متن درس

html

روان‌شناسی منطقی

برگرفته از درس‌گفتارهای استاد فرزانه، آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه 293)

مقدمه

در عرصه دانش‌های انسانی، روان‌شناسی منطقی به مثابه دریایی ژرف و آرام، افق‌های نوینی را بر پژوهشگران می‌گشاید تا در پرتو معارف الهی و تجربیات بشری، به کاوش در عمق نفس انسانی بپردازند. این دانش، با پیوند میان اصول تربیتی و درمانی، بر ضرورت رویکردی رحمانی و بدون خشونت تأکید ورزیده و انسان را چون گوهری تابناک می‌نگرد که شایسته احترام و پرورش است..

بخش نخست: پیشگیری و درمان رحمانی در روان‌شناسی اجتماعی

شناسایی عوامل محیطی در پیشگیری

در روان‌شناسی اجتماعی، پیشگیری به سان نگهبانی هوشیار، مستلزم بررسی دقیق زمینه‌های حدوثی است که ممکن است آسیب‌های روانی را به بار آورند. انسان، چونان عضوی از جامعه، در معرض سرایت مشکلات پیرامونی قرار دارد؛ از این رو، باید به چکیده‌ای از مسائل نزدیک پرداخت. اگر همسایه‌ای ناشایست، دوستی نامناسب، یا زندگی ناموزون در اطراف باشد، این‌ها را با رویکرد پیشگیرانه مدیریت کرد. این فرایند، همچون پروراندن گلستانی پاک، از ورود علف‌های هرز جلوگیری می‌نماید تا نفس در آرامش ببالد.

نقش درمان بدون خشونت در جامعه

درمان بدون خشونت، همچون نسیمی ملایم که درد را می‌زداید، در برابر رویکردهای خشن پزشکی ایستاده است. آیا طبیب می‌تواند بدون آمپول، تزریق، یا جراحی، بیماری را علاج کند؟ درمان‌های کنونی، با خشونتی ذاتی، قرص را به خورد بیمار می‌دهند، آمپول می‌زنند، یا عمل جراحی انجام می‌دهند. بیمارستان‌ها، چونان قصابخانه‌هایی مجهز به ابزارهای برنده، کارد و قیچی و سوزن و نخ را در اختیار دارند. این فرهنگ، در جوامع ما ریشه دوانده، هرچند در اروپا درصد آن کمتر است. اما قرآن کریم، به سان چراغی هدایت‌گر، درمان را بدون خشونت تصویر می‌کند؛ درمانی که شاید هزار سال دیگر در جهان معمول شود، جایی که بیمارستان‌ها خالی از ابزارهای خشن باشند.

تربیت اجتماعی بدون خشونت

تربیت در جامعه ما، همچون درمانی خشن، با درد همراه است. شعرها و تعالیم عرفانی، نفس را چون سگی هار تصویر می‌کنند که باید با شلاق رام شود. این رویکرد، انسان را به جنگلی وحشی بدل می‌سازد و او را از کمال دور می‌کند. اگر بدی‌ها را پیش روی کودک رژه دهیم، دلش پیش از عقل عمل می‌کند و ضبط می‌شود. این تربیت غلط، در جهان امروز و عرفان‌های پوسیده رایج است، اما قرآن کریم، به سان معلمی مهربان، تربیت را بدون خشونت می‌خواهد.

آینده‌نگری در روان‌شناسی اجتماعی

با وجود مشکلات، عمرها طولانی خواهد شد و در برزخ، اگر حال خوش باشد، هزار سال بعد جهان را بدون خشونت خواهید دید. بشر، همچون کودکی نوپا، تازه به مچ پای جهان رسیده و به مغز و تفکر آن نرسیده است. قرآن کریم، کتاب عملیاتی است که آیاتش قانون خواهد شد. تربیت و درمان بدون خشونت، بیماری‌های فراوان را از انسان دور می‌کند.

وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ

و ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.

جمع‌بندی بخش

این بخش، با تأکید بر پیشگیری محیطی و درمان رحمانی، نشان داد که روان‌شناسی اجتماعی بدون خشونت، همچون پلی به سوی کمال، انسان را از آسیب‌ها مصون می‌دارد و به پرورش نفس می‌پردازد.

بخش دوم: رویکرد بالینی به درمان بدون خشونت

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه دو)

نقد تربیت خشونت‌محور در علم دینی

رویکردهای تربیتی در علم دینی، که بر درمان تمرکز دارند نه پیشگیری، خشونت را در پی دارند. درمان در جهان امروز خشن است، اما در آینده بدون خشونت خواهد بود. برای پیشگیری و درمان بدون خشونت، باید میل نفس را سالم کرد، هوى را زدود و استکبار را محدود کرد. این کار، با حرمت‌گذاری به انسان ممکن است.

روان‌شناسی احترام و محبت

شناخت کمالات و سجایا، برای بسیاری دشوار است. بیشتر انسان‌ها در خشونت رند هستند، اما در محبت سخت. این، محصول خشونت جامعه است. مثالی از یک صاحبخانه مقدس که در دعوا فحاشی می‌کند، نشان می‌دهد که عبادت مصنوعی است. تست روان‌شناختی: ببینید در بدی‌ها نرم هستید یا در خوبی‌ها. در دست‌انداز زندگی، نفس آشکار می‌شود.

آزمایش نفس در بالینی

عارفانی که گوشت خود را به سگ می‌دهند اما در دعوا خشونت می‌ورزند، در کف زندگی بازی می‌کنند. اول احترام به خود، سپس به دیگران. اگر بدی‌ها بیشتر به ذهن آید، بیمارید. در روان‌شناسی، ببینید در دفاع قوی هستید یا حمله؛ این به محیط رشد بستگی دارد. انسان‌های بسته نیاز به باز شدن دارند.

تست شبانه روان‌شناختی

شب‌ها تست کنید: در خوبی‌ها سرعت بیشتر دارید یا بدی‌ها؟ احساسات در بخشش گل می‌کند یا گرفتن؟ این عدم تست، دلیل عدم رشد پس از سال‌ها عرفان است. خشونت در تاریخ ما ریشه دارد، ما به قبض نزدیک‌تریم تا بسط.

هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ ۚ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ

او خداست که هیچ معبودی جز او نیست؛ پادشاه، قدوس، سلام، مؤمن، مهیمن، عزیز، جبار، متکبر؛ منزه است خدا از آنچه شریک او قرار می‌دهند.

جمع‌بندی بخش

رویکرد بالینی بدون خشونت، با تست نفس و احترام، به بازسازی روان کمک می‌کند و از خشونت تاریخی رهایی می‌بخشد.

بخش سوم: روان‌شناسی خانواده و روابط مهرورزانه

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه سه)

محبت در خانواده

گاهی محبت به فرزند یا همسر، با حیای کاذب سرکوب می‌شود. روایات، رزمنده را کسی می‌دانند که زره از تن بردارد. جامعه ما پر از ملاحظات بیهوده است که خشونت را تقویت می‌کند. با سلام روزانه به خود، احترام را بیاموزید.

نقد خشونت در روابط علمی

در محیط‌های علمی، بی‌تفاوتی و خشونت رایج است. دعواها شدیدتر از لات‌هاست. ساختار روان‌شناختی ما خشن است. با روان‌شناسی پا یا دست، می‌توان شخصیت را شناخت.

پرورش احترام

احترام به لباس، کتاب، خانه؛ با تمرین سلام و محبت به خود. عرفان با اسمای لطیفه، بدون خشونت است. تست خشونت و احترام بنویسید. اگر خشونت بیشتر، نیاز به اصلاح دارید.

وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا

و به‌راستی فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آن‌ها را در خشکی و دریا حمل کردیم و از نعمت‌های پاکیزه روزی‌شان دادیم و آن‌ها را بر بسیاری از آفریدگان خود برتری دادیم.

شناخت کمالات در خانواده

خود را بد ندانید؛ خوبی‌ها را حساب کنید. روایت ولايت، ثروت عظیم است. عامل بد دانستن خود، فراموشی خوبی‌هاست.

جمع‌بندی بخش

روان‌شناسی خانواده، با محبت و احترام، به پرورش کمالات کمک می‌کند و خشونت را از روابط می‌زداید.

نتیجه‌گیری کلی کتاب

روان‌شناسی منطقی، همچون نگینی در تاج دانش، بر پیشگیری، درمان بدون خشونت و احترام تأکید دارد. این رویکرد، انسان را به کمال می‌رساند و جامعه را به آرامش می‌برد، با الهام از معارف الهی.