متن درس

جلسات دورهمی: مقام نبوت و ولایت در نظام خلقت

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۱۵۷)

دیباچه

این نوشتار، بازنویسی و تدوینی از درس‌گفتاری است که در تاریخ بیستم بهمن ۱۳۹۰ ارائه شده و به تبیین مفاهیم عمیق کلامی، فلسفی، و عرفانی با محوریت مقام نبوت، ولایت، و جایگاه انسان در نظام خلقت می‌پردازد. این گفتار، مانند مشعلی که در شب تاریک راه را روشن می‌کند، با نگاهی عمیق و نقادانه به بررسی این مفاهیم پرداخته و جایگاه انبیا و اولیای الهی را به‌عنوان محور هدایت انسان‌ها ترسیم می‌کند. محتوای این اثر، با زبانی روشن و متین، تلاش دارد تا تأملات عمیق استاد فرزانه قدس‌سره را در قالبی منسجم و علمی ارائه دهد، به‌گونه‌ای که هم معارف دینی را منتقل کند و هم راه را برای فهمی نوین از نقش انسان و ولایت در جهان معاصر هموار سازد.

بخش نخست: آغاز معنوی و محوریت نبوت و ولایت

تسبیح و صلوات بر پیامبر و خاندان پاک

درس‌گفتار با تسبیح الهی و صلوات بر پیامبر اکرم (ص) و خاندان پاک ایشان آغاز می‌شود، مانند کلیدی که درهای معرفت را می‌گشاید. این آغاز، فضایی معنوی و معرفتی را برای بحث‌های عمیق کلامی و عرفانی فراهم می‌کند.

صلوات، مانند نخی که دانه‌های تسبیح را به هم پیوند می‌دهد، بر پیوند عمیق میان انسان و اولیای الهی تأکید دارد. این عمل عبادی، دل‌ها را به سوی مقامات نورانی سوق می‌دهد و زمینه‌ساز دریافت معارف عمیق است.

نقل آیه شریفه از سوره صف

استاد با استناد به آیه شریفه وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ ۚ فَلَمَّا جَاءَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا هَٰذَا سِحْرٌ مُبِينٌ (صف: ۶) بحث را آغاز می‌کنند: «و هنگامی که عیسی بن مریم گفت: ای بنی‌اسرائیل، من فرستاده خدا به سوی شما هستم، تصدیق‌کننده آنچه پیش از من از تورات بوده و بشارت‌دهنده به پیامبری که پس از من می‌آید و نامش احمد است. پس چون با دلایل روشن به سویشان آمد، گفتند: این جادویی آشکار است.»

این آیه، مانند آیینه‌ای که حقیقت را منعکس می‌کند، بر مقام والای پیامبر اکرم (ص) و نقش ایشان در هدایت بشریت تأکید دارد.

بخش دوم: جایگاه انسان در نظام خلقت

نقد تعریف فلسفی انسان

استاد تعریف سنتی «حیوان ناطق» برای انسان را نقد می‌کنند، مانند نقشه‌ای که مسیر را به اشتباه نشان می‌دهد. ایشان با استناد به روایتی از امیرمؤمنان (ع) که عقل را «آنچه به وسیله آن خدا پرستیده می‌شود و بهشت کسب می‌گردد» تعریف می‌کند، تأکید دارند که عقل معاویه، شیطنت است، نه عقل حقیقی.

این نقد، نشان‌دهنده ضرورت بازنگری در تعاریف فلسفی است. تعریف «حیوان ناطق»، مانند جامه‌ای تنگ، نمی‌تواند جامعیت انسان را در بر گیرد، زیرا انسان دارای بُعد نورانی است که فراتر از نطق و حیوانیت است.

تقسیم‌بندی سه‌گانه انسان‌ها

استاد انسان‌ها را به سه دسته عالین، نوابغ، و عادی‌ها تقسیم می‌کنند، مانند درختی که شاخه‌های آن درجات متفاوتی از رشد دارند. عالین، مانند انبیا و اولیا، دارای بُعد نورانی هستند که پیش از خلقت مادی وجود داشته است.

این تقسیم‌بندی، با روایات شیعی که بر وجود نورانی انبیا و اولیا پیش از خلقت مادی تأکید دارند، هم‌خوانی دارد. این دیدگاه، انسان را نه تنها موجودی مادی، بلکه دارای بُعدی الهی می‌داند.

بخش سوم: نقش انبیا و اولیای الهی

جایگاه پیامبر اکرم (ص) و ولایت

استاد پیامبر اکرم (ص) را در رأس انبیا و اولیا و امیرمؤمنان (ع) را ختم‌کننده ولایت می‌دانند، مانند خورشیدی که نورش همه جا را فرا می‌گیرد و ستاره‌ای که در کنار آن می‌درخشد.

این دیدگاه، با آیه وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ (صف: ۶) هم‌راستاست که بر بشارت به پیامبر اکرم (ص) تأکید دارد.

نقش اولیای الهی در هدایت

استاد اولیای الهی را محور هدایت انسان‌ها می‌دانند، مانند قطب‌نمایی که مسیر درست را نشان می‌دهد. این نقش، در چارچوب ولایت، به هدایت انسان‌ها به سوی کمال الهی منجر می‌شود.

این دیدگاه با روایت «ما عبادت به الرحمان و اکتسب به الجنان» هم‌خوانی دارد، که عقل حقیقی را در پرستش خدا و کسب بهشت می‌داند.

بخش چهارم: نقد علم دینی و نظام آموزشی

نقد کتب فلسفی و کلامی

استاد کتب سنتی فلسفه و کلام را به دلیل مشکلات علمی و فلسفی نقد می‌کنند، مانند بنایی که با مصالح کهنه ساخته شده است. این کتب، به دلیل قدمت و عدم انطباق با نیازهای روز، نمی‌توانند پاسخگوی مسائل معاصر باشند.

این نقد، ضرورت بازنگری در منابع آموزشی علم دینی را نشان می‌دهد. علوم مدرن، مانند فلسفه تحلیلی، می‌توانند به تکمیل این کتب کمک کنند.

ضرورت گزینش دقیق در نظام آموزشی

استاد بر ضرورت گزینش دقیق برای تربیت عالمان دینی تأکید دارند، مانند گزینش دانه‌های سالم برای کاشت در زمین معرفت. این گزینش، برای پرورش عالمانی که وارثان انبیا باشند، ضروری است.

این دیدگاه با اصول مدیریت آموزشی هم‌خوانی دارد که بر شناسایی استعدادهای برتر برای پرورش نخبگان تأکید دارد.

بخش پنجم: انقلاب ۵۷ و پیوند با ولایت

انقلاب ۵۷ به‌عنوان ثمره ولایت

استاد انقلاب ۵۷ را ثمره تلاش‌های تاریخی شیعه می‌دانند، مانند درختی که پس از قرن‌ها مراقبت به بار نشسته است. این انقلاب، با مقاومت جهانی مواجه شده که آن را «سحر مبین» می‌خواند.

این دیدگاه، انقلاب ۵۷ را ادامه‌دهنده مسیر ولایت معرفی می‌کند، که با آیه فَلَمَّا جَاءَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا هَٰذَا سِحْرٌ مُبِينٌ (صف: ۶) هم‌راستاست.

نقش توکل و عنایت اولیای الهی

استاد وظیفه انسان‌ها را حفظ ایمان و توکل به اولیای الهی می‌دانند، مانند مسافری که به راهنمایی ستارگان اعتماد می‌کند. مشکلات بزرگ، مانند تحریم‌ها، با عنایت معصومان (ع) حل خواهد شد.

این دیدگاه، با روایت «ما عبادت به الرحمان و اکتسب به الجنان» هم‌خوانی دارد که بر اهمیت پرستش خدا و کسب بهشت تأکید دارد.

بخش ششم: دعا و آرزوی پیروزی

دعای پایانی

درس‌گفتار با دعا برای پیروزی اسلام، رضایت امام زمان (عج)، و پاداش برای شهدا و زحمت‌کشان انقلاب به پایان می‌رسد، مانند نغمه‌ای که در پایان یک سمفونی معنوی طنین‌انداز می‌شود.

این دعا، مانند جویباری که به دریا می‌پیوندد، بر پیوند عمیق میان ایمان، ولایت، و آرمان‌های اسلامی تأکید دارد.

بخش هفتم: نتیجه‌گیری

این درس‌گفتار، مانند آیینه‌ای که حقیقت را منعکس می‌کند، جایگاه انسان، نبوت، و ولایت را در نظام خلقت تبیین می‌کند. استاد فرزانه قدس‌سره با نقد تعریف سنتی «حیوان ناطق» و ارائه تقسیم‌بندی سه‌گانه انسان‌ها، بر بُعد نورانی انسان تأکید دارند. نقش پیامبر اکرم (ص) و اولیای الهی به‌عنوان محور هدایت، با استناد به آیات قرآنی و روایات، روشن شده است. نقد علم دینی و تأکید بر گزینش دقیق در نظام آموزشی، راه را برای تربیت عالمان شایسته هموار می‌کند. انقلاب ۵۷، به‌عنوان ادامه‌دهنده مسیر ولایت، با توکل به اولیای الهی، مسیری روشن به سوی کمال ترسیم می‌کند. این اثر، دریچه‌ای به سوی معارف عمیق شیعی و نقش آن در جهان معاصر می‌گشاید.