متن درس
جلسات دورهمی: کاوشی در فعالیت‌های علمی، فرهنگی و انقلابی استاد فرزانه قدس‌سره
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه صد و چهار)
دیباچه
این نوشتار به بررسی و تحلیل فعالیت‌های علمی، فرهنگی و انقلابی یکی از برجسته‌ترین عالمان دینی معاصر می‌پردازد که با تأثیری ژرف بر جامعه و حوزه‌های علمی، نقشی بی‌بدیل در ترویج معارف دینی و تقویت هویت انقلابی ایفا کرده‌اند. محور این کاوش، گفت‌وگویی است که در تاریخ ۲۳ تیر ۱۳۹۲ با یکی از خبرگزاری‌های معتبر انجام شده و درس‌گفتارهای استاد را در بر می‌گیرد. این متن، با نگاهی جامع و عمیق، به تبیین نقش ایشان در تبلیغ دین، مدیریت بحران‌های اجتماعی، تألیفات علمی و تربیت نسل‌های متعهد می‌پردازد. مانند نوری که از مشکات علم و عمل ساطع می‌شود، این نوشتار درصدد است تا ابعاد گوناگون فعالیت‌های استاد را در قالبی منسجم و روشن به تصویر کشد و راهنمای پژوهشگران و جویندگان حقیقت باشد.
بخش نخست: فعالیت‌های تبلیغی و تأثیرات اجتماعی
تبلیغ در شهرهای ایران: درک نیازهای فرهنگی و اجتماعی
استاد فرزانه با سفری معنوی و تبلیغی به شهرهای متعدد ایران، از جمله شیراز، اصفهان، همدان، اهواز، آبادان، خرمشهر، جهرم، ابهر، زنجان، قزوین، مشهد، گنبد، اسفراین، شیروان و قوچان، پیام‌های دینی را به گوش مردم رساندند. این سفرها، که با شناخت عمیق از روان‌شناسی و جامعه‌شناسی هر منطقه همراه بود، نشان‌دهنده توانایی ایشان در تطبیق پیام‌های دینی با نیازهای خاص هر شهر است. مانند باغبانی که برای هر خاک و آب‌وهوایی بذری مناسب انتخاب می‌کند، استاد با درک نیازهای فرهنگی و اجتماعی، سخنانی متناسب ارائه می‌دادند که دل‌های مخاطبان را به سوی حقیقت رهنمون می‌ساخت.
سخنرانی در جهرم: بسیج اجتماعی و مدیریت بحران
یکی از نقاط عطف فعالیت‌های استاد، سخنرانی در جهرم پس از ناآرامی‌های ناشی از حمله به مسجد جامع این شهر بود. در این واقعه، که با هتک حرمت به زنان و به آتش کشیده شدن مسجد همراه بود، ایشان با ایراد سخنرانی‌های آتشین [مطلب حذف شد] ، جمعیتی بالغ بر دویست هزار نفر را به حرکت درآوردند و به سوی شهربانی هدایت کردند. این اقدام، مانند جریانی خروشان که سدهای سکون را درهم می‌شکند، نه‌تنها همبستگی اجتماعی را تقویت کرد، بلکه به تسخیر شهربانی و بازگرداندن نظم به شهر انجامید. کلام ایشان، مانند مشعلی فروزان، احساسات دینی و ملی مردم را برانگیخت و آنان را به دفاع از ارزش‌های دینی و انسانی ترغیب نمود.
مواجهه شجاعانه با نیروهای نظامی
در جریان حرکت به سوی شهربانی، استاد با شجاعتی بی‌مانند در برابر نیروهای نظامی ایستادند و با به چالش کشیدن آنان، موفق به عقب‌نشینی نیروهای سرکوبگر شدند. با استفاده از نمادهای دینی، مانند عمامه، و اشاره به ارزش‌های انقلابی، ایشان نه‌تنها روحیه مردم را تقویت کردند، بلکه نیروهای نظامی را وادار به عقب‌نشینی نمودند. این اقدام، مانند صخره‌ای استوار در برابر طوفان، نشان‌دهنده جسارت و هوشمندی استاد در مدیریت تنش‌های اجتماعی بود. این حرکت، نقش عالمان دینی را در هدایت جامعه در لحظات بحرانی به نمایش گذاشت.
جمع‌بندی بخش نخست
فعالیت‌های تبلیغی استاد، از سفرهای گسترده به شهرهای مختلف تا سخنرانی‌های تأثیرگذار در جهرم و مواجهه با نیروهای نظامی، نشان‌دهنده نقش محوری ایشان در هدایت و روشنگری جامعه است. این اقدامات، که با درک عمیق از نیازهای فرهنگی و اجتماعی و شجاعت در برابر چالش‌ها همراه بود، مانند ستارگانی در آسمان انقلاب می‌درخشند و راه را برای نسل‌های آینده روشن می‌سازند.
بخش دوم: فعالیت‌های انقلابی و مبارزه با سرکوب
آشنایی زودهنگام با عالمان دینی
استاد از سال ۱۳۴۱، در سن چهارده‌سالگی، با عالمان برجسته دینی آشنا شدند و ارادتی عمیق به ارزش‌های دینی و انقلابی پیدا کردند. این ارتباط، مانند بذری که در خاک حاصلخیز کاشته می‌شود، شخصیت انقلابی و علمی ایشان را شکل داد. شجاعت در دفاع از عقاید دینی، که در همان سنین جوانی بروز یافت، نشان‌دهنده عمق باور و تعهد ایشان به آرمان‌های دینی بود. این نکته، مانند آینه‌ای، اهمیت تأثیرگذاری عالمان دینی بر نسل جوان را منعکس می‌کند.
مواجهه با ساواک: شجاعت در برابر فشار
استاد بارها مورد تعقیب و بازداشت ساواک قرار گرفتند. در یکی از موارد، در مدرسه فیضیه بازداشت و به راه‌آهن منتقل شدند. این تعقیب‌ها، مانند امواجی که صخره را می‌کوبند، نه‌تنها ایشان را از مسیر انقلابی بازنداشت، بلکه عزمشان را برای مبارزه با رژیم سرکوبگر تقویت کرد. در گفت‌وگویی با یکی از مأموران ساواک، استاد با صلابت و منطق، جایگاه والای روحانیت را تبیین کردند و نشان دادند که روحانیت، فراتر از دسیسه‌های سرکوبگران، نقشی بی‌بدیل در هدایت جامعه دارد.
پنهان‌سازی اسلحه در جانماز: هوشمندی انقلابی
در یکی از بازرسی‌های ساواک، استاد دو قبضه اسلحه را در جانماز پنهان کردند و با شجاعت، مأموران را به بازرسی کامل خانه دعوت نمودند. این اقدام، مانند بازی شطرنجی ماهرانه، نشان‌دهنده درک عمیق ایشان از روان‌شناسی مأموران و اطمینان از احترام آنها به نمادهای دینی بود. جانماز، به‌عنوان نمادی مقدس، مانند سپری معنوی، اسلحه‌ها را از دسترس مأموران دور نگه داشت. این استراتژی، نقش هوشمندی عالمان دینی در مبارزه با رژیم سرکوبگر را به نمایش می‌گذارد.
پنهان‌سازی اسلحه در قنداق کودک
در مواردی دیگر، استاد اسلحه‌ها را در قنداق کودک یا خرابه‌ای نزدیک منزل پنهان می‌کردند. این روش‌ها، مانند تاروپودی ظریف در پارچه مبارزه، نشان‌دهنده خلاقیت و دقت ایشان در حفظ امنیت فعالیت‌های انقلابی بود. استفاده از ابزارهای روزمره و محیط‌های غیرمنتظره، مانند جویباری که از مسیرهای پنهان به مقصد می‌رسد، بیانگر توانایی استاد در مدیریت ریسک و حفاظت از آرمان‌های انقلابی در شرایط دشوار است.
جمع‌بندی بخش دوم
فعالیت‌های انقلابی استاد، از ارتباط زودهنگام با عالمان دینی تا مقاومت در برابر ساواک و استفاده هوشمندانه از نمادهای دینی و ابزارهای روزمره، مانند ستون‌های استواری است که بنای انقلاب را تقویت کرد. این اقدامات، نه‌تنها شجاعت و تعهد ایشان را به آرمان‌های دینی و انقلابی نشان می‌دهد، بلکه الگویی برای مبارزه هوشمندانه و مؤثر در شرایط دشوار ارائه می‌کند.
بخش سوم: زندگی خانوادگی و تربیت دینی
ازدواج و رابطه عمیق خانوادگی
استاد در سن بیست‌وچهارسالگی ازدواج کردند و رابطه‌ای عمیق و معنوی با همسر و فرزندان خود برقرار نمودند. این رابطه، مانند باغی سرسبز که با محبت و ایمان آبیاری می‌شود، نشان‌دهنده پیوند عمیق ارزش‌های دینی و عاطفی در زندگی ایشان است. تمامی دامادها و پسران ایشان طلبه هستند، که این امر بیانگر تعهد استاد به تربیت دینی و علمی فرزندان است. انتخاب مرکز علم به‌عنوان مسیر فرزندان، مانند کاشتن نهال‌هایی در خاک مقدس معرفت، نشان‌دهنده باور عمیق ایشان به ارزش‌های دینی و نقش حوزه در تربیت نیروهای متعهد به خدمت به جامعه است.
تأکید بر تربیت نخبگان برای حوزه
استاد معتقدند که مرکز علم باید پذیرای افرادی با استعداد و نبوغ باشد. این دیدگاه، مانند چراغی که مسیر آینده حوزه را روشن می‌کند، بر ضرورت جذب نخبگان به مرکز علم تأکید دارد. ایشان با این رویکرد، به دنبال ارتقای سطح علمی و معنوی حوزه و تربیت نسلی از عالمان دینی هستند که بتوانند پاسخگوی نیازهای روز جامعه باشند. این نکته، مانند نقشه‌ای راهبردی، اهمیت بازنگری در نظام آموزشی حوزه را به نمایش می‌گذارد.
اهمیت ورزش برای طلاب
استاد از کودکی به ورزش، به‌ویژه تکواندو و کشتی، علاقه‌مند بوده‌اند و بر ضرورت ورزش برای طلاب تأکید دارند. ورزش، مانند جریانی که جسم و روح را نیرومند می‌سازد، از نظر ایشان برای تقویت اراده و سلامت جسمانی طلاب ضروری است. این دیدگاه، نشان‌دهنده نگاه جامع استاد به تربیت طلاب است که نه‌تنها بر بعد علمی و معنوی، بلکه بر سلامت جسمانی نیز تأکید دارد. مانند بنایی که با ستون‌های محکم برپا می‌شود، ورزش در نظر استاد عاملی برای تقویت اراده و موفقیت طلاب است.
جمع‌بندی بخش سوم
زندگی خانوادگی و دیدگاه‌های تربیتی استاد، مانند باغی پرثمر، نشان‌دهنده تعهد ایشان به پرورش نسلی متعهد و نخبه در مرکز علم است. تأکید بر تربیت دینی، جذب نخبگان و اهمیت ورزش، چارچوبی جامع برای تربیت عالمان دینی ارائه می‌دهد که پاسخگوی نیازهای معنوی و اجتماعی جامعه باشند.
بخش چهارم: مدیریت فرهنگی و اجتماعی در دوران انقلاب
مدیریت جزیره خارک: تأمین امنیت و عدالت
در اوایل انقلاب، استاد مسئولیت اداره جزیره خارک را بر عهده گرفتند و با مدیریت گروه ضربت، امنیت منطقه را تأمین کردند. این اقدام، مانند سکان‌داری در دریایی طوفانی، نشان‌دهنده توانایی مدیریتی و سازمان‌دهی ایشان در شرایط بحرانی بود. توزیع عادلانه منابع و اجرای احکام شرعی برای جلوگیری از دزدی، مانند جویبارهایی که زمین‌های تشنه را سیراب می‌کنند، عدالت و نظم را به منطقه بازگرداند. این تجربه، نقش عالمان دینی در مدیریت جامعه در دوران پس از انقلاب را به نمایش می‌گذارد.
مدیریت فرهنگی در بندر امام: مقابله با نفوذ ایدئولوژی‌های رقیب
در بندر امام، استاد با سازمان‌دهی جوانان و ترویج فعالیت‌های دینی، فضای فرهنگی منطقه را از نفوذ ایدئولوژی‌های رقیب پاکسازی کردند. استفاده از ورزش صبح‌گاهی و فعالیت‌های جمعی، مانند نسیمی که ابرهای تیره را پراکنده می‌سازد، هویت انقلابی و دینی منطقه را تقویت کرد. این اقدام، مانند بنایی که با دقت و استحکام ساخته می‌شود، نشان‌دهنده نقش کلیدی عالمان دینی در مقابله با تهدیدات فرهنگی و تقویت فرهنگ دینی است.
حمایت از کارگران بندر امام: عدالت اجتماعی
در ماه رمضان، استاد با توزیع یخ و برق به کارگران بندر امام و حمایت از آنها، مشکلات معیشتی را کاهش دادند. با پرهیز از قضاوت درباره روزه‌خواری کارگران و درک شرایط سخت آنان، مانند چشمه‌ای که تشنه‌کامان را سیراب می‌کند، همدلی و عدالت را در میان مردم و کارگران ترویج کردند. این اقدام، نشان‌دهنده نگاه عدالت‌محور استاد به نیازهای اقشار محروم است.
مبارزه با دزدی در بندر امام: اجرای احکام شرعی
استاد با بسیج کارگران و اجرای احکام شرعی، مشکل دزدی در بندر امام را حل کردند. این اقدام، مانند شمشیری که گره‌های فساد را می‌گسلد، نشان‌دهنده مدیریت اجتماعی مبتنی بر ارزش‌های دینی است. جلب مشارکت کارگران و ایجاد حس مسئولیت جمعی، مانند رشته‌هایی که تاروپود جامعه را به هم می‌پیوندد، امنیت و نظم را به منطقه بازگرداند.
جمع‌بندی بخش چهارم
مدیریت فرهنگی و اجتماعی استاد در جزیره خارک و بندر امام، مانند ستون‌هایی استوار، نقش عالمان دینی در تأمین امنیت، اجرای عدالت و تقویت هویت انقلابی را به نمایش می‌گذارد. این اقدامات، با تکیه بر ارزش‌های دینی و مشارکت مردمی، الگویی برای مدیریت جامعه در شرایط بحرانی ارائه می‌دهد.
بخش پنجم: تألیفات علمی و رویکرد پی‌راپیرایی
آغاز تألیف از کودکی و ویژگی پی‌راپیرایی
استاد از کودکی به سرودن شعر و تألیف پرداخته‌اند و ویژگی اصلی آثارشان، پی‌راپیرایی در معرفت دینی است. این رویکرد، مانند جریانی زلال که ناخالصی‌ها را می‌زداید، به بازنگری و تصحیح متون دینی و علمی از مطالب غیرمستند اختصاص دارد. اثر «نفیر عشق»، که به توضیح ویژگی‌های سروده‌های ایشان می‌پردازد، مانند گوهری درخشان، ارزش ادبی و علمی آثارشان را به نمایش می‌گذارد. این ویژگی، آثار استاد را به منابعی ارزشمند برای اصلاح و ارتقای علوم دینی تبدیل کرده است.
تعداد و تنوع تألیفات
استاد بیش از دویست جلد کتاب چاپ‌شده و صدها اثر در حال تدوین دارند. از جمله آثار برجسته ایشان می‌توان به «تحریرالتحریر» و «حقیقة الشریعه فی فقه‌العروة» اشاره کرد که با بازنگری متون فقهی معتبر، مانند «تحریرالوسیله» و «عروة‌الوثقی»، و ارائه نگاه نو به موضوعات روز، جایگاه ویژه‌ای در علوم دینی دارند. این آثار، مانند بناهایی رفیع، تلاش بی‌وقفه استاد در تولید دانش دینی را نشان می‌دهند. تألیفات ایشان، که موضوعاتی چون ولایت فقیه، حکومت اسلامی، غنا و موسیقی، قمار و احکام قضایی را با نگاهی نو بررسی می‌کنند، مانند چشمه‌هایی جوشان، پاسخگوی نیازهای علمی و اجتماعی روز هستند.
نقد متون عرفانی و ارائه عرفان شیعی
استاد متون عرفانی، مانند آثار محیی‌الدین و قونوی، را نقد کرده و به دنبال ارائه عرفانی شیعی و پالایش‌شده هستند. این رویکرد، مانند صیقلی که گوهر عرفان را از ناخالصی‌ها پاک می‌کند، به ارائه متنی جامع و هماهنگ با آموزه‌های اهل بیت (ع) اختصاص دارد. نقد متون عرفانی و تلاش برای ارائه عرفانی پالایش‌شده، مانند بنایی که با دقت و استحکام ساخته می‌شود، گامی بزرگ در جهت اصلاح و ارتقای معرفت عرفانی است.
جمع‌بندی بخش پنجم
تألیفات استاد، با ویژگی پی‌راپیرایی و تنوع موضوعی، مانند گنجینه‌ای گران‌بها، نقش ایشان را در ارتقای علوم دینی و ارائه نگاهی نو به موضوعات عرفانی و فقهی به نمایش می‌گذارد. این آثار، با نقد متون موجود و ارائه دیدگاه‌های پالایش‌شده، راه را برای پژوهش‌های آینده هموار می‌سازند.
بخش ششم: نقد تحلیل‌های نادرست درباره انقلاب
بازاندیشی در مفاهیم انقلابی
استاد برخی تحلیل‌های رایج درباره مسیر انقلاب را به دلیل عدم شناخت کافی از عالمان دینی و ماهیت انقلاب نپذیرفته‌اند. این دیدگاه، مانند چراغی که تاریکی‌های نادرست را پراکنده می‌سازد، بر ضرورت شناخت عمیق و اصیل از مبانی انقلاب تأکید دارد. ایشان با نقد تحلیل‌های سطحی، به دنبال اصلاح گفتمان‌های علمی و دینی در راستای حفظ اصالت انقلاب هستند. این رویکرد، مانند نقشه‌ای راهبردی، مسیر آینده انقلاب را روشن می‌سازد.
جمع‌بندی بخش ششم
دیدگاه استاد در نقد تحلیل‌های نادرست درباره انقلاب، مانند ستاره‌ای راهنما، بر ضرورت بازاندیشی در مفاهیم انقلابی تأکید دارد. این رویکرد، نقش عالمان دینی در حفظ اصالت و جهت‌گیری صحیح انقلاب را به نمایش می‌گذارد.
جمع‌بندی نهایی
این نوشتار، با کاوش در فعالیت‌های علمی، فرهنگی و انقلابی استاد فرزانه قدس‌سره، تصویری جامع از نقش ایشان در ترویج معارف دینی و تقویت هویت انقلابی ارائه داد. از تبلیغ در شهرهای مختلف و مدیریت بحران‌های اجتماعی تا تألیفات علمی و نقد متون عرفانی، ایشان مانند مشعلی فروزان، راه سعادت و معرفت را برای جامعه روشن ساخته‌اند. شجاعت در برابر ساواک، هوشمندی در مبارزه انقلابی، تربیت نسلی متعهد و ارائه نگاهی نو به علوم دینی، مانند ستون‌هایی استوار، جایگاه ایشان را به‌عنوان عالمی جامع‌الاطراف تثبیت می‌کند. این متن، با تکیه بر محتوای درس‌گفتارها، می‌تواند به‌عنوان منبعی ارزشمند برای مطالعات دینی و اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد.