متن درس

مبادی علم جفر: کاوش در چاه عمیق معرفت الهی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۱۰۴)

مقدمه: جفر، چاه عمیق معرفت

علم جفر، به مثابه چاهی عمیق در گستره علوم غریبه، از دیرباز در عرفان اسلامی جایگاهی والا داشته است. این علم، که با چینش دوری اعداد و اسماء الهی به کاوش در اعماق معرفت می‌پردازد، پلی است میان ظاهر و باطن هستی. جفر، نه تنها به کشف حقایق معنوی، بلکه به کاربردهای عملی چون وفق، طلسمات، و استعاذات نیز راه می‌گشاید. با این حال، پیچیدگی‌ها و خطرات این علم، از جمله خطر انحراف به خرافات یا آسیب‌های روانی، ضرورت بازنگری عقلانی و هدایت‌شده آن را در چارچوب علم دینی برجسته می‌سازد. این نوشتار، با تکیه بر درس‌گفتار جلسه صد و چهارم استاد فرزانه قدس‌سره، به تبیین ماهیت، کاربردها، و چالش‌های علم جفر پرداخته و با زبانی علمی و فاخر، راه را برای فهمی ژرف‌تر از این علم هموار می‌کند.

بخش نخست: ماهیت و چیستی علم جفر

جفر: چاه عمیق معرفت

جفر، به مثابه چاهی عمیق در برابر حفر که چاهی کم‌عمق است، علمی است که در عمق معرفت الهی غوطه‌ور می‌شود. این علم، که از شاخه‌های علوم غریبه به شمار می‌رود، با چینش دوری اعداد و اسماء، به کشف حقایق پنهان هستی می‌پردازد. برخلاف حفر، که به کندن چاهی ساده بسنده می‌کند، جفر در اعماق معنوی کاوش می‌کند و به دنبال اسم اعظم یا حقایق دیگر است. این تمایز، که چون خطی روشن میان سطح و عمق کشیده شده، جفر را به علمی پیچیده و متمایز بدل ساخته است.

حرکت دوری: راز عمق جفر

جفر، با حرکت دوری اعداد، که چون گردابی در آب به عمق می‌رسد، به سوی معرفت اعظم الهی پیش می‌رود. این حرکت، که تشبیه به ریگی است که در آب دور می‌زند تا به ته آن برسد، اعداد را در چرخشی منظم به سوی هدفی متعالی هدایت می‌کند. این روش، که در آن اعداد در الگوهایی چون ده به ده، پنج به پنج، یا سی به دو چینش می‌یابند، به کشف اسم اعظم یا دیگر حقایق منجر می‌شود. این فرآیند، که چون بافندگی ظریفی از اعداد و اسماء است، جفر را به علمی عمیق و پیچیده بدل می‌سازد.

ارتباط با فتوحات مکیه

فتوحات مکیه، اثر گران‌سنگ محی‌الدین ابن‌عربی، چون دریایی ژرف از معارف جفر و علوم غریبه را در خود جای داده است. این اثر، که به مثابه گنجینه‌ای از حکمت عرفانی است، نشان‌دهنده عمق و گستردگی جفر در سنت عرفان اسلامی است. مطالعه این منبع، به فهم دقیق‌تر روش‌شناسی جفر و پیوند آن با عرفان نظری و عملی یاری می‌رساند.

بخش دوم: کاربردهای علم جفر

وفق و طلسمات: ابزارهای عملی جفر

جفر، در ساحت عملی، به خلق وفق و طلسمات می‌پردازد. این علم، با چینش اعداد در اشکال هندسی چون مثلث و مربع، و بر اساس زوج و فرد یا قلت و کثرت، طلسماتی پدید می‌آورد که برای اهداف گوناگون به کار می‌روند. این فرآیند، که چون بافتنی ظریفی از اعداد و اسماء است، به عالمان امکان می‌دهد تا روابط میان طالب و مطلوب را بررسی کنند و وفق یا ناسازگاری آن‌ها را تعیین نمایند. این کاربرد، که در پیوند با عناصر چهارگانه یا ستارگان است، نشان‌دهنده پیوند جفر با نجوم سنتی و علوم غریبه است.

استعاذات و تعویضات: حفاظت و تسخیر

جفر، از طریق تعویضات آیات و دعاها، استعاذاتی برای حفاظت یا تسخیر پدید می‌آورد. این استعاذات، که گاه برای تقویت معنوی یا تسبیح به کار می‌روند، می‌توانند برای یافتن اشیاء گمشده، مکان‌ها، یا حتی قبور به کار روند. این کاربردها، که چون کلیدی برای گشودن درهای پنهان هستی‌اند، نیازمند تخصص و هدایت معنوی‌اند تا از انحراف به سوی خرافات یا آسیب جلوگیری شود.

یافتن گمشده‌ها: جفر در خدمت عمل

جفر، در کاربردهای عملی، به یافتن اشیاء گمشده، مکان‌ها، یا حتی افراد راهگشایی می‌کند. این علم، با تمرکز بر وفق عددی و اسماء، می‌تواند منطقه‌ای را کنترل کرده و به کشف حقیقت منجر شود. نقل است که یکی از عالمان دینی با جفر به دنبال یافتن حقیقت وجودی والایی بود، اما این روش، بدون قرب و کرامت، به نتیجه معنوی نمی‌رسد. این حکایت، ضرورت پیوند جفر با معنویت را برجسته می‌سازد.

بخش سوم: اسماء الهی و هدف جفر

اسماء الهی: قلب جفر

جفر، با تکیه بر نود و نه اسم الهی، که در روایات اسلامی به پروردگار نسبت داده شده، به کشف حقایق معنوی می‌پردازد. این علم، با دور دادن اسماء، به دنبال اسم اعظم یا قدرتی است که بتواند کاری را به انجام رساند. این فرآیند، که چون سفری در اعماق هستی است، جفر را به ابزاری برای تقرب به عشق اعظم الهی بدل می‌سازد.

هدف متعالی جفر

هدف جفر، دستیابی به معرفت الهی از طریق اعداد و اسماء است. این علم، که چون ریگی در آب به سوی عمق حقیقت فرو می‌رود، در پی آن است که عالم را به سوی عشق اعظم الهی هدایت کند. این هدف، که با فلسفه ریاضی و عرفان نظری پیوند دارد، جفر را به علمی متعالی و معنوی بدل می‌سازد.

بخش چهارم: چالش‌ها و خطرات جفر

پیچیدگی و دشواری جفر

جفر، علمی گسترده و پیچیده است که نیازمند سال‌ها ریاضت و تخصص است. این علم، که چون چاهی عمیق با تنگی و تاریکی همراه است، برای انسان امروزی، به ویژه در سنین بالا، دشوار است. عالمان پیشین، که چون ستارگانی در آسمان معرفت می‌درخشیدند، با بی‌کاری و تمرکز، اعداد و اسماء را دور می‌دادند تا به حقیقت برسند، اما این فرآیند زمان‌بر و دشوار بود.

خطرات روانی جفر

جفر، به دلیل شدت معنوی و پیچیدگی، ممکن است به اختلالات روانی منجر شود. این علم، که چون چاهی عمیق با هوای تنگ است، گاه عالمان را به سوی جنون سوق داده است. این خطر، که چون سایه‌ای تاریک بر جفر افتاده، ضرورت هدایت و احتیاط در این علم را برجسته می‌سازد.

انقراض جفر در دنیای مدرن

جفر، در دنیای مدرن، به دلیل پیچیدگی و جایگزینی با علوم جدید، منقرض شده است. این علم، که زمانی چون گنجی گرانبها در دست عالمان بود، امروزه جای خود را به روش‌های علمی نوین داده است. با این حال، در برخی مناطق، مانند هند و چین، بقایایی از این علم دیده می‌شود که گاه با خرافات آمیخته است.

خرافات و سوءاستفاده از جفر

جفر، در برخی جوامع، به ابزاری برای سوءاستفاده و خرافات بدل شده است. این انحراف، که چون ابری تیره بر حقیقت جفر سایه افکنده، به کاهش اعتبار علم دینی منجر شده است. انتشار مطالب جفر، گاه با مقاومت و سوءتفاهم مواجه شده، که ضرورت بازنگری عقلانی این علم را برجسته می‌سازد.

بخش پنجم: جفر و علوم جدید

نیاز به تطبیق با علوم مدرن

جفر، برای احیا در دنیای مدرن، نیازمند تطبیق با علوم جدید است. این علم، که چون جتی در آسمان معرفت پرواز می‌کند، با بهره‌گیری از روش‌های علمی می‌تواند به فهمی نوین از حقایق دست یابد. آیه شریفه يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانْفُذُوا ۚ لَا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ (الرحمن: ۳۳، ای گروه جن و انس، اگر می‌توانید از کرانه‌های آسمان‌ها و زمین بگذرید، پس بگذرید. جز با قدرتی خاص نخواهید گذشت) بر نیاز به قدرت معنوی و علمی برای نفوذ در حقایق تأکید دارد.

ذهن و سرعت معرفت

ذهن انسان، که چون پرنده‌ای سبک‌بال در آسمان معرفت پرواز می‌کند، به سرعت به حقایق می‌رسد، برخلاف جسم که محدود به زمان است. جفر، با بهره‌گیری از این سرعت ذهنی، می‌تواند به کشف حقایق پنهان یاری رساند، اما این فرآیند نیازمند هدایت و تخصص است.

بخش ششم: نقد خرافات و انحرافات

نقد روایات غیرعقلانی

بسیاری از روایات مرتبط با جفر، مانند داستان دنیا و امیرالمؤمنین، به دلیل عدم صحت، نیازمند بازنگری‌اند. این روایات، که چون علفی هرز در باغ دین روییده‌اند، به کاهش اعتبار علم دینی منجر شده‌اند. به عنوان نمونه، روایتی که امیرالمؤمنین را در مواجهه با دنیا به صورت دختری رعنا توصیف می‌کند، با عقلانیت و سیره ایشان سازگار نیست. علم دینی باید این روایات را نقد و اصلاح کند.

نقد مادی‌گرایی

مادی‌گرایی، که چون غباری بر آینه حقیقت نشسته، انسان را از درک هستی بی‌نهایت دور کرده است. جفر، با کاوش در اعماق معرفت، می‌تواند انسان را به سوی حقیقت هدایت کند، اما گرایش به اشیاء ناچیز، مانند دو متر زمین، مانع این درک است. امیرالمؤمنین، که زاهد حقیقی نبود، بلکه در تعادل با دنیا زیست، الگویی برای دوری از مادی‌گرایی است.

پیچیدگی عالم غیب

عالم غیب، که چون اقیانوسی بی‌کران است، با پیچیدگی‌های بی‌نهایت خود جفر را در بر گرفته است. این علم، که با موجودات غیبی چون ملائکه و جن در ارتباط است، نیازمند احتیاط و هدایت است تا به انحراف یا آسیب منجر نشود.

فقدان حس و علم

روایت «من فقد حسا فقد علما» (کسی که حس را از دست دهد، علم را از دست داده است) بر پیوند حس و علم تأکید دارد. جفر، بدون تجربه حسی و معنوی، به خرافات می‌انجامد. این اصل، که چون مشعلی در تاریکی معرفت‌شناسی اسلامی می‌درخشد، ضرورت تجربه زیسته در علم دینی را برجسته می‌سازد.

بخش هفتم: جفر و اسراء

اسراء: نمونه قدرت معنوی

آیه شریفه سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى (الإسراء: ۱، پاک است آن خدا که بنده‌اش را شبانگاه از مسجدالحرام به سوی مسجدالاقصی سیر داد) نمونه‌ای از قدرت معنوی است که با جفر قابل مقایسه است. این آیه، که چون نوری در شب معرفت می‌درخشد، نشان‌دهنده برتری قدرت معنوی بر علوم مادی است.

تلاش‌های عارفان پیشین

عارفان پیشین، که به دلیل فقدان روش‌های علمی به جفر روی آوردند، انسان‌هایی بزرگ بودند که با ریاضت و تلاش، به کشف حقایق پنهان همت گماردند. این تلاش‌ها، که چون ستارگانی در آسمان عرفان می‌درخشیدند، نشان‌دهنده ظرفیت علم دینی برای کاوش در اعماق معرفت است.

بخش هشتم: جفر و شعر

جفر و شعر: ابزارهای عرفانی

جفر و شعر، به مثابه دو بال برای پرواز در آسمان معرفت، ابزارهایی عرفانی‌اند که نیازمند تخصص و ریاضت‌اند. این دو، که چون دو گوهر در تاج عرفان می‌درخشند، به عالمان امکان می‌دهند تا از طریق خلاقیت و معنویت، به حقیقت نزدیک شوند. با این حال، این فعالیت‌ها، اگر بدون هدایت انجام شوند، ممکن است به مکافات و آسیب منجر شوند.

منابع مکتوب جفر

جفر، دارای منابع مکتوب فراوانی است که چون گنجینه‌هایی گرانبها در تاریخ علم دینی حفظ شده‌اند. این منابع، که نشان‌دهنده عمق و گستردگی جفر‌اند، نیازمند بازنگری و تطبیق با نیازهای معاصرند تا از سوءاستفاده و خرافات در امان بمانند.

نتیجه‌گیری: بازسازی جفر در چارچوب علم دینی

علم جفر، به مثابه چاهی عمیق در گستره عرفان اسلامی، با چینش دوری اعداد و اسماء الهی، به کشف حقایق معنوی و عملی می‌پردازد. این علم، که در کاربردهایی چون وفق، طلسمات، و استعاذات جلوه‌گر می‌شود، نیازمند تخصص، ریاضت، و هدایت معنوی است تا از انحراف به خرافات یا آسیب‌های روانی در امان ماند. پیچیدگی جفر، آن را برای دنیای مدرن دشوار ساخته و در بسیاری از مناطق به انقراض انجامیده است. با این حال، تطبیق این علم با روش‌های علمی نوین، می‌تواند به احیای آن یاری رساند. نقد روایات غیرعقلانی و انحرافات اجتماعی، ضرورت بازنگری عقلانی در علم دینی را برجسته می‌سازد. این نوشتار، با تکیه بر درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره، راه را برای فهمی ژرف‌تر از جفر و جایگاه آن در علم دینی هموار می‌سازد.