متن درس

مبادی: اصلاح نظام طلبگی و درآمدزایی شرافتمندانه

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۶۶)

دیباچه

این نوشتار، بازنویسی درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره در جلسه‌ای است که در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ برگزار شده و به بررسی مسائل کلیدی در حوزه تربیت طلاب، اصلاح نظام آموزشی علوم دینی، و ارائه راهکارهایی برای درآمدزایی شرافتمندانه از طریق تولید علمی پرداخته است. متن حاضر، با زبانی روان و وزین، تمامی جزئیات و معانی اصلی را حفظ کرده و با تحلیل‌های تفصیلی و پیوندهای معنایی غنی شده است. هدف این نوشتار، تبیین ضرورت تحول در نظام طلبگی و ارائه الگویی برای تربیت عالمان کارآمد و تأثیرگذار است.

بخش نخست: مسئولیت همگانی در اصلاح نظام طلبگی

وظیفه همگانی در تحول علوم دینی

استاد، اصلاح نظام طلبگی را وظیفه‌ای همگانی می‌دانند که بر فرد و جامعه علمی و دینی واجب است. این مسئولیت، چونان جریانی زلال، نیازمند مشارکت همه ذی‌نفعان، از طلاب تا اساتید و مدیران، است تا به تربیت عالمانی کارآمد منجر شود.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم هم‌راستاست:

وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ

(و در نیکی و تقوا با یکدیگر همکاری کنید) (مائده: ۲). این آیه، بر اهمیت همکاری جمعی در اصلاح امور دینی تأکید دارد.

نقش فرد و جامعه در تحول

استاد تأکید دارند که این وظیفه نه‌تنها بر یک نفر، بلکه بر هزاران نفر بار است. این نگاه، چونان دعوتی به هم‌افزایی، بر ضرورت تلاش جمعی برای ارتقای علوم دینی تأکید می‌کند.

بخش دوم: نقد نظام سنتی محراب و منبر

کاستی نظام سنتی

استاد، نظام سنتی محراب و منبر را به دلیل محدود شدن به فعالیت‌های غیرمولد علمی و عدم تأثیرگذاری در جهان معاصر، منسوخ و ناکارآمد می‌دانند. این نظام، چونان تفاله‌ای در ته کاسه، از ظهور و بروز علمی محروم مانده و به فعالیت‌های محدود محرابی و منبری تعطیل‌شده فروکاسته است.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم همخوانی دارد:

وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا

(و هر که را بخواهد گمراه کند، سینه‌اش را تنگ و پرمشقت سازد) (انعام: ۱۲۵). این آیه، بر ضرورت پرهیز از روش‌های ناکارآمد تأکید دارد.

نیاز به بازنگری در نقش علم دینی

استاد، بر ضرورت بازنگری در نقش علم دینی در جامعه مدرن تأکید دارند. فعالیت‌های سنتی، بدون نوآوری و تولید علمی، چونان درختی بی‌ثمر، نمی‌توانند پاسخگوی نیازهای جامعه جهانی باشند.

بخش سوم: الگوی قدما در تولید علمی

زندگی و ارتزاق از علم

استاد، قدما را الگویی معرفی می‌کنند که با تسلط بر علوم و فنون، از دانش خود ارتزاق می‌کردند. این ارتزاق، گاه به‌صورت دریافت محبت و عنایت، مانند واگذاری خانه یا ازدواج با دختر عالم، صورت می‌گرفت. این الگو، چونان جریانی زلال، پیوند عمیق علم و زندگی را نشان می‌دهد.

این اصل، با آیه شریفه قرآن کریم هم‌راستاست:

يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ

(خداوند کسانی را که از شما ایمان آوردند و کسانی را که دانش یافتند، به درجاتی برافرازد) (مجادله: ۱۱). این آیه، بر ارزش علم و تأثیر آن در زندگی تأکید دارد.

نمونه‌های تاریخی از قدما

استاد، به عالمانی مانند حافظ، سعدی، ملاصدرا، و شیخ بهایی اشاره می‌کنند که با تولید علمی و حضور فعال در جامعه، به جایگاه والایی دست یافتند. این عالمان، چونان ستارگانی در آسمان علم، با آثار خود تأثیرات ماندگار بر جای گذاشتند.

بخش چهارم: درآمدزایی شرافتمندانه از علم

تولید علمی به‌عنوان منبع درآمد

استاد، تولید علمی، مانند نگارش مقالات و آثار فاخر، را راهی شرافتمندانه برای درآمدزایی طلاب می‌دانند. این روش، چونان چشمه‌ای جوشان، طلاب را از وابستگی به فعالیت‌های غیرعلمی بی‌نیاز می‌سازد.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم همخوانی دارد:

وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا

(و هر که از خدا پروا کند، برای او راه خروجی قرار دهد) (طلاق: ۲). این آیه، بر ارزش تلاش شرافتمندانه در مسیر الهی تأکید دارد.

نقد فعالیت‌های غیرعلمی

استاد، از فعالیت‌های غیرعلمی و غیرقانونی برخی طلاب، مانند دلالی یا کارهای نامناسب برای کسب درآمد، انتقاد دارند. این فعالیت‌ها، چونان راهی پرخطر، طلاب را از مسیر علم و تقوا دور می‌سازد.

این اصل، با آیه شریفه قرآن کریم هم‌راستاست:

وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا

(و آیات مرا به بهای اندک نفروشید) (بقره: ۴۱). این آیه، بر پرهیز از فعالیت‌های ناشایست برای کسب درآمد تأکید دارد.

بخش پنجم: ضرورت قلم‌زنی و تولید علمی

اهمیت نگارش و ویرایش

استاد، قلم‌زنی و ویرایش آثار علمی را برای طلاب ضروری می‌دانند. نگارش، حتی از چند خط آغازین، چونان بذری در خاک، به تولید آثار علمی فاخر منجر می‌شود.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم همخوانی دارد:

ن ۚ وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ

(نون، سوگند به قلم و آنچه می‌نویسند) (قلم: ۱). این آیه، بر ارزش قلم و نگارش تأکید دارد.

نقد تنبلی در تولید علمی

استاد، تنبلی در تولید علمی را مانعی بزرگ می‌دانند و طلاب را به تلاش مداوم در نگارش و ویرایش تشویق می‌کنند. این تلاش، چونان جوشش چشمه‌ای زلال، به خلق آثار ماندگار منجر می‌شود.

بخش ششم: گزینش و تربیت طلاب

اهمیت گزینش دقیق طلاب

استاد، بر گزینش دقیق طلاب تأکید دارند تا افرادی با استعداد و انگیزه وارد حوزه شوند. این گزینش، چونان انتخاب بذری مرغوب، به رشد علمی و معنوی حوزه کمک می‌کند.

این اصل، با آیه شریفه قرآن کریم هم‌راستاست:

إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَىٰ آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ

(خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برگزید) (آل‌عمران: ۳۳). این آیه، بر اهمیت گزینش افراد شایسته تأکید دارد.

تربیت فردی و حمایت اجتماعی

استاد، به نمونه‌هایی از قدما اشاره می‌کنند که با حمایت اجتماعی، مانند واگذاری خانه یا ازدواج با دختر عالم، به تربیت طلاب کمک می‌کردند. این حمایت، چونان خاکی حاصل‌خیز، به شکوفایی استعدادهای علمی منجر می‌شد.

بخش هفتم: مهارت‌های علمی و کارآمدی

ارزش مهارت‌های پایه

استاد، مهارت‌های پایه مانند تایپ و نگارش را ارزشمند می‌دانند و آن‌ها را گامی در مسیر تولید علمی می‌شمارند. این مهارت‌ها، چونان ابزارهایی ساده اما کارآمد، به خلق آثار علمی کمک می‌کنند.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم همخوانی دارد:

وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ

(و برایشان هر چه در توان دارید از نیرو آماده کنید) (انفال: ۶۰). این آیه، بر اهمیت آمادگی و بهره‌گیری از ابزارهای موجود تأکید دارد.

تمرکز بر کار علمی

استاد، طلاب را به تمرکز بر کار علمی و فکری به جای فعالیت‌های پراکنده تشویق می‌کنند. این تمرکز، چونان نوری متمرکز، به افزایش بهره‌وری و خلق آثار فاخر منجر می‌شود.

بخش هشتم: نقد فعالیت‌های غیرقانونی و ناشایست

خطرات فعالیت‌های غیرعلمی

استاد، از فعالیت‌های غیرعلمی و غیرقانونی برخی طلاب، مانند دلالی یا کارهای نامناسب برای کسب درآمد، انتقاد دارند. این فعالیت‌ها، چونان راهی پرخطر، جایگاه عالمان را تضعیف می‌کند.

این اصل، با حدیث شریف همخوانی دارد: «عالم باید در راه علم گام بردارد، نه در مسیرهای ناشایست» (العالم یجب أن یسلک فی سبیل العلم، لا فی السبل غیر المشروعة).

تشویق به تلاش علمی

استاد، طلاب را به تلاش علمی و نگارش مداوم تشویق می‌کنند، حتی اگر از کارهای ساده مانند تایپ آغاز شود. این تلاش، چونان جریانی مداوم، به خلق آثار ماندگار منجر می‌شود.

جمع‌بندی

این درس‌گفتار، چونان نقشه‌ای جامع، به تبیین ضرورت اصلاح نظام طلبگی، تولید علمی، و درآمدزایی شرافتمندانه پرداخته است. استاد فرزانه قدس‌سره، با نقد نظام سنتی محراب و منبر، بر لزوم تبدیل حکمت نظری به حکمت عملی از طریق نگارش و انتشار آثار علمی تأکید دارند. الگوی قدما، مانند حافظ، سعدی، ملاصدرا، و شیخ بهایی، نشان‌دهنده پیوند عمیق علم و زندگی است. گزینش دقیق طلاب، تربیت فردی، و حمایت اجتماعی، چونان ستون‌هایی استوار، به رشد علمی و معنوی حوزه کمک می‌کند. مهارت‌های پایه مانند تایپ و نگارش، به‌عنوان ابزارهایی کارآمد، طلاب را به سوی تولید علمی هدایت می‌کنند. نقد فعالیت‌های غیرعلمی و غیرقانونی، دعوتی است به حفظ شرافت عالمان و تمرکز بر کار علمی. این گفتار، راهنمایی ارزشمند برای پژوهشگران و طلابی است که به دنبال تحول در نظام آموزشی علوم دینی و خدمت به جامعه هستند.