متن درس
روانشناسی راستین: تحلیلی جامع و علمی با رویکردی آکادمیک
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه 267)
مقدمه
روانشناسی راستین، به‌مثابه شاخه‌ای عمیق و نظام‌مند از دانش روان‌شناختی، به کاوش در ابعاد وجودی انسان در ساحت‌های جسمانی، روانی و معنوی می‌پردازد. این دانش، با نگاهی جامع و یکپارچه، سعی در فهم ارتباط میان جسم، روان و روح دارد و بر پیوندهای عمیق میان این ابعاد تأکید می‌ورزد.
بخش اول: روانشناسی تغذیه و سلامت جسمانی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۶)
تأثیر تغذیه بر جسم و روان
تغذیه، به‌مثابه یکی از ارکان اصلی سلامت جسمانی و روانی، نقشی بنیادین در تنظیم عملکردهای وجودی انسان ایفا می‌کند. استاد فرزانه در این درس‌گفتار، با نگاهی عمیق به ارتباط میان جسم و روان، بر این نکته تأکید دارند که حرکت نبض و تنفس، دو فرایند حیاتی بدن، از اراده آگاهانه مستقل‌اند، اما تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله نوع تغذیه قرار می‌گیرند. نبض، به‌عنوان شاخصی از سلامت قلب و عروق، و تنفس، به‌مثابه جلوه‌ای از حیات، هر یک ویژگی‌های متفاوتی دارند. حرکت نبض، برخلاف تنفس، محدودتر بوده و به عوامل محیطی و جسمانی وابسته است. برای مثال، غذاهای سنگین یا سبک، پرفیبر یا پرکالری، می‌توانند بر ریتم نبض تأثیر بگذارند.
استاد فرزانه با اشاره به دیدگاه‌های ابن‌سینا، به نقد این نظر می‌پردازند که تنفس در خواب به اراده وابسته است. ایشان تأکید دارند که تنفس، حتی در حالت خواب، فرایندی غیرارادی است و اراده، گرچه در رأس نظام وجودی انسان قرار دارد، مستقیماً در این فرایندها دخالت نمی‌کند. این دیدگاه، به ما می‌آموزد که حرکت‌های حیاتی بدن، مانند نبض و تنفس، نه کاملاً طبیعی‌اند و نه ارادی یا قهری، بلکه در تعاملی پیچیده با عوامل درونی و بیرونی شکل می‌گیرند.
| درنگ: حرکت نبض و تنفس، به‌مثابه دو جلوه حیاتی، از اراده مستقیم انسان مستقل‌اند، اما تحت تأثیر تغذیه، محیط و عوامل روانی قرار می‌گیرند. این استقلال، نشان‌دهنده نظام‌مندی عمیق در خلقت انسان است که فراتر از اراده آگاهانه عمل می‌کند. |
تأثیر عوامل محیطی و تغذیه‌ای بر قلب و عروق
قلب، به‌مثابه مرکز حیات جسمانی، تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله نوع غذا، رنگ‌ها و حتی حالات روانی قرار می‌گیرد. استاد فرزانه با تمثیلی زیبا، قلب را به سفره‌ای تشبیه می‌کنند که پیش از دست، چشم انسان آن را می‌بلعد. این تمثیل نشان می‌دهد که ادراک بصری غذا، پیش از مصرف آن، بر روان و در نتیجه بر عملکرد قلب و نبض اثر می‌گذارد. برای مثال، فردی که در حالت اضطراب یا عدم تمرکز غذا می‌خورد، نمی‌تواند از آن بهره کامل ببرد، زیرا روان او در هماهنگی با جسم نیست. معده، در این دیدگاه، صرفاً کیسه‌ای برای جمع‌آوری و دفع نیست، بلکه تحت تأثیر اراده و روح انسان عمل می‌کند.
استاد با استناد به قرآن کریم، بر اهمیت دقت در انتخاب غذا تأکید دارند:
فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ
(سوره عبس، آیه ۲۴)؛ انسان باید به غذای خویش بنگرد.
این آیه، به انسان هشدار می‌دهد که انتخاب غذا نه‌تنها بر جسم، بلکه بر روان و روح او اثر می‌گذارد. غذاهای حلال نیز اگر بدون دقت مصرف شوند، ممکن است به روان آسیب برسانند.
نقش اراده در فرایندهای حیاتی
استاد فرزانه با نقد دیدگاه‌های سنتی علم دینی، بر این نکته تأکید دارند که حرکت‌های حیاتی مانند نبض و تنفس، نه ارادی، نه طبیعی و نه قهری‌اند، بلکه در تعاملی جامع با نظام هستی شکل می‌گیرند. این تعامل، شامل تأثیر عوامل خارجی مانند محیط، غذا و حتی رنگ‌ها بر بدن است. برای مثال، غذاهای سنگین می‌توانند نبض را کند کرده و به عدم تعادل جسمانی منجر شوند، درحالی‌که غذاهای سبک‌تر، هماهنگی بیشتری ایجاد می‌کنند.
ایشان با اشاره به آیه‌ای از قرآن کریم، این مفهوم را تعمیق می‌بخشند:
كُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا
(سوره الأعراف، آیه ۳۱)؛ بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید.
این آیه بر ضرورت اعتدال در تغذیه تأکید دارد و پرخوری را به‌عنوان عاملی برای برهم‌خوردن تعادل جسمانی و روانی معرفی می‌کند.
جمع‌بندی بخش اول
این بخش از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، بر ارتباط عمیق میان تغذیه، سلامت جسمانی و روان تأکید دارد. حرکت‌های حیاتی مانند نبض و تنفس، در تعامل با عوامل محیطی، تغذیه‌ای و روانی شکل می‌گیرند و از اراده مستقیم انسان مستقل‌اند. این دیدگاه، ما را به تأمل در انتخاب دقیق غذا و تأثیر آن بر جسم و روان دعوت می‌کند. آیات قرآن کریم، به‌مثابه چراغ راه، بر اهمیت اعتدال و دقت در تغذیه تأکید دارند و انسان را به سوی تعادل وجودی هدایت می‌کنند.
بخش دوم: روانشناسی تغذیه و امکانات وجودی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۷)
غذا به‌مثابه بخشی از نظام هستی
استاد فرزانه در این بخش، با نگاهی نو به مفهوم تغذیه، غذا را نه‌تنها ماده‌ای برای رفع گرسنگی، بلکه بخشی از نظام هستی می‌دانند که قابلیت تبدیل و تعامل با بدن انسان را دارد. ایشان با تمثیلی بدیع، تمامی عناصر عالم، از سنگ و آهن تا میوه و سبزیجات، را به‌عنوان غذای بالقوه معرفی می‌کنند. این دیدگاه، مبتنی بر این اصل است که هر جزء از هستی، اگر به‌درستی آماده و مصرف شود، می‌تواند به سلامت جسمانی و روانی انسان کمک کند.
| درنگ: تمامی اجزای عالم، از سنگ و آهن تا میوه و سبزی، در صورت آماده‌سازی مناسب، می‌توانند به‌عنوان غذا در خدمت سلامت انسان قرار گیرند. این دیدگاه، افق جدیدی در روانشناسی تغذیه می‌گشاید که فراتر از مفاهیم سنتی است. |
چالش‌های تغذیه‌ای و راهکارهای علمی
استاد با اشاره به مشکلات ناشی از مصرف نادرست غذا، مانند یبوست ناشی از نان یا گوشت زیاد، بر ضرورت تعادل در تغذیه تأکید دارند. ایشان معتقدند که علم تغذیه باید به‌گونه‌ای پیشرفت کند که حتی موادی مانند خاک و استخوان نیز به‌عنوان غذا مورد استفاده قرار گیرند. این دیدگاه، نه‌تنها از منظر علمی، بلکه از منظر دینی نیز مورد تأیید است، چرا که قرآن کریم بر حلال بودن همه چیز در صورت رعایت تناسب تأکید دارد:
كُلُّ شَيْءٍ لَكُمْ حَلَالٌ
(برگرفته از مضمون آیات قرآن کریم)؛ همه چیز برای شما حلال است.
این اصل قرآنی، بر امکان استفاده از تمامی اجزای عالم در صورت رعایت تناسب و علم به چگونگی مصرف تأکید دارد.
تأثیر طعم و رنگ بر روان
استاد فرزانه با تأکید بر ویژگی‌های حسی عالم، مانند طعم، رنگ و بو، معتقدند که تمامی اجزای هستی دارای این خصوصیات‌اند و اگر بشر به علم استفاده از آن‌ها دست یابد، می‌تواند عمر طولانی‌تری داشته باشد. این دیدگاه، روانشناسی تغذیه را به سطحی فراتر از نیازهای جسمانی ارتقا می‌دهد و آن را به‌عنوان ابزاری برای تعالی روانی و معنوی معرفی می‌کند.
جمع‌بندی بخش دوم
این بخش، با ارائه دیدگاهی نو به مفهوم تغذیه، تمامی اجزای عالم را به‌عنوان غذای بالقوه معرفی می‌کند. استاد فرزانه با بهره‌گیری از تمثیلات و استناد به آیات قرآن کریم، بر ضرورت علم به چگونگی استفاده از مواد غذایی تأکید دارند. این دیدگاه، روانشناسی تغذیه را به‌عنوان رشته‌ای جامع معرفی می‌کند که جسم، روان و روح را در بر می‌گیرد.
بخش سوم: روانشناسی خانواده
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۶)
نقش عشق و احترام در خانواده
روانشناسی خانواده، به‌عنوان یکی از محورهای اصلی درس‌گفتارهای استاد فرزانه، بر اهمیت عشق و احترام در روابط خانوادگی تأکید دارد. ایشان با تمثیلی زیبا، خانواده را به میخی تشبیه می‌کنند که استحکام زندگی را تضمین می‌کند. احترام به والدین، به‌عنوان هسته مرکزی خانواده، نه‌تنها یک ارزش دینی، بلکه یک اصل روان‌شناختی برای تقویت پیوندهای عاطفی است.
| درنگ: احترام به والدین، به‌مثابه میخی است که استحکام خانواده را تضمین می‌کند. این احترام، نه‌تنها ارزشی دینی، بلکه ضرورتی روان‌شناختی برای سلامت عاطفی و اجتماعی است. |
نقد خشونت در روابط خانوادگی
استاد فرزانه با نقد رویکردهای خشونت‌آمیز در تربیت خانوادگی، معتقدند که خشونت، چه در برابر فرزندان و چه در روابط با همسر، به تضعیف پیوندهای عاطفی و کاهش سلامت روان منجر می‌شود. ایشان با تمثیلی دل‌نشین، فرزند را به سواری تشبیه می‌کنند که اگر بر دوش والدین سوار شود، خود مراقب حفظ تعادل آن‌هاست. این دیدگاه، بر ضرورت تربیت مبتنی بر محبت و آزادی تأکید دارد.
جمع‌بندی بخش سوم
روانشناسی خانواده در این درس‌گفتار، بر اهمیت عشق، احترام و پرهیز از خشونت تأکید دارد. استاد فرزانه با بهره‌گیری از تمثیلات و نقد رویکردهای سنتی، خانواده را به‌عنوان هسته‌ای برای رشد عاطفی و معنوی معرفی می‌کنند.
بخش چهارم: روانشناسی عشق الهی
برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۶)
عشق به خدا به‌مثابه هدف غایی
استاد فرزانه در این بخش، عشق به خدا را به‌عنوان هدف غایی زندگی انسان معرفی می‌کنند. ایشان با تمثیلی شاعرانه، خدا را به عسلی شیرین‌تر از هر چیز دیگر تشبیه می‌کنند و معتقدند که ترس از خدا، اگر با عشق همراه نشود، به دوری از او منجر می‌شود. این دیدگاه، روانشناسی مثبت‌گرا را با الهیات پیوند می‌زند و بر ضرورت قرب به خدا تأکید دارد.
استاد با استناد به قرآن کریم، بر پویایی خدا در نظام هستی تأکید دارند:
جَاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا
(سوره الفجر، آیه ۲۲)؛ پروردگارت آید و فرشتگان صف در صف.
این آیه، خدا را به‌عنوان فاعلی پویا معرفی می‌کند که در تعامل با مخلوقات خود حضور دارد.
| درنگ: عشق به خدا، به‌مثابه مقصدی غایی، انسان را از مفاهیم محدود و زمینی فراتر می‌برد و به سوی قرب الهی هدایت می‌کند. این عشق، با شناخت پویایی خدا در نظام هستی ممکن می‌شود. |
نقش معرفت در قرب الهی
استاد فرزانه تأکید دارند که معرفت به خدا، مقدمه قرب به اوست. انسان با شناخت صفات الهی و تأمل در شئون او، می‌تواند به عشقی راستین دست یابد. این معرفت، نه‌تنها شناختی نظری، بلکه تجربه‌ای وجودی است که انسان را به سوی کمال سوق می‌دهد.
جمع‌بندی بخش چهارم
این بخش، با تأکید بر عشق به خدا به‌عنوان هدف غایی زندگی، روانشناسی مثبت‌گرا را با الهیات پیوند می‌زند. استاد فرزانه با بهره‌گیری از آیات قرآن کریم و تمثیلات ادبی، انسان را به تأمل در پویایی خدا و قرب به او دعوت می‌کنند.
جمع‌بندی نهایی
روانشناسی راستین، به‌مثابه دانشی جامع، انسان را در ساحت‌های جسمانی، روانی و معنوی مورد کاوش قرار می‌دهد. درس‌گفتارهای استاد فرزانه آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، با نگاهی عمیق و یکپارچه، به بررسی ارتباط میان تغذیه، سلامت جسمانی، روابط خانوادگی و عشق الهی پرداخته‌اند. این نوشتار، با حفظ تمامی جزئیات و مفاهیم اصلی، در قالبی علمی و آکادمیک ارائه شده است تا راه‌گشای پژوهشگران و دانش‌پژوهان باشد. تأکید بر اعتدال در تغذیه، محبت در خانواده و قرب به خدا، انسان را به سوی تعالی وجودی هدایت می‌کند.
| با نظارت صادق خادمی |