متن درس
روانشناسی راستین: تأملی بر معارف دینی و اصول روان‌شناختی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه 81)
مقدمه
روانشناسی راستین، رویکردی تلفیقی است که با بهره‌گیری از معارف دینی و اصول روان‌شناختی و جامعه‌شناختی، به کاوش در اعماق روح و روان آدمی می‌پردازد. این رویکرد، با نگاهی توحیدی و ریشه‌دار در آیات قرآن کریم، چارچوبی جامع برای فهم حقیقت انسان و راه‌های سعادت او ارائه می‌دهد. هدف این اثر، بازنمایی اصول روان‌شناختی و جامعه‌شناختی در پرتو معارف دینی است که هم برای پژوهشگران حوزه‌های علمی و دانشگاهی و هم برای اندیشمندان علوم دینی راهگشاست.
بخش بیست و هفتم: خشم جلالی در مواجهه موسی با خدا و قومش
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه بیست و هفتم)
خشم، به‌مثابه نیرویی عاطفی، در مواجهه حضرت موسی علیه‌السلام با قوم بنی‌اسرائیل و گفت‌وگو با خداوند متعال، جلوه‌ای خاص می‌یابد. این خشم، که در درس‌گفتارها به‌عنوان «جلالی» توصیف شده، نشانه‌ای از شدت عاطفی و عزم الهی در هدایت قوم است. هنگامی که موسی علیه‌السلام با رفتارهای ناشایست قوم، از جمله گوساله‌پرستی سامری، مواجه می‌شود، خشم او چون آتشی برافروخته، نمایانگر حساسیت او نسبت به نقض ارزش‌های توحیدی است. این واکنش، در روانشناسی عاطفی به‌عنوان پاسخی به تهدید هویت دینی تحلیل می‌شود. بااین‌حال، بازگشت موسی به تواضع و استغفار، نشان‌دهنده تعادل میان خشم و فروتنی است که در روانشناسی دینی نشانه‌ای از رشد معنوی به‌شمار می‌رود.
قَالَ رَبِّ ٱغْفِرْ لِي وَلِأَخِي وَأَدْخِلْنَا فِي رَحْمَتِكَ ۖ وَأَنتَ أَرْحَمُ ٱلرَّاحِمِينَ
«گفت: پروردگارا، من و برادرم را بیامرز و ما را در رحمتت وارد کن، و تو مهربان‌ترین مهربانانی» (قرآن کریم، اعراف: 151).
درنگ: خشم جلالی موسی، چون آتشی پاک‌کننده، نقض ارزش‌های توحیدی را می‌زداید، اما بازگشت او به استغفار، گویی نسیمی ملایم، تعادل روانی و معنوی را به ارمغان می‌آورد.
استاد فرزانه با تمثیلی از رفتارهای روزمره، خشم جلالی را به واکنش کودکانه‌ای تشبیه می‌کنند که ابتدا با شدت بروز می‌یابد، اما با آگاهی و تأمل، به آرامش و تواضع منجر می‌شود. این دیدگاه با نظریه‌های روانشناسی عاطفی هم‌خوانی دارد که خشم را نیرویی برای اصلاح می‌دانند، مشروط بر اینکه با کنترل و آگاهی همراه باشد.
جمع‌بندی بخش بیست و هفتم
خشم جلالی، به‌عنوان پاسخی به نقض ارزش‌های توحیدی، در روانشناسی راستین نشانه‌ای از عزم الهی در هدایت است. این خشم، هنگامی که با تواضع و استغفار همراه شود، به تعادل روانی و معنوی منجر می‌شود، گویی آتشی که ابتدا شعله‌ور است، با نسیم رحمت الهی به آرامش بدل می‌گردد.
بخش بیست و هشتم: ضرورت غلبه بر ترس در سلوک معنوی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه بیست و هشتم)
ترس، چون سدی استوار در برابر سلوک معنوی، مانع از دستیابی به معرفت و رشد روحانی می‌شود. استاد فرزانه تأکید دارند که سالک برای رسیدن به مقامات معنوی، باید نخست ترس را از وجود خود بزداید. این اصل، با نظریه‌های روانشناسی مثبت هم‌سو است که شجاعت و تاب‌آوری را پیش‌نیازهای رشد شخصی می‌دانند. هنگامی که انسان در خلوت خویش با تجلیات الهی مواجه می‌شود، ترس می‌تواند او را از ادامه مسیر بازدارد. استاد با تمثیلی زیبا، سالک را به شخصی تشبیه می‌کنند که در اتاقی تاریک، با دیدن نشانه‌ای از حقیقت، قصد فرار دارد، اما باید در را بر خود قفل کند تا با شجاعت، حقیقت را در آغوش کشد.
فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
«پس نه ترسی بر آن‌هاست و نه اندوهگین می‌شوند» (قرآن کریم، بقره: 38).
درنگ: ترس، چون قفلی بر درهای معرفت، سالک را از حقیقت دور می‌سازد. شجاعت، کلیدی است که این قفل را می‌گشاید و راه را به سوی رشد معنوی هموار می‌کند.
این دیدگاه با نظریه‌های روانشناسی وجودی هم‌خوانی دارد که شجاعت را نیرویی برای مواجهه با حقیقت وجودی می‌دانند. استاد فرزانه تأکید دارند که ترس، نه‌تنها از زشتی‌ها، بلکه گاه از زیبایی‌های الهی نیز ناشی می‌شود، اما سالک باید با شجاعت، این ترس را به انس بدل سازد.
جمع‌بندی بخش بیست و هشتم
غلبه بر ترس، به‌عنوان پیش‌نیازی برای سلوک معنوی، سالک را به‌سوی معرفت و رشد روحانی هدایت می‌کند. این اصل، با تأکید بر شجاعت و تاب‌آوری، انسان را از قید ترس رهایی بخشیده و به سوی حقیقت رهنمون می‌سازد.
بخش بیست و نهم: ترس از رزق و ضعف توحید
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه بیست و نهم)
نگرانی بیش‌ازحد برای رزق و روزی، نشانه‌ای از ضعف در توحید و اعتماد به خداوند است. استاد فرزانه با نقدی بر اضطراب‌های مادی، تأکید دارند که مؤمن نباید غم ناسوت خویش را داشته باشد، بلکه باید به رزق الهی اعتماد کند. این مفهوم، با نظریه‌های روانشناسی دینی هم‌سو است که اضطراب مادی را نتیجه دوری از ایمان می‌دانند.
وَفِي ٱلسَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ
«و روزی شما و آنچه به شما وعده داده شده در آسمان است» (قرآن کریم، ذاریات: 22).
درنگ: نگرانی برای رزق، چون غباری بر آینه توحید، اعتماد به خدا را تیره می‌سازد. ایمان به رزق الهی، قلب را از اضطراب می‌رهاند و آرامش را به ارمغان می‌آورد.
استاد با تمثیلی از کفشی که تنها به پای صاحبش برازنده است، نشان می‌دهند که رزق الهی، چون جامه‌ای است که تنها بر قامت مقسوم خویش راست می‌آید. این دیدگاه، انسان را به پذیرش تقدیر الهی و رهایی از اضطراب مادی دعوت می‌کند.
جمع‌بندی بخش بیست و نهم
ترس از رزق، نشانه‌ای از ضعف توحید است که با اعتماد به خدا برطرف می‌شود. این اصل، با تأکید بر نقش ایمان در کاهش اضطراب، انسان را به‌سوی آرامش و سعادت هدایت می‌کند.
بخش سی‌ام: شجاعت و معرفت در سلوک
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سی‌ام)
شجاعت، به‌عنوان پیش‌نیازی برای معرفت و سلوک، انسان را از ترس و بزدلی رهایی می‌بخشد. استاد فرزانه با نقل توصیه‌ای از عالمان دینی، تأکید دارند که شجاعت، چون گنجی گرانبها، در یک وجب آن‌سوی ترس نهفته است. این مفهوم با نظریه‌های روانشناسی وجودی هم‌سو است که شجاعت را نیرویی برای مواجهه با حقیقت وجودی می‌دانند.
إِنَّمَا ذَٰلِكُمُ ٱلشَّيْطَٰنُ يُخَوِّفُ أَوْلِيَاءَهُ ۖ فَلَا تَخَافُوهُمْ وَخَافُونِي إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ
«این شیطان است که دوستانش را می‌ترساند، پس از آن‌ها نترسید و اگر مؤمنید از من بترسید» (قرآن کریم، آل‌عمران: 175).
درنگ: شجاعت، چون نوری درخشان، ترس‌های شیطانی را می‌زداید و انسان را به‌سوی معرفت و حقیقت هدایت می‌کند.
استاد با تمثیلی از مواجهه با جمال الهی، تأکید دارند که دیدار حقیقت، نیازمند قلبی استوار و بی‌ترس است. این دیدگاه، انسان را به پرورش شجاعت در برابر ترس‌های وجودی دعوت می‌کند.
جمع‌بندی بخش سی‌ام
شجاعت، به‌عنوان کلید معرفت، انسان را از ترس‌های شیطانی رهایی بخشیده و به سوی حقیقت هدایت می‌کند. این اصل، با تأکید بر نقش شجاعت در سلوک، راه را برای رشد معنوی هموار می‌سازد.
بخش سی و یکم: رام کردن نفس و ایثار
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سی و یکم)
رام کردن نفس، به‌عنوان پیش‌نیازی برای ایثار و سخاوت، انسان را از ترس و خودخواهی رهایی می‌بخشد. استاد فرزانه تأکید دارند که سالک باید نفس را نه با ترساندن، بلکه با تاختن بر آن رام کند. این مفهوم با نظریه‌های روانشناسی اخلاقی هم‌سو است که کنترل نفس را پایه‌ای برای رفتارهای خیرخواهانه می‌دانند.
وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ
«و هر که از بخل نفسش در امان ماند، آنان رستگارانند» (قرآن کریم، حشر: 9).
درنگ: رام کردن نفس، چون مهاری بر اسب سرکش، انسان را به‌سوی ایثار و سخاوت هدایت می‌کند و از بند خودخواهی می‌رهاند.
استاد با تمثیلی از ایثار حضرت علی علیه‌السلام در کندن در خیبر، نشان می‌دهند که ایثار، نتیجه رام شدن نفس است، نه صرفاً قدرت جسمانی. این دیدگاه، انسان را به کنترل نفس و پرورش سخاوت دعوت می‌کند.
جمع‌بندی بخش سی و یکم
رام کردن نفس، راهی است به‌سوی ایثار و رهایی از خودخواهی. این اصل، با تأکید بر کنترل نفس، انسان را به‌سوی رفتارهای خیرخواهانه و رستگاری هدایت می‌کند.
بخش سی و دوم: انسجام اجتماعی و محبت
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سی و دوم)
انسجام اجتماعی و محبت، به‌عنوان عوامل کلیدی در تقویت امر به معروف و نهی از منکر، از تفرقه و ترس جلوگیری می‌کنند. استاد فرزانه تأکید دارند که محبت، چون پلی است که قلب‌ها را به هم متصل می‌سازد و وحدت را در جامعه تقویت می‌کند.
وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ
«و میان دل‌هایشان الفت ایجاد کرد» (قرآن کریم، انفال: 63).
درنگ: محبت، چون جویباری زلال، قلب‌ها را به هم پیوند می‌دهد و تفرقه را از جامعه می‌زداید.
این دیدگاه با نظریه‌های روانشناسی اجتماعی هم‌سو است که محبت را منبعی برای انسجام اجتماعی می‌دانند. استاد با تمثیلی از روابط برادرانه، نشان می‌دهند که امر به معروف و نهی از منکر، تنها در بستر محبت و وحدت اثرگذار است.
جمع‌بندی بخش سی و دوم
محبت و انسجام اجتماعی، کلیدهای تقویت وحدت و اصلاح جامعه‌اند. این اصل، با تأکید بر نقش محبت در کاهش تفرقه، راه را برای سعادت اجتماعی هموار می‌سازد.
بخش سی و سوم: صدق در سلوک و رهایی از ترس
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سی و سوم)
صدق در سلوک، به‌عنوان نشانه‌ای از اخلاص، انسان را از ترس رهایی بخشیده و به پذیرش تقدیر الهی هدایت می‌کند. استاد فرزانه با تمثیلی از زورقی شکسته در دریای طوفانی، نشان می‌دهند که سالک با صدق و شجاعت، می‌تواند در برابر موج حوادث استوار بماند.
قُلِ ٱللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ
«بگو خدا، سپس بگذارشان در ورطه خود بازی کنند» (قرآن کریم، انعام: 91).
درنگ: صدق، چون لنگرگاهی استوار، سالک را در طوفان حوادث حفظ می‌کند و او را به سوی اخلاص و رهایی از ترس هدایت می‌کند.
این دیدگاه با نظریه‌های روانشناسی دینی هم‌سو است که اخلاص را عاملی برای کاهش اضطراب و تقویت آرامش می‌دانند. استاد تأکید دارند که صدق، انسان را به پذیرش اراده الهی و رهایی از ترس‌های دنیوی رهنمون می‌سازد.
جمع‌بندی بخش سی و سوم
صدق در سلوک، راهی است به‌سوی اخلاص و رهایی از ترس. این اصل، با تأکید بر نقش صدق در پذیرش تقدیر الهی، انسان را به سوی آرامش و سعادت هدایت می‌کند.
بخش سی و چهارم: زیستن با شجاعت و استحکام در برابر سختی‌ها
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سی و چهارم)
زیستن با شجاعت و استحکام، به‌عنوان اصل بنیادین در روانشناسی راستین، انسان را از عافیت‌طلبی و بزدلی بازمی‌دارد. استاد فرزانه با نقدی بر عافیت‌طلبی، تأکید دارند که زندگی مؤمنانه، چون سفری پرمخاطره، نیازمند شجاعت و استقامت است.
وَجَاهِدُوا فِي ٱللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ
«و در راه خدا چنان‌که شایسته جهاد است جهاد کنید» (قرآن کریم، حج: 78).
درنگ: شجاعت، چون سپری استوار، انسان را در برابر سختی‌ها حفظ می‌کند و او را از عافیت‌طلبی و بزدلی می‌رهاند.
استاد با تمثیلی از سفر در کعبه‌ای بی‌خطر و سوراخی پرمخاطره، نشان می‌دهند که زیست مؤمنانه، نیازمند استقامت در برابر سختی‌هاست. این دیدگاه با نظریه‌های روانشناسی مثبت هم‌سو است که استقامت را عاملی برای رشد شخصی می‌دانند.
جمع‌بندی بخش سی و چهارم
زیستن با شجاعت، انسان را از عافیت‌طلبی رهایی بخشیده و به سوی استقامت در برابر سختی‌ها هدایت می‌کند. این اصل، راه را برای زیست مؤمنانه و رشد معنوی هموار می‌سازد.
بخش سی و پنجم: شجاعت در مواجهه با حقیقت الهی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سی و پنجم)
شجاعت در مواجهه با حقیقت الهی، به‌عنوان مقتضای طبیعت انسانی، انسان را به سوی معرفت و قرب الهی هدایت می‌کند. استاد فرزانه تأکید دارند که درخواست موسی علیه‌السلام برای دیدار خدا، نه از سر جرات بی‌جا، بلکه از مقتضای طبیعت انسانی برای شناخت متکلم الهی ناشی می‌شود.
قَالَ رَبِّ أَرِنِيٓ أَنظُرْ إِلَيْكَ
«گفت: پروردگارا، خودت را به من بنمای تا تو را بنگرم» (قرآن کریم، اعراف: 143).
درنگ: شجاعت در طلب حقیقت، چون نوری درخشان، انسان را به سوی معرفت الهی هدایت می‌کند و ترس را از قلب او می‌زداید.
استاد با تمثیلی از گفت‌وگوهای روزمره، نشان می‌دهند که انسان به‌طور طبیعی خواستار شناخت کسی است که با او سخن می‌گوید. این دیدگاه با نظریه‌های روانشناسی شناختی هم‌سو است که کنجکاوی را نیرویی برای شناخت و معرفت می‌دانند.
جمع‌بندی بخش سی و پنجم
شجاعت در مواجهه با حقیقت، مقتضای طبیعت انسانی است که انسان را به سوی معرفت و قرب الهی هدایت می‌کند. این اصل، با تأکید بر نقش کنجکاوی و شجاعت، راه را برای شناخت حقیقت هموار می‌سازد.
بخش سی و ششم: پرهیز از رهبانیت و ترس در اسلام
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سی و ششم)
اسلام، به‌عنوان دینی شهادت‌محور، از رهبانیت و ترس به‌دور است. استاد فرزانه تأکید دارند که رهبانیت، به معنای انزوا و ترس، با روح اسلام ناسازگار است، زیرا اسلام انسان را به شجاعت و گشودگی دعوت می‌کند.
لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
«نه ترسی بر آن‌هاست و نه اندوهگین می‌شوند» (قرآن کریم، بقره: 38).
درنگ: اسلام، چون دریایی بی‌کران، از رهبانیت و ترس به‌دور است و انسان را به شجاعت و گشودگی در برابر حقیقت دعوت می‌کند.
استاد با تمثیلی از حیوانات ترسو و شجاع، نشان می‌دهند که اسلام انسان را به گشودگی و آزادگی دعوت می‌کند، نه به انزوا و ترس. این دیدگاه با نظریه‌های روانشناسی دینی هم‌سو است که شجاعت را نشانه‌ای از ایمان می‌دانند.
جمع‌بندی بخش سی و ششم
پرهیز از رهبانیت و ترس، انسان را به سوی شجاعت و گشودگی در برابر حقیقت هدایت می‌کند. این اصل، با تأکید بر روح شهادت‌محور اسلام، راه را برای زیست مؤمنانه هموار می‌سازد.
بخش سی و هفتم: تأثیر ترس بر روابط خانوادگی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سی و هفتم)
ترس در روابط خانوادگی، به‌عنوان مانعی برای محبت و انسجام، به سردی و دوری منجر می‌شود. استاد فرزانه با نقدی بر رفتارهای استبدادی در خانواده، تأکید دارند که محبت، کلید پرورش روابط سالم است.
وَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ
«و به آن‌ها [پدر و مادر] اف نگویید» (قرآن کریم، اسراء: 23).
درنگ: ترس در خانواده، چون سایه‌ای تاریک، محبت را می‌زداید، اما محبت، چون نوری درخشان، قلب‌ها را به هم پیوند می‌دهد.
استاد با تمثیلی از ورود گرگ به گله، نشان می‌دهند که رفتارهای استبدادی، چون گرگی در خانواده، محبت را از میان می‌برد. این دیدگاه با نظریه‌های روانشناسی خانواده هم‌سو است که محبت را منبعی برای سلامت روان می‌دانند.
جمع‌بندی بخش سی و هفتم
ترس در روابط خانوادگی، مانعی برای محبت و انسجام است. این اصل، با تأکید بر نقش محبت در پرورش روابط سالم، راه را برای سلامت روان خانواده هموار می‌سازد.
بخش سی و هشتم: روانشناسی سلامت اعتقادی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سی و هشتم)
سلامت اعتقادی، با پرهیز از ترساندن بندگان خدا و القای محبت الهی، به تقویت ایمان و آرامش روانی منجر می‌شود. استاد فرزانه تأکید دارند که خدا، چون عسلی شیرین، نباید ترسناک جلوه کند، بلکه باید با جمال و زیبایی‌اش شناخته شود.
أَلَا بِذِكْرِ ٱللَّهِ تَطْمَئِنُّ ٱلْقُلُوبُ
«آگاه باشید که با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد» (قرآن کریم، رعد: 28).
درنگ: خدا، چون عسلی شیرین، قلب را آرام می‌سازد. القای ترس از خدا، چون غباری بر آینه حقیقت، انسان را از جمال الهی دور می‌کند.
استاد با تمثیلی از مادری که با آلودگی پستان، کودک را از شیر بازمی‌دارد، نشان می‌دهند که ترساندن از خدا، انسان را از محبت الهی محروم می‌سازد. این دیدگاه با نظریه‌های روانشناسی دینی هم‌سو است که ایمان را منبعی برای آرامش می‌دانند.
جمع‌بندی بخش سی و هشتم
سلامت اعتقادی، با القای محبت الهی و پرهیز از ترساندن، انسان را به سوی آرامش و ایمان هدایت می‌کند. این اصل، راه را برای شناخت جمال الهی و سلامت روان هموار می‌سازد.
بخش سی و نهم: رفتار کودکانه در خانواده به سبک اهل بیت
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سی و نهم)
رفتار کودکانه و محبت‌آمیز در خانواده، به سبک اهل بیت علیهم‌السلام، به تقویت محبت و انسجام خانوادگی منجر می‌شود. استاد فرزانه با اشاره به رفتار حضرت علی علیه‌السلام، تأکید دارند که عظمت در اجتماع نباید به ترس در خانواده منجر شود.
وَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ
«و به آن‌ها [پدر و مادر] اف نگویید» (قرآن کریم، اسراء: 23).
درنگ: رفتار کودکانه در خانواده، چون نسیمی ملایم، محبت را در قلب‌ها می‌پروراند و از ترس و استبداد می‌رهاند.
استاد با تمثیلی از رفتار حضرت علی علیه‌السلام در خانه، نشان می‌دهند که عظمت اجتماعی نباید به استبداد خانوادگی منجر شود. این دیدگاه با نظریه‌های روانشناسی خانواده هم‌سو است که محبت را منبعی برای انسجام خانوادگی می‌دانند.
جمع‌بندی بخش سی و نهم
رفتار محبت‌آمیز در خانواده، به سبک اهل بیت، راهی است به سوی انسجام و سلامت روان. این اصل، با تأکید بر نقش محبت در خانواده، راه را برای سعادت خانوادگی هموار می‌سازد.
نتیجه‌گیری کلی
روانشناسی راستین، با تلفیق معارف دینی و اصول روان‌شناختی، چارچوبی جامع برای فهم رفتار انسانی و هدایت جامعه ارائه می‌دهد. این اثر، با تکیه بر درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، مفاهیمی چون خشم جلالی، غلبه بر ترس، اعتماد به رزق الهی، شجاعت در سلوک، رام کردن نفس، انسجام اجتماعی، صدق، پرهیز از رهبانیت، و محبت در خانواده را در قالبی علمی و دانشگاهی بازنمایی کرده است. آیات قرآن کریم، چون چراغ‌هایی درخشان، این اصول را روشن ساخته و راه را برای پژوهشگران و اندیشمندان هموار می‌کنند. این کتاب، دعوتی است به تأمل در حقیقت انسان و راه‌های سعادت او، با زبانی که هم علمی است و هم دلنشین.
با نظارت صادق خادمی