متن درس

روان‌شناسی راستین: نگرشی دینی و علمی به سلامت جسم و روان

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه 230)

مقدمه

در عرصه دانش روان‌شناسی، جایی که جسم و روح در هم تنیده شده‌اند، کاوش در ابعاد سلامت انسانی ضرورتی بنیادین است. این نوشتار، با نگاهی عمیق به پیوند میان تغذیه، بهداشت، ورزش و معرفت دینی، به بررسی چگونگی دستیابی به تعادل درونی می‌پردازد. همچون نهالی که ریشه در خاک حاصلخیز دارد و شاخسار به سوی آسمان می‌گستراند، سلامت روان و جسم انسان نیز نیازمند پرورشی هماهنگ است تا به باروری معنوی برسد. این کاوش، بر پایه درس‌گفتارهایی ژرف، به ترسیم مسیری می‌پردازد که انسان را از رکود به پویایی رهنمون سازد.

بهداشت روانی و ضرورت تحریک حواس

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۱)

در قلمرو روان‌شناسی گفتاری، تاریخی و سلامت، استاد فرزانه قدس‌سره به بررسی نقش حواس در حفظ تعادل جسمانی و روانی می‌پردازد. عطسه، گریه و ترشحات بینی، همچون دریچه‌هایی برای تخلیه رکود درونی، ضروری‌اند. اگر فردی از عطسه محروم باشد، همچون برکه‌ای راکد که جریان زندگی در آن متوقف شده، با مشکلات جسمانی روبرو می‌شود. بنابراین، تحریک مصنوعی این حواس، مانند ایجاد عطسه از طریق تحریک بینی، به عنوان راهکاری برای حفظ سلامت پیشنهاد می‌شود. این رویکرد، یادآور رودخانه‌ای است که با جریان مداوم، حیات را به اطراف می‌بخشد.

در این راستا، خلط و ترشحات، نشانه‌های حیات درونی‌اند. فقدان آنها، همچون بیابانی خشکیده، مشکلات عمیقی را به بار می‌آورد. لذا، تولید مصنوعی این پدیده‌ها برای جلوگیری از رکود ضروری است.

نتیجه‌گیری این بخش

این بررسی نشان می‌دهد که حواس، به عنوان ابزارهای طبیعی بدن، در حفظ تعادل روانی نقش کلیدی دارند. با تحریک آگاهانه آنها، می‌توان از رکود جلوگیری کرد و به سوی سلامت پایدار گام برداشت.

روان‌شناسی فیزیکی: تغذیه و سلامت جسم

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲)

در حوزه روان‌شناسی فیزیکی، تمرکز بر موجودات ریز و درشت عالم است که انسان از آنها غافل مانده. استاد فرزانه قدس‌سره تأکید می‌کند که خداوند توفیق دیدن این موجودات را به دلیل غفلت از انسان سلب کرده است. ستارگان و نظام کیهانی، همچون اقیانوسی بی‌کران، بزرگی‌شان نادیده گرفته می‌شود. موجودات ریز، از جمله آنهایی که سميع، بصیر، هوشمند و ناطق‌اند، گاه به انسان می‌خندند، اما دیده نمی‌شوند.

این غفلت، همچون پرده‌ای بر چشم، مانع از درک واقعیت می‌شود. ابن سینا با تأکید بر عدم سلب صحت، اثبات می‌کند که ندیدن چیزی، دلیل بر نبود آن نیست. در عالم ماده، انسان روزانه موجودات زنده بسیاری را می‌بلعد، از پاک تا نجس، که اگر دیده شوند، وحشت می‌آفریند. انسان، خام‌خوار، حیوان‌خوار و حتی آشغال‌خوار است.

تنفس از دهان، پر از آب، موجودات را بدون مرطوب کردن به ریه می‌فرستد، همچون سنگریزه‌هایی خشک که به شش آسیب می‌رسانند. بینی، با سوفاف‌هایش، هوا را تصفیه، مرطوب و متعادل می‌کند. توحید مفضل، همچون گنجینه‌ای از دانش، بینی را دنیایی توصیف می‌کند.

بریدن پشم‌های بینی، همچون قطع دم حیوانی، اشتباهی عقلانی است. دهان با بزاق سنگین، موجودات را مرطوب نمی‌کند، در حالی که بینی با هوای سبک، این کار را انجام می‌دهد. انسان روزانه میلیاردها موجود را می‌بلعد، و هوا می‌تواند بوت باشد؛ یعنی در هوای پاک، انسان می‌تواند هفته‌ها زنده بماند، اما در هوای مرده و کثیف، عمر کوتاه می‌شود.

هواهای مرده، پخته و کثیف، عوامل کوتاهی عمرند. در مجالس، انتنشاقات مرده مبادله می‌شود، که چین و چروک پوست و پیری را به بار می‌آورد. بهترین سکونت، زیر آسمان است، یا حداقل با دید به آسمان، همچون زندانی که از قبر رهایی یابد.

بیماری‌ها از تنفس منتقل می‌شوند؛ سرماخوردگی نه از سرما، بلکه از خوردن سرماخورده دیگری است. برخی امراض از رویت منتقل می‌شوند، همچون نگاه به عالم یا گل که شفا می‌بخشد. موجودات ریز، خلاف میل خورده می‌شوند، و هوا پخته نباید مصرف شود.

زمستان و تابستان واقعی نداریم، زیرا سلامت نداریم. خوراک از بینی، دهان، چشم، گوش و حواس وارد می‌شود. قرآن کریم می‌فرماید:
انظر إلى طعامك و شرابك
(نگاه کن به خوردنی و نوشیدنی‌ات). نگاه به غذا، خوردن آن است؛ روح اول سیر می‌شود، سپس جسم.

اگر ضعفا و ظرایف موجودات را دنبال کنیم، مشکل زمان حل می‌شود. فلاسفه در هستی و نیستی گیر کرده‌اند، غافل از موجودات کوچک.

نتیجه‌گیری این بخش

این کاوش در روان‌شناسی فیزیکی نشان می‌دهد که تغذیه و تنفس، پایه‌های سلامت‌اند. با آگاهی از موجودات ریز، می‌توان به تعادل جسم و روان دست یافت.

روان‌شناسی فیزیکی: سلامت جسم و تغذیه

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۳)

استاد فرزانه قدس‌سره می‌فرماید: انسان روزانه میلیاردها موجود متفاوت می‌خورد، که باعث بیماری، خوبی، بدی، پیری و جوانی می‌شود. غذاها تکراری‌اند، اما هوا متنوع است، حتی از اقیانوس اطلس.

قرآن کریم می‌فرماید:
انظر إلى طعامك و شرابك
(نگاه کن به خوردنی و نوشیدنی‌ات). حلال و حرام در این مصرف نادانسته گم است. توحید مفضل، نسبت به اسفار، کتابی عمیق است. اگر ریزبین‌تر بودیم، از زندگی سیر می‌شدیم، همچون وسواسی‌ها که از نجاست خسته‌اند.

اگر شعورمان به قدر کلیه با دو میلیون سوپاپ بود، سکته می‌کردیم. کلیه‌ها متفاوت‌اند. اشتباه بین حس و خیال، شناخت را مختل کرده. عالم هستی، با انس و الفت کنار هم است، نه گره‌خورده.

قرآن کریم می‌فرماید:
لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ
(هیچ بردارنده‌ای بار دیگری را برنمی‌دارد). این استقلال، در روز قیامت و عالم ماده جاری است.

نتیجه‌گیری این بخش

تغذیه، فراتر از غذاهای تکراری، هوا و موجودات ریز را شامل می‌شود. آگاهی از این، به سلامت پایدار منجر می‌گردد.

روان‌شناسی سلامت: تغذیه و نگاه

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۴)

قرآن کریم می‌فرماید:
انظر إلى طعامك و شرابك
(نگاه کن به خوردنی و نوشیدنی‌ات). اول چشم بخورد، دل سیر شود، سپس معده. غذای بدون نگاه روح، اسراف است.

کسی که سنگ می‌خورد، روحش هضم می‌کند. اراده، قدرت هضم را افزایش می‌دهد.

نتیجه‌گیری این بخش

تغذیه، با نگاه و روح آغاز می‌شود، که سلامت را عمیق‌تر می‌سازد.

روان‌شناسی دینی و معرفتی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۵)

برای اقتدار همچون انبیا، سه فاز لازم است: سلامت نفس، فکر و اعتقاد. نفس سالم، چابک و حرکتی، ارتباط با موجودات را برقرار می‌کند. تغذیه حلال، نفس را سبک می‌سازد.

سنگینی خوردن، تمرکز را مختل می‌کند. سلامت نفس، با پژوهش‌های روان‌شناسی معنوی همسوست.

نتیجه‌گیری این بخش

معرفت دینی، با سلامت نفس، به اقتدار می‌رسد.

روان‌شناسی بهداشتی: ورزش و معرفت

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۶)

ورزش اعضا و جوارح، برای فعال‌سازی بدن ضروری است. بدن پر از مرده است؛ باید تطهیر شود. نماز، عالی‌ترین ورزش است.

قرآن کریم می‌فرماید:
لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ
(هیچ بردارنده‌ای بار دیگری را برنمی‌دارد).

سجده طولانی، تخلیه می‌کند. ورزش ارادی، اراده را تقویت می‌کند.

نتیجه‌گیری این بخش

ورزش و نماز، بدن را زنده و آماده اقتدار می‌سازند.

روان‌شناسی بالینی: اقتدار انسانی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۷)

اقتدار، با استفاده از موجودات سماوی و ارضی حاصل می‌شود. انبیا زندگی برتر با وحی را ترویج کردند.

تاریخ استعماری، روح را شکسته؛ بهداشت و نشاط لازم است.

نتیجه‌گیری این بخش

بالینی، با رفع خستگی، به غیب راه می‌برد.

روان‌شناسی فیزیکی: تغذیه و جسم

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۸)

غذاها آثار بسیاری دارند؛ در برزخ، علت مرگ نوشته می‌شود.

نتیجه‌گیری این بخش

تغذیه، کلیدی برای سلامت است.

روان‌شناسی فیزیکی: خاک و سلامت

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۹)

خاک، عمر را تغییر می‌دهد؛ ران گوسفند نخورید. خاک قم ضرر دارد.

نتیجه‌گیری این بخش

انتخاب محیط و تغذیه، سلامت را حفظ می‌کند.

جمع‌بندی کل کتاب

روان‌شناسی راستین، با پیوند جسم، روان و معنویت، راهی به سوی اقتدار انسانی می‌گشاید. این اصول، ریشه در دانش دینی دارند و با علم مدرن همخوانی می‌کنند.