرچشمه می‌گیرد و بدون معرفت و آگاهی از عظمت الهی، امکان تحقق آن وجود ندارد.
درنگ: حیاء، به‌سان چشمه‌ای زلال، از ایمان، معرفت و محبت به خداوند سرچشمه می‌گیرد و رفتار انسان را در مسیر کمال هدایت می‌کند.
تحلیل روان‌شناختی
حیاء، در روانشناسی، به‌عنوان مکانیسمی برای تنظیم رفتار شناخته می‌شود. این ویژگی، از طریق تقویت خودآگاهی و هوش عاطفی، انسان را از انگیزه‌های نفسانی دور می‌سازد. آیه شریفه أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ يَرَىٰ (علق: ۱۴) به معنای «آیا نمی‌دانی که خدا می‌بیند؟» بر نقش نظارت الهی در ایجاد این خودکنترلی تأکید دارد. انسان، با آگاهی از این نظارت، از ارتکاب اعمال ناشایست شرم می‌کند و به سوی رفتارهای شایسته رهنمون می‌شود. استاد فرزانه با اشاره به افرادی که فاقد حیاء هستند، بر این نکته تأکید دارند که بی‌حیایی نتیجه فقدان معرفت و ایمان است.
توسعه مفهوم
از منظر روانشناسی شناختی-رفتاری، حیاء می‌تواند به‌عنوان یک سپر اخلاقی عمل کند که از طریق تقویت حس مسئولیت و خودنظارتی، از رفتارهای ناپسند جلوگیری می‌کند. آیات دیگری چون إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ (نحل: ۱۹) به معنای «همانا خداوند آنچه را پنهان می‌کنند و آنچه را آشکار می‌سازند می‌داند»، بر این خودآگاهی تأکید دارند. حیاء، چونان چراغی در تاریکی نفس، مسیر درست را به انسان نشان می‌دهد. استاد فرزانه با مثال‌هایی چون رفتار دختران در برابر حضرت موسی (ع)، بر اهمیت مراقبت از خویشتن در برابر نقص تأکید دارند.
بخش دوم: تعادل، نشانه عقلانیت و سلامت روان
تعادل، به‌سان ترازویی دقیق، نشانه عقل و سلامت روان است. استاد فرزانه تأکید دارند که رفتارهای نامتعارف، از ظاهر غیرمعمول گرفته تا حرکات ناسازگار، می‌توانند نشانه‌ای از عدم تعادل روانی باشند. تعادل، در رفتار و گفتار، انسان را به سوی هنجارهای اجتماعی و اخلاقی هدایت می‌کند. رفتارهای نامتعارف، مانند ظاهر غیرعادی یا حرکات نمایشی، نشانه‌ای از نیاز به جلب توجه یا عدم تعادل روانی هستند.
درنگ: تعادل، چونان ستونی استوار، عقلانیت انسان را نمایان می‌سازد و از افراط و تفریط بازمی‌دارد.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی اجتماعی، رفتارهای متعارف نشان‌دهنده انطباق با هنجارهای اجتماعی و سلامت روان هستند. استاد فرزانه با اشاره به مثال‌هایی چون ریش بلند غیرمتعارف یا راه رفتن غیرعادی، بر لزوم حفظ وزانت و منطق تأکید دارند. آیه وَلَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ (احزاب: ۲۱) به معنای «و برای شما در رسول خدا الگویی نیکوست»، بر اهمیت الگوهای متعادل تأکید دارد. رفتارهای نامتعارف ممکن است به‌عنوان مکانیسم‌های دفاعی برای جبران کمبودهای روانی بروز کنند.
توسعه مفهوم
روانشناسی مدرن، تعادل را به‌عنوان یکی از شاخص‌های سلامت روان می‌شناسد. استاد فرزانه با تأکید بر لزوم رعایت تناسب در ظاهر و رفتار، به اهمیت حفظ هنجارهای اجتماعی اشاره دارند. این دیدگاه با نظریه‌های روانشناسی اجتماعی در باب انطباق رفتاری هم‌خوانی دارد. به‌عنوان مثال، اشاره به داستان عالمان دینی که به رعایت تناسب در پوشش و رفتار توصیه می‌کردند، نشان‌دهنده اهمیت تعادل در حفظ کرامت انسانی است.
بخش سوم: خیر و شر، معیاری برای سلامت اخلاقی
خیر و شر، چونان دو کفه ترازوی اخلاق، معیار سنجش سلامت روان و اخلاقی انسان هستند. خیر الناس، کسی است که به دیگران سود می‌رساند و از بدی‌ها آزرده می‌شود. بی‌تفاوتی نسبت به شر، نشانه‌ای از ضعف همدلی و هوش عاطفی است. استاد فرزانه با اشاره به واکنش‌های انسان در برابر خیر و شر، بر اهمیت تحریک عاطفی در برابر خوبی‌ها و رنج بردن از بدی‌ها تأکید دارند.
درنگ: خیر الناس، چونان گوهری درخشان، با همدلی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، روان انسان را به سوی کمال رهنمون می‌سازد.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی اجتماعی، همدلی و حساسیت به خیر و شر، به‌عنوان شاخص‌های سلامت روان شناخته می‌شوند. بی‌تفاوتی نسبت به بدی‌ها، می‌تواند نشانه‌ای از کمبود همدلی یا ضعف در هوش عاطفی باشد. آیه مَنْ يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ (نساء: ۱۲۳) به معنای «هرکس کار بدی کند، جزای آن را می‌بیند»، بر اهمیت پاسخ‌گویی به اعمال تأکید دارد. استاد فرزانه با اشاره به تأثیر مشاهده خوبی‌ها و بدی‌ها بر روان انسان، بر لزوم پرورش حس همدلی تأکید دارند.
توسعه مفهوم
روانشناسی مثبت‌گرا، بر نقش همدلی و رفتارهای خیرخواهانه در ارتقای سلامت روان تأکید دارد. استاد فرزانه با مثال‌هایی چون واکنش به فیلم‌هایی که خوبی‌ها و بدی‌ها را نشان می‌دهند، به اهمیت تحریک عاطفی اشاره دارند. این دیدگاه، با نظریه‌های روانشناسی اجتماعی در باب مسئولیت‌پذیری اجتماعی هم‌راستاست.
بخش چهارم: پرهیز از ادعا، نشانه تواضع عرفانی
تواضع، چونان گوهری در تاج عرفان، انسان را از ادعاهای بی‌جا بازمی‌دارد. استاد فرزانه تأکید دارند که عارف حقیقی، با وجود انجام کارهای بزرگ، از خودستایی پرهیز می‌کند و همه اعمالش را در مسیر الهی انجام می‌دهد.
درنگ: پرهیز از ادعا، چونان نسیمی خنک، نفس انسان را از تکبر و خودبزرگ‌بینی پاک می‌سازد.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی مثبت‌گرا، تواضع به‌عنوان یک فضیلت روان‌شناختی شناخته می‌شود که با سلامت روان و رضایت از زندگی ارتباط دارد. ادعای بیش از حد، می‌تواند نشانه‌ای از ناامنی روانی یا نیاز به تأیید اجتماعی باشد. آیه وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا (اسراء: ۳۷) به معنای «و در زمین با تکبر راه مرو»، بر پرهیز از خودبزرگ‌بینی تأکید دارد.
توسعه مفهوم
تواضع، به‌سان رودی آرام، انسان را به سوی کمال هدایت می‌کند. استاد فرزانه با مثال‌هایی چون پرهیز عارف از خودستایی، بر اهمیت فروتنی در مسیر عرفان تأکید دارند. این دیدگاه، با نظریه‌های روانشناسی مثبت‌گرا در باب فضیلت‌های انسانی هم‌خوانی دارد.
بخش پنجم: تأثیر روش‌های تربیتی بر حیاء و رفتار
روش‌های تربیتی، چونان بذری در خاک روان، می‌توانند حیاء و عزت نفس را پرورش دهند یا آن را نابود کنند. استاد فرزانه تأکید دارند که رفتارهای قهری، مانند داد زدن یا تنبیه بدنی، به جای اصلاح، به کاهش حیاء و پرخاشگری منجر می‌شوند.
درنگ: تربیت نرم و حکیمانه، چونان بارانی بهاری، روان کودک را سیراب و حیاء او را بارور می‌سازد.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی تربیتی، روش‌های تربیتی مبتنی بر تشویق و تقویت مثبت، به مراتب مؤثرتر از روش‌های قهری هستند. تنبیه بدنی یا رفتارهای قهری، می‌توانند به کاهش عزت نفس و افزایش پرخاشگری منجر شوند. آیه ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ (نحل: ۱۲۵) به معنای «با حکمت و موعظه نیکو به راه پروردگارت دعوت کن»، بر اهمیت روش‌های نرم در تربیت تأکید دارد.
توسعه مفهوم
روانشناسی رشد، بر نقش روش‌های تربیتی مثبت در پرورش شخصیت سالم تأکید دارد. استاد فرزانه با مثال‌هایی چون تأثیر داد زدن بر کودکان، به اهمیت تربیت مبتنی بر محبت و حکمت اشاره دارند. این دیدگاه، با اصول روانشناسی تربیتی هم‌راستاست.
بخش ششم: آزادی و مسئولیت در برابر اعمال
آزادی، چونان بال‌هایی برای پرواز روح، انسان را به سوی مسئولیت‌پذیری در برابر اعمالش هدایت می‌کند. استاد فرزانه با رد جبر، بر نقش اراده انسانی در شکل‌گیری سرنوشت تأکید دارند. این دیدگاه، انسان را مسئول اعمال خود می‌داند و جبر را نفی می‌کند.
درنگ: آزادی، چونان نوری درخشان، انسان را به سوی انتخاب‌های آگاهانه و مسئولانه هدایت می‌کند.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی، خودمختاری و احساس کنترل بر زندگی، به‌عنوان عوامل کلیدی در سلامت روان شناخته می‌شوند. تأکید استاد فرزانه بر رد جبر، با نظریه‌های روانشناسی خودمختاری هم‌خوانی دارد. آیه مَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ (زلزله: ۷) به معنای «هرکس به اندازه ذره‌ای خیر کند، آن را می‌بیند»، بر مسئولیت‌پذیری در برابر اعمال تأکید دارد.
توسعه مفهوم
روانشناسی خودمختاری، بر اهمیت انتخاب آگاهانه و مسئولیت‌پذیری تأکید دارد. استاد فرزانه با اشاره به آزادی انسان در برابر اعمالش، به نقش اراده در شکل‌گیری سرنوشت اشاره دارند. این دیدگاه، با اصول روانشناسی مدرن هم‌راستاست.
بخش هفتم: نفس زکیه و عدالت‌خواهی ذاتی
نفس زکیه، چونان گوهری ناب، ذاتاً از ظلم بیزار است. استاد فرزانه تأکید دارند که برخی انسان‌ها، فارغ از ایمان یا کفر، ذاتاً حق‌طلب و عدالت‌خواه هستند. این ویژگی، نشانه‌ای از سلامت اخلاقی و روان‌شناختی است.
درنگ: عدالت‌خواهی ذاتی، چونان شعله‌ای در نهاد انسان، او را از ظلم و ستم دور می‌سازد.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی، عدالت‌خواهی می‌تواند به‌عنوان یک ویژگی ذاتی یا اکتسابی در نظر گرفته شود. افرادی که ذاتاً از ظلم بیزارند، نشان‌دهنده وجود حس عدالت و همدلی در نهادشان هستند. آیه لَيْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ (آل‌عمران: ۱۸۲) به معنای «خداوند به بندگان ستم نمی‌کند»، بر عدالت الهی و اهمیت حق‌طلبی تأکید دارد.
توسعه مفهوم
استاد فرزانه با مثال‌هایی از افرادی که ذاتاً از ظلم بیزارند، به وجود گوهر عدالت‌خواهی در برخی انسان‌ها اشاره دارند. این دیدگاه، با نظریه‌های روانشناسی اجتماعی در باب همدلی و عدالت هم‌راستاست.
بخش هشتم: احترام به بندگان خدا، نشانه کرامت انسانی
احترام به بندگان خدا، چونان گوهری درخشان، نشانه‌ای از کرامت انسانی و همدلی است. استاد فرزانه تأکید دارند که احترام به انسان‌ها، به‌ویژه مؤمنان، از ارزشی والا برخوردار است و حتی از احترام به کعبه نیز بالاتر است.
درنگ: احترام به بندگان خدا، چونان آیینه‌ای صاف، کرامت انسانی و همدلی را بازمی‌تاباند.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی اجتماعی، احترام به دیگران به‌عنوان یک عامل کلیدی در ایجاد روابط سالم و افزایش سلامت روان شناخته می‌شود. آیه وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ (اسراء: ۷۰) به معنای «و ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم»، بر کرامت ذاتی انسان‌ها تأکید دارد. استاد فرزانه با اشاره به روایت «المؤمن أفضل من الكعبة» به معنای «مؤمن از کعبه برتر است»، بر ارزش والای انسان مؤمن تأکید دارند.
توسعه مفهوم
احترام به دیگران، به‌سان نسیمی روح‌نواز، روابط انسانی را تقویت می‌کند. استاد فرزانه با مثال‌هایی چون پرهیز از ظلم به بندگان خدا، به اهمیت حفظ کرامت انسانی اشاره دارند. این دیدگاه، با نظریه‌های روانشناسی اجتماعی در باب احترام متقابل هم‌راستاست.
بخش نهم: رضا، شیرینی فاعل الهی
رضا، چونان شهدی شیرین، از پذیرش خواست الهی در دل انسان می‌روید. استاد فرزانه تأکید دارند که وقتی رضا در دل انسان جای گیرد، شیرینی فاعل الهی بر شیرینی فعل پیشی می‌گیرد. این حالت، انسان را از توجه به لذت‌های مادی به سوی لذت‌های معنوی هدایت می‌کند.
درنگ: رضا، چونان گوهری درخشان، دل انسان را به سوی پذیرش خواست الهی هدایت می‌کند و شیرینی فاعل را بر فعل غالب می‌سازد.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی مثبت‌گرا، پذیرش و رضایت از زندگی به‌عنوان عوامل کلیدی در سلامت روان شناخته می‌شوند. رضا، به‌عنوان حالتی معنوی، انسان را به سوی آرامش درونی و پذیرش خواست الهی هدایت می‌کند. آیه رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ (مائده: ۱۱۹) به معنای «خداوند از آن‌ها راضی است و آن‌ها از او راضی‌اند»، بر اهمیت رضا در رابطه با خداوند تأکید دارد.
توسعه مفهوم
استاد فرزانه با مثال پارچ آب و کودک محتضر، به زیبایی نشان می‌دهند که رضا چگونه توجه انسان را از فعل به فاعل معطوف می‌کند. این دیدگاه، با اصول روانشناسی معنوی و عرفانی هم‌راستاست.
بخش دهم: محبت، میوه گرمای وجودی
محبت، چونان میوه‌ای شیرین، از گرمای وجودی انسان می‌روید. استاد فرزانه تأکید دارند که افراد گرم‌مزاج، به دلیل وجود حرارت درونی، محبت بیشتری از خود نشان می‌دهند، در حالی که افراد سردمزاج محبت کمتری دارند.
درنگ: محبت، چونان آتشی گرم، از نهاد انسان‌های گرم‌مزاج زبانه می‌کشد و روابط انسانی را گرم و پرشور می‌سازد.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی، محبت به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های کلیدی روابط انسانی شناخته می‌شود. افراد گرم‌مزاج، به دلیل وجود انرژی عاطفی بالا، تمایل بیشتری به ابراز محبت دارند. آیه وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً (روم: ۲۱) به معنای «و میان شما دوستی و رحمت قرار داد»، بر اهمیت محبت در روابط انسانی تأکید دارد.
توسعه مفهوم
استاد فرزانه با اشاره به تفاوت افراد سردمزاج و گرم‌مزاج، به نقش حرارت درونی در ایجاد محبت تأکید دارند. این دیدگاه، با اصول روانشناسی عاطفی و نظریه‌های مربوط به دلبستگی هم‌راستاست.
بخش یازدهم: معرفت، کلید فهم علل وجودی
معرفت، چونان کلیدی زرین، دروازه فهم علل وجودی و بنیادین رفتارها را می‌گشاید. استاد فرزانه تأکید دارند که معرفت، برخلاف علم که به معلول‌شناسی محدود است، به شناخت علل و عوامل عمیق رفتارها می‌پردازد.
درنگ: معرفت، چونان چراغی فروزان، علل وجودی رفتارها را روشن می‌سازد و انسان را به سوی فهم عمیق هدایت می‌کند.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی فلسفی، معرفت به‌عنوان درک عمیق و شهودی از واقعیت شناخته می‌شود. آیه قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ (زمر: ۹) به معنای «بگو آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند برابرند؟» بر اهمیت معرفت و دانش تأکید دارد.
توسعه مفهوم
استاد فرزانه با تمایز بین معرفت و علم، به اهمیت شناخت عمیق در برابر دانش سطحی اشاره دارند. این دیدگاه، با نظریه‌های روانشناسی فلسفی در باب فهم عمیق واقعیت هم‌راستاست.
بخش دوازدهم: عشق و شهوت، دو روی سکه وجود
عشق، چونان شعله‌ای متعالی، انسان را به سوی وصال با هستی هدایت می‌کند، در حالی که شهوت، چونان سایه‌ای پست، او را به سوی لذت‌های زودگذر می‌کشاند. استاد فرزانه با تمایز بین این دو، بر اهمیت عشق متعالی در برابر شهوت مادی تأکید دارند.
درنگ: عشق، چونان نسیمی الهی، انسان را به سوی وصال با کل هستی رهنمون می‌سازد، در حالی که شهوت، او را در بند لذت‌های مادی نگه می‌دارد.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی، عشق به‌عنوان یک هیجان پیچیده شامل ابعاد عاطفی، شناختی و رفتاری شناخته می‌شود، در حالی که شهوت به نیازهای جسمانی محدود است. آیه وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْدَادًا يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ (بقره: ۱۶۵) به معنای «و برخی از مردم به جای خدا همتایانی برگزیدند که آن‌ها را مانند خدا دوست دارند»، بر اهمیت هدایت عشق به مسیرهای معنوی تأکید دارد.
توسعه مفهوم
استاد فرزانه با مثال‌هایی از روابط انسانی، به تفاوت عشق و شهوت اشاره دارند. این دیدگاه، با نظریه‌های روانشناسی عاطفی در باب انواع محبت و دلبستگی هم‌راستاست.
بخش سیزدهم: علوم انسانی، ضرورتی برای بازشناسی روان
علوم انسانی، چونان دریایی ژرف، می‌تواند روان انسان را در ابعاد مختلف مورد کاوش قرار دهد. استاد فرزانه تأکید دارند که علم دینی، با تمرکز بر مفاهیم معنوی و روان‌شناختی، می‌تواند راهگشای فهم عمیق‌تر از انسان باشد. این علوم، برخلاف تصور رایج که به تاریخ و جغرافیا محدود شده‌اند، باید به مسائل روان‌شناختی، فلسفی و معنوی بپردازند.
درنگ: علوم انسانی، چونان آیینه‌ای صاف، روان انسان را در پرتو معرفت دینی و دانش بشری بازمی‌تاباند.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی، علوم انسانی به‌عنوان ابزاری برای فهم رفتارها و حالات نفسانی شناخته می‌شوند. استاد فرزانه با انتقاد از محدود شدن علوم انسانی به حفظیات، بر لزوم توسعه این علوم در جهت کاوش مسائل روان‌شناختی و معنوی تأکید دارند.
توسعه مفهوم
استاد فرزانه با اشاره به ضرورت بازنگری در رویکردهای علم دینی، بر اهمیت تلفیق دانش روان‌شناختی با معارف دینی تأکید دارند. این دیدگاه، با رویکردهای نوین در روانشناسی معنوی هم‌راستاست.
بخش چهاردهم: حالات نفسانی و تأثیر زمان و مکان
حالات نفسانی، چونان موجی در دریای روان، تحت تأثیر زمان و مکان تغییر می‌کنند. استاد فرزانه تأکید دارند که شناخت حالات نفسانی، از جمله زمان مناسب برای مطالعه یا عبادت، می‌تواند به بهبود عملکرد انسان کمک کند.
درنگ: شناخت حالات نفسانی، چونان کلیدی زرین، انسان را به سوی بهره‌وری و تعادل در رفتار هدایت می‌کند.
تحلیل روان‌شناختی
در روانشناسی، تأثیر زمان و مکان بر حالات روانی به‌عنوان یک عامل کلیدی در عملکرد انسان شناخته می‌شود. آیه شِفَاءٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارًا (اسراء: ۸۲) به معنای «شفاست برای مؤمنان و جز زیان بر ستمگران نمی‌افزاید»، بر تأثیر متفاوت اعمال بر افراد مختلف تأکید دارد.
توسعه مفهوم
استاد فرزانه با مثال‌هایی چون تفاوت حالات در شب و روز، به اهمیت شناخت زمان مناسب برای فعالیت‌ها اشاره دارند. این دیدگاه، با اصول روانشناسی شناختی در باب مدیریت زمان هم‌راستاست.
جمع‌بندی
روانشناسی راستین، با تلفیق معرفت دینی و دانش روان‌شناختی، راهی نوین برای فهم ابعاد وجودی انسان می‌گشاید. مفاهیمی چون حیاء، تعادل، محبت و رضا، چونان ستارگانی در آسمان روان انسان می‌درخشند و او را به سوی کمال هدایت می‌کنند. این اثر، با بازنویسی درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، تلاشی است برای ارائه این مفاهیم در قالبی علمی و آکادمیک که هم برای پژوهشگران و هم برای جویندگان حقیقت راهگشا باشد.
با نظارت صادق خادمی