متن درس

جلسات دورهمی: عید غدیر، ولایت و مسئولیت طلبگی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۱۲۵)

دیباچه

این نوشتار، بازخوانی و بازنویسی درس‌گفتار شماره ۱۲۵ از سلسله درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره است که در تاریخ ۴ آذر ۱۳۸۹ ایراد شده و به مناسبت عید غدیر، به بررسی جایگاه والای ولایت و مسئولیت‌های خطیر طلبگی می‌پردازد. محور این جلسه، تبیین اهمیت ولایت به‌عنوان رکن تکمیل دین، نقش آن در استمرار هدایت الهی، و وظایف طلاب و خانواده‌هایشان در حفظ این میراث عظیم است. استاد فرزانه با استناد به آیات قرآن کریم و روایات، ولایت را چون ستونی استوار می‌دانند که بدون آن، بنای دیانت ناقص می‌ماند. همچنین، به مناسبت ملبس شدن یکی از طلاب به لباس مقدس روحانیت، نکاتی ارزشمند درباره مسئولیت‌های این لباس و نقش خانواده در حمایت از طلبه ارائه شده است. این متن، با زبانی روشن و متین، مفاهیم را در قالبی نظام‌مند ارائه می‌دهد، گویی که ولایت، چون مشعلی فروزان، مسیر هدایت را در ظلمت گمراهی روشن می‌سازد.

بخش نخست: عید غدیر و جایگاه ولایت

گرامیداشت عید غدیر به‌عنوان عید ولایت

عید غدیر، روز بزرگ ولایت و وصایت، از برجسته‌ترین اعیاد اسلامی است که گرامیداشت آن، چون جشنی معنوی، دل‌های مؤمنان را به نور ایمان مزین می‌کند. این روز، یادآور لحظه‌ای است که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، به امر الهی، امیرالمؤمنین علیه‌السلام را به‌عنوان ولی و وصی خویش معرفی کردند. این رویداد، نه‌تنها نقطه عطفی در تاریخ اسلام است، بلکه چون نگینی در تاج دیانت، جایگاه ولایت را به‌عنوان محور هدایت الهی تثبیت می‌کند.

دعا برای توفیق پیروی از ولایت

استاد فرزانه با دعا برای توفیق پیروی از ولایت، بر ضرورت التزام عملی به این اصل بنیادین تأکید دارند. این دعا، چون آرزویی از عمق جان، از خداوند متعال می‌طلبد که همگان را در مسیر اطاعت از ولایت هدایت فرماید. پیروی از ولایت، گویی سفری است که سالک را به سوی قله‌های کمال و سعادت رهنمون می‌شود، مشروط بر آنکه با معرفت و اخلاص همراه باشد.

ابلاغ ولایت و تکمیل رسالت

استاد فرزانه با استناد به آیه شریفه يَٰٓأَيُّهَا ٱلرَّسُولُ بَلِّغْ مَآ أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ ۖ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَكَ ۚ وَٱللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ ٱلنَّاسِ (سوره مائده، آیه ۶۷؛ ای پیامبر، آنچه از پروردگارت بر تو نازل شده است ابلاغ کن، و اگر نکنی، رسالت او را ابلاغ نکرده‌ای، و خداوند تو را از [گزند] مردم حفظ می‌کند)، بر اهمیت ابلاغ ولایت تأکید دارند. این آیه، چون فرمانی الهی، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله را مکلف می‌سازد که ولایت را به امت ابلاغ کنند، به‌گونه‌ای که عدم انجام آن، رسالت ایشان را ناقص می‌گذارد. این تأکید، ولایت را چون روحی در کالبد دیانت می‌داند که بدون آن، رسالت الهی به مقصد نمی‌رسد.

اکمال دین با ولایت

پس از ابلاغ ولایت، آیه شریفه ٱلْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلْإِسْلَٰمَ دِينًا (سوره مائده، آیه ۳؛ امروز دین شما را برایتان کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به‌عنوان دین برای شما پسندیدم) نازل شد. استاد فرزانه این آیه را دلیلی بر نقش محوری ولایت در تکمیل دین و اتمام نعمت الهی می‌دانند. ولایت، چون کلیدی است که قفل دیانت را می‌گشاید و بدون آن، احکام و تعالیم دینی از رسیدن به مقصد بازمی‌مانند.

ولایت و استمرار هدایت الهی

ولایت، چون مشعلی است که مسیر هدایت را پس از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله روشن نگه می‌دارد. استاد فرزانه تأکید دارند که این اصل، کاروان دیانت را از گمراهی حفظ کرده و استمرار راه الهی را تضمین می‌کند. بدون ولایت، احکام و تعالیم دینی، گویی چون کشتی بی‌سکان، در امواج گمراهی سرگردان می‌مانند.

انحراف امت به دلیل ترک ولایت

استاد فرزانه با اشاره به روایتی، کنار گذاشتن ولایت را عامل اصلی گمراهی امت پس از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌دانند. جز تعداد اندکی (سه، چهار یا هفت نفر)، اکثر امت به دلیل نادیده گرفتن ولایت، از مسیر حق منحرف شدند. این انحراف، چون سقوط کاروانی در پرتگاه است که به دلیل بی‌توجهی به راهنما، راه را گم کرده و به مقصد نرسیده است.

بخش دوم: لباس روحانیت و مسئولیت‌های طلبگی

لباس روحانیت: تاج فرشتگان

استاد فرزانه لباس روحانیت را به «تاج فرشتگان» (تیجان الملائکه) تشبیه کرده و آن را نمادی از قداست و ارزش الهی می‌دانند. این لباس، چون زینتی آسمانی، طلبه را به خدمت در راه دین و سربازی امام زمان علیه‌السلام مزین می‌سازد. بااین‌حال، این زینت الهی، مسئولیت‌هایی سنگین به همراه دارد که طلبه را به حفظ حرمت آن ملزم می‌کند.

مسئولیت سنگین لباس روحانیت

ملبس شدن به لباس روحانیت، بار مسئولیت طلبه را سنگین‌تر می‌کند، گویی که پوشیدن جامه‌ای نو و ارزشمند، نیازمند مراقبتی مضاعف است. استاد فرزانه با تشبیه لباس روحانیت به جامه‌ای نو، تأکید دارند که برخلاف لباس کهنه که لکه یا پارگی‌اش چندان به چشم نمی‌آید، هرگونه بی‌توجهی به لباس روحانیت، ارزش و قداست آن را خدشه‌دار می‌کند.

تشبیه لباس روحانیت به لباس نو

استاد فرزانه با تمثیلی زیبا، لباس روحانیت را به جامه‌ای نو تشبیه می‌کنند که برخلاف لباس کهنه، به مراقبت بیشتری نیاز دارد. یک لکه یا جرقه، می‌تواند ارزش این جامه را کاهش دهد، گویی که طلبه باید چون نگهبانی هوشیار، از این زینت الهی محافظت کند. این تشبیه، بر حساسیت و اهمیت حفظ شأن روحانیت تأکید دارد.

لباس روحانیت به‌عنوان زینت الهی

این لباس، زینتی الهی است که با نصرت و صفا همراه است. استاد فرزانه تأکید دارند که این زینت، طلبه را به سوی کمال و خدمت به دین هدایت می‌کند، اما نگهداشت آن، چون نگهداری گوهری گران‌بها، دشوار است. این دشواری، از مسئولیت خطیر طلبه در حفظ شأن این لباس حکایت دارد.

دعا برای نصرت و صفا در مسیر طلبگی

استاد فرزانه با دعا برای نصرت و صفا، از خداوند می‌طلبند که طلبه را در حفظ و کنترل لباس روحانیت یاری دهد. این دعا، چون نسیمی روح‌بخش، طلبه را به سوی تقوا و موفقیت در مسیر طلبگی هدایت می‌کند، مشروط بر آنکه با جدیت و اخلاص همراه باشد.

سعادت خانواده طلبه

خانواده طلبه، به‌ویژه پدر و مادر، به دلیل تربیت فرزندی عالم و متعهد، از سعادتی عظیم برخوردارند. استاد فرزانه این سعادت را چون گوهری می‌دانند که در سایه پاکی و تقوای خانواده به دست آمده است. این توفیق، نه‌تنها برای طلبه، بلکه برای کل خاندان، برکت و افتخار به ارمغان می‌آورد.

نقش لقمه حلال در تربیت فرزندان عالم

لقمه حلال والدین، چون آبی زلال، زمینه‌ساز تربیت فرزندانی عالم و متعهد به دین است. استاد فرزانه تأکید دارند که پاکی و طهارت لقمه، قلب و ذهن فرزندان را برای دریافت معرفت الهی آماده می‌سازد، گویی که این لقمه، بذری است که در خاک پاک خانواده به بار می‌نشیند.

پاکی و طهارت خانواده‌های شیعی

خانواده‌های شیعی، به‌ویژه والدین طلاب، معمولاً زحمت‌کش، حلال‌خور و از اشرافیت و دنیاپرستی دورند. استاد فرزانه این پاکی را چون چشمه‌ای زلال می‌دانند که از آن، فرزندان عالم و متعهد به بار می‌آیند. این ویژگی، نشان‌دهنده اصالت و سلامت معنوی خانواده‌های شیعی است.

بخش سوم: نقش خانواده در حمایت از طلبه

نظارت و بازخواست خانواده از طلبه

استاد فرزانه بر ضرورت نظارت و بازخواست خانواده از طلبه تأکید دارند. خانواده باید به‌صورت مستمر، چه ماهانه، چه شش‌ماهه یا سالانه، از پیشرفت تحصیلی و فعالیت‌های طلبه سؤال کند. این نظارت، چون چراغی است که مسیر طلبه را روشن نگه می‌دارد و او را به جدیت در تحصیل و خدمت به دین تشویق می‌کند.

فراق و دوری خانواده از طلبه

دوری طلبه از خانواده، به‌ویژه در شهرهایی مانند قم، برای والدین دشوار است و نوعی فداکاری محسوب می‌شود. استاد فرزانه این دوری را چون ایثاری می‌دانند که خانواده در راه خدمت به دین متحمل می‌شود. این فداکاری، طلبه را به تمرکز بر تحصیل و خدمت دینی یاری می‌رساند.

فداکاری خانواده در قبال طلبه

خانواده با تحمل دوری و چشم‌پوشی از کمک‌های احتمالی طلبه در امور روزمره، فداکاری بزرگی انجام می‌دهد. استاد فرزانه این ایثار را چون قربانی ارزشمندی می‌دانند که خانواده برای خدمت به دین تقدیم می‌کند. این فداکاری، طلبه را به ادامه مسیر با جدیت بیشتر ملزم می‌سازد.

طلبکاری خانواده از طلبه

خانواده به دلیل فداکاری و تحمل دوری، حق دارد از طلبه بپرسد که در ازای این ایثار چه کرده است. استاد فرزانه این طلبکاری را نه از سر سرزنش، بلکه از سر دلسوزی و انگیزه‌بخشی می‌دانند. این پرس‌وجو، چون آینه‌ای است که طلبه را به بازنگری در عملکرد خود وامی‌دارد.

محدودیت‌های طلبه در کسب درآمد

طلبه به دلیل تعهد به تحصیل و محدودیت‌های لباس روحانیت، نمی‌تواند مانند دیگران به کسب درآمد بپردازد. استاد فرزانه این محدودیت را چون زنجیری می‌دانند که طلبه را از فعالیت‌های دنیوی بازمی‌دارد و او را به خدمت دینی متمرکز می‌سازد. این وضعیت، نیازمند حمایت مالی و معنوی خانواده است.

حمایت مالی و معنوی خانواده از طلبه

خانواده باید بخشی از امکانات خود را برای حمایت از طلبه اختصاص دهد تا او بتواند به تحصیل و خدمت دینی ادامه دهد. استاد فرزانه این حمایت را چون خاک حاصلخیزی می‌دانند که نهال علم و تقوای طلبه را به بار می‌نشاند. این همکاری، طلبه را از دغدغه‌های مالی آزاد کرده و به او امکان تمرکز بر رسالت دینی می‌دهد.

شراکت در ثواب طلبه

خانواده در ثواب فعالیت‌های دینی و علمی طلبه شریک است، همان‌گونه که طلبه در زحمات خانواده شریک است. استاد فرزانه این شراکت را چون رابطه‌ای دوسویه می‌دانند که در آن، زحمات خانواده و تلاش‌های طلبه به هم پیوند می‌خورند و برکت معنوی به ارمغان می‌آورند.

انگیزه‌بخشی از طریق نظارت خانواده

اصرار خانواده بر پرس‌وجو از درس و پیشرفت طلبه، او را دلگرم‌تر و کوشاتر می‌کند. استاد فرزانه این نظارت را چون نسیمی می‌دانند که روح طلبه را به سوی تلاش بیشتر هدایت می‌کند. این انگیزه‌بخشی، طلبه را از بی‌تفاوتی و سستی در مسیر طلبگی بازمی‌دارد.

نقد بی‌توجهی به پیشرفت طلبه

استاد فرزانه بی‌توجهی به فعالیت‌های طلبه و رها کردن او با این تصور که «حالا طلبه است و هرچه می‌خواهد بشود»، را نادرست می‌دانند. این بی‌توجهی، چون خاکستری است که بر آتش انگیزه طلبه می‌نشیند و او را از پیشرفت بازمی‌دارد. نظارت فعال و دلسوزانه، برای موفقیت طلبه ضروری است.

محدودیت‌های بیشتر پس از ملبس شدن

ملبس شدن به لباس روحانیت، محدودیت‌های بیشتری برای طلبه ایجاد می‌کند و او را از برخی فعالیت‌های روزمره محروم می‌سازد. استاد فرزانه این محدودیت‌ها را چون قیدهایی می‌دانند که طلبه را به رعایت شأن و تقوای بیشتر ملزم می‌کنند، گویی که این لباس، او را در مسیری مقدس اما دشوار قرار می‌دهد.

شراکت متقابل طلبه و خانواده

طلبه در ثواب فعالیت‌های دینی خود با خانواده شریک است، و خانواده نیز در زحمات طلبه شریک است. استاد فرزانه این شراکت را چون پلی می‌دانند که طلبه و خانواده را به هم متصل کرده و هر دو را در مسیر خدمت به دین تقویت می‌کند.

مسئولیت دوسویه طلبه و خانواده

طلبه به خانواده بدهکار است، زیرا از حمایت آن‌ها بهره‌مند می‌شود، و خانواده نیز به طلبه بدهکار است، زیرا در ثواب او شریک است. استاد فرزانه این رابطه را چون ترازویی می‌دانند که در آن، وظایف و مسئولیت‌های هر دو طرف در تعادل قرار دارند.

بخش چهارم: طلبگی به‌عنوان باقیمانده‌ای صالح

لباس روحانیت به‌عنوان باقیات صالحات

ملبس شدن به لباس روحانیت و خدمت به دین، چون باقیات صالحاتی است که برای طلبه و خانواده‌اش ذخیره‌ای معنوی محسوب می‌شود. استاد فرزانه این خدمت را مانند گنجی می‌دانند که در دنیا و آخرت، برکت و سعادت به ارمغان می‌آورد.

تأثیر بلندمدت خدمت طلبه

خدمت طلبه، حتی در مقیاس کوچک، می‌تواند در طول سال‌ها به نتایجی بزرگ، مانند تبدیل شدن به عالم ربانی یا مجتهد، منجر شود. استاد فرزانه این تلاش‌ها را چون بذرهایی می‌دانند که با صبر و مراقبت، میوه‌های ارزشمندی به بار می‌آورند.

همراهی و همدلی خانواده با طلبه

خانواده باید با طلبه همراهی و همدلی کند، زیرا همه اعضای خاندان نمی‌توانند طلبه شوند و باید با او همکاری کنند. استاد فرزانه این همراهی را چون جریانی می‌دانند که طلبه را در مسیر خدمت به دین تقویت کرده و موفقیت او را تضمین می‌کند.

سعادت خانواده با وجود طلبه

وجود عالمی متعهد و مؤمن در خانواده، سعادتی بزرگ برای کل خاندان است. استاد فرزانه این حضور را چون نوری می‌دانند که کل خاندان را به سوی برکت و افتخار هدایت می‌کند.

نظم و جدیت طلبه در تحصیل

طلبه مورد نظر، به دلیل نظم، جدیت و تقوا در تحصیل، موفق بوده و خواهد بود. استاد فرزانه این ویژگی‌ها را چون ستون‌هایی می‌دانند که بنای موفقیت طلبه را استوار می‌سازند و او را به سوی کمال رهنمون می‌کنند.

اهمیت سلامت و طهارت طلبه

طلبه باید از نظر سلامت، طهارت و تقوا برجسته باشد تا بتواند وظایف خود را به‌خوبی انجام دهد. استاد فرزانه این ویژگی‌ها را چون سپری می‌دانند که طلبه را در برابر لغزش‌ها حفظ کرده و او را به سوی موفقیت هدایت می‌کند.

طلبگی به‌عنوان موهبت الهی

طلبگی و ملبس شدن به لباس روحانیت، موهبتی الهی است که نصیب طلبه و خانواده‌اش شده است. استاد فرزانه این موهبت را چون گنجی می‌دانند که باید با شکرگزاری و جدیت در تحصیل و خدمت پاسخ داده شود.

موقت بودن دنیا و اهمیت طلبگی

استاد فرزانه با تأکید بر موقت بودن دنیا، طلبه را به تمرکز بر اهداف معنوی و آمادگی برای آخرت تشویق می‌کنند. دنیا، چون سایه‌ای گذراست که طلبه باید با درک این حقیقت، در مسیر خدمت به دین و کسب باقیات صالحات گام بردارد.

هشدار درباره مرگ و حسابرسی

انسان ممکن است ناگهان با مرگ مواجه شود و باید برای حسابرسی در آخرت آماده باشد. استاد فرزانه این هشدار را چون زنگ بیدارباشی می‌دانند که طلبه را به جدیت در انجام وظایف دینی و اخلاقی ملزم می‌کند.

صلوات بر اهل بیت علیهم‌السلام

استاد فرزانه جلسه را با صلوات بر امام زمان علیه‌السلام، ائمه معصومین، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و امیرالمؤمنین علیه‌السلام به پایان می‌برند: «خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست». این صلوات، چون حسن ختامی معنوی، جلسه را با برکت و ارادت به اهل بیت علیهم‌السلام مزین می‌سازد.

جمع‌بندی

این نوشتار، با بازخوانی درس‌گفتار شماره ۱۲۵ استاد فرزانه قدس‌سره، به تبیین جایگاه والای عید غدیر و اهمیت ولایت در تکمیل دین و استمرار هدایت الهی پرداخته است. آیات ابلاغ و اکمال دین از قرآن کریم، ولایت را چون روح دیانت معرفی می‌کنند که بدون آن، رسالت الهی ناقص می‌ماند. استاد فرزانه با تأکید بر نقش محوری ولایت، انحراف امت پس از پیامبر را نتیجه ترک این اصل بنیادین می‌دانند. همچنین، به مناسبت ملبس شدن یکی از طلاب به لباس روحانیت، مسئولیت‌های خطیر این لباس و نقش خانواده در حمایت از طلبه مورد توجه قرار گرفته است. لباس روحانیت، به‌عنوان تاج فرشتگان، زینتی الهی است که نگهداشت آن، نیازمند تقوا و مراقبت است. خانواده با نظارت، حمایت و همدلی، طلبه را در این مسیر یاری می‌کند و در ثواب او شریک می‌شود. نکاتی چون نظم، تقوا، لقمه حلال و همراهی خانواده، چارچوبی جامع برای موفقیت طلبه ارائه می‌دهند. این متن، چون آیینه‌ای روشن، مفاهیم ولایت و طلبگی را در قالبی نظام‌مند و معنوی به تصویر کشیده و مخاطبان را به تأمل در این ارزش‌ها دعوت می‌کند.