متن درس

جلسات دورهمی: تأملاتی در ناهنجاری‌های جهانی و توانمندسازی زنان

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲۳۴)

دیباچه

این نوشتار، بازتابی از گفت‌وگوهای ژرف استاد فرزانه قدس‌سره در جلسه‌ای از سلسله درس‌گفتارهای ایشان است که در تاریخ نهم مرداد ۱۳۹۳ در جمع زنان شیراز ارائه شده است. محور اصلی این گفتار، بررسی ناهنجاری‌های جهانی معاصر و جایگاه زنان در این ساختار پیچیده است. استاد با نگاهی روشمند، به تحلیل چالش‌های اجتماعی و جهانی، به‌ویژه مسائل مربوط به زنان، پرداخته و راهکارهایی عملی برای توانمندسازی ایشان ارائه می‌دهند. این متن، با زبانی فصیح و متین، تمامی جزئیات و معانی اصلی را در قالبی نظام‌مند و علمی به خوانندگان عرضه می‌دارد، گویی گوهری درخشان که معارف انسانی و دینی را در خود جای داده است.

بخش یکم: ناهنجاری‌های جهانی و چالش‌های معاصر

وضعیت بی‌سابقه جهان معاصر

استاد فرزانه قدس‌سره، جهان کنونی را چون گردابی توفانی توصیف می‌کنند که در آن، مرزهای خیر و شر، دین و کفر، و عدالت و ظلم در هم آمیخته است. به باور ایشان، این ناهنجاری‌ها در تاریخ بشری بی‌سابقه‌اند، به‌گونه‌ای که نه قاره‌ای از قاره دیگر متمایز است و نه دانایی و نادانی تفاوتی در رفتارها ایجاد می‌کند. استاد به ظهور گروه‌های افراطی مانند داعش اشاره دارند که با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و حمایت‌های پنهان قدرت‌های جهانی، خشونت را به‌صورت علنی و بدون پرده‌پوشی به نمایش می‌گذارند.

این تحلیل، با آیات قرآن کریم هم‌خوانی دارد: وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ (سوره بقره، آیه ۱۱، ترجمه: و چون به آنان گفته شود در زمین فساد نکنید، می‌گویند: ما فقط اصلاح‌گریم). این آیه، تناقض میان ادعای اصلاح و اقدامات فسادآمیز را به روشنی نشان می‌دهد. استاد با این دیدگاه، جهان معاصر را چون آیینه‌ای شکسته می‌دانند که در آن، حقیقت و باطل در هم آمیخته‌اند.

تحول در ماهیت خشونت: از پنهان به آشکار

استاد، به تفاوت میان خشونت پنهان در گذشته و خشونت آشکار در دوران معاصر اشاره دارند. در گذشته، اقداماتی مانند جنگ شیمیایی در جنگ ایران و عراق با انکار همراه بود، اما امروز گروه‌های افراطی با افتخار، خشونت خود را به نمایش می‌گذارند و حتی آن را در قالب فیلم و رسانه منتشر می‌کنند. این تغییر، چون پرده‌ای که از برابر حقیقت کنار رفته، نشان‌دهنده تلاش برای ایجاد رعب و وحشت و نمایش قدرت است.

استاد با اشاره به تاریخ گذشته، از جمله اقدامات چنگیز خان و وقایع کربلا، خاطرنشان می‌کنند که خشونت‌های امروز، هرچند در ظاهر بی‌سابقه به نظر می‌رسند، ریشه در همان الگوهای تاریخی دارند. بااین‌حال، علنی شدن این خشونت‌ها، چون آتشی افروخته در روز روشن، نشان‌دهنده عمق ناهنجاری‌های کنونی است.

این تحلیل، از منظر روان‌شناسی اجتماعی، به مفهوم «نمایش قدرت» اشاره دارد که گروه‌های افراطی برای ایجاد ترس و سلطه از آن بهره می‌گیرند. استاد با این دیدگاه، بر ضرورت آگاهی از این تحولات و مقابله با آن از طریق عقلانیت و فرهنگ‌سازی تأکید دارند.

بخش دوم: جایگاه زنان در جهان معاصر

دوگانه‌های افراطی در نگاه به زنان

استاد، مسئله زنان را چون گرهی کور در میان چالش‌های جهانی توصیف می‌کنند. به باور ایشان، دو دیدگاه افراطی در مورد زنان وجود دارد: گروهی زنان را موجوداتی ناقص و تابع مردان می‌دانند، و گروهی دیگر با شعار برابری، زنان را به ابزاری برای فساد و استثمار تبدیل کرده‌اند. دیدگاه نخست، که در جوامع سنتی ریشه دارد، زنان را چون سایه‌ای کم‌رنگ در برابر مردان می‌بیند، و دیدگاه دوم، که در جوامع مدرن رواج دارد، با ادعای برابری، به بازتولید اشکال جدیدی از استثمار می‌پردازد.

این دوگانه‌سازی، با آیات قرآن کریم در تضاد است: يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ (سوره حجرات، آیه ۱۳، ترجمه: ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را به‌صورت اقوام و قبایل گوناگون قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. بی‌تردید گرامی‌ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست). این آیه، بر برابری ذاتی زن و مرد و ارزش‌گذاری بر اساس تقوا تأکید دارد.

نادانی و استثمار: موانع توانمندسازی زنان

استاد، دو عامل اصلی را در وضعیت نامناسب زنان شناسایی می‌کنند: نادانی و استثمار. نادانی، چون سایه‌ای سنگین، به عدم آگاهی زنان از حقوق و توانمندی‌های خود اشاره دارد، و استثمار، چون زنجیری محکم، از تلاش برخی مردان برای حفظ سلطه و جلوگیری از پیشرفت زنان ناشی می‌شود. این دو عامل، چون موانعی صعب‌العبور، مانع از شکوفایی ظرفیت‌های زنان در جامعه‌اند.

از منظر جامعه‌شناسی جنسیتی، این موانع به‌عنوان ساختارهای فرهنگی و اجتماعی شناخته می‌شوند که از طریق آموزش ناکافی و فرهنگ‌سازی نادرست تقویت می‌گردند. استاد با تأکید بر این دو عامل، بر ضرورت آگاهی‌بخشی و آموزش به‌عنوان راهکاری برای رفع این موانع تأکید دارند.

نقش زنان در تداوم ظلم‌پذیری

استاد، با نگاهی نقادانه، معتقدند که خود زنان نیز با پذیرش ظلم و عدم اعتراض به وضعیت موجود، در تداوم مشکلاتشان نقش دارند. این پذیرش، چون ریشه‌ای در خاک فرهنگ‌های نادرست، از آموزش‌های ناکافی و باورهای غلط سرچشمه می‌گیرد. استاد با اشاره به نمونه‌هایی از زندگی روزمره، مانند تقسیم نابرابر وظایف خانگی، نشان می‌دهند که زنان گاه به‌طور ناخواسته در بازتولید این ساختارها مشارکت می‌کنند.

این تحلیل، با مفهوم «داخلی‌سازی ستم» در نظریه‌های فمینیستی هم‌خوانی دارد که نشان می‌دهد چگونه افراد تحت تأثیر فرهنگ، خود را ناتوان یا ناقص می‌پندارند. استاد با این دیدگاه، بر ضرورت خودآگاهی و مقاومت فعال زنان تأکید دارند.

بخش سوم: راهکارهای توانمندسازی زنان

مقاومت منطقی و حکیمانه

استاد، بر لزوم مقاومت زنان در برابر ظلم تأکید دارند، اما این مقاومت را چون جویباری زلال می‌دانند که باید منطقی، دانشمندانه و حکیمانه باشد، نه احساسی یا تندروی. به باور ایشان، زنان باید با اثبات توانمندی‌های خود از طریق عمل، کلیشه‌های ناقص بودن را چون شیشه‌ای شکننده درهم شکنند.

این رویکرد، از منظر روان‌شناسی اجتماعی، به تغییر نگرش‌های اجتماعی و شکستن کلیشه‌های جنسیتی کمک می‌کند. استاد با تأکید بر این استراتژی، زنان را به فعالیت‌های سازنده و اثبات توانمندی‌هایشان دعوت می‌کنند.

نقش آموزش و توسعه فرهنگی

استاد، به گروهی از زنان شیراز اشاره دارند که سال‌ها در جلسات آموزشی شرکت کرده‌اند، اما به دلیل نبود برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح، نتوانسته‌اند تأثیر قابل‌توجهی در سطح ملی یا جهانی ایجاد کنند. این نقد، چون آیینه‌ای صاف، نشان‌دهنده ضرورت برنامه‌ریزی استراتژیک در فعالیت‌های فرهنگی است.

استاد با تأکید بر اهمیت آموزش و توسعه فرهنگی، معتقدند که زنان باید چون چراغ‌هایی درخشان، با گسترش دانش و مهارت، به تغییر نگرش‌های اجتماعی کمک کنند. این دیدگاه، با نظریه‌های مدیریت تغییر هم‌خوانی دارد که بر اهمیت برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی در تحولات فرهنگی تأکید می‌کنند.

استفاده از ابزارهای مدرن برای تبلیغ

استاد، زنان را به استفاده از ابزارهای مدرن مانند وبلاگ و سایت دعوت می‌کنند تا پیام‌های فرهنگی خود را گسترش دهند. به باور ایشان، ایجاد شبکه‌ای از سخنرانان و مربیان، چون جریانی نیرومند، می‌تواند تأثیرگذاری زنان را در جامعه افزایش دهد.

این پیشنهاد، با نظریه‌های ارتباطات جمعی هم‌خوانی دارد که بر نقش رسانه‌ها در تغییر اجتماعی تأکید دارند. استاد با این دیدگاه، زنان را به حضور فعال در فضای مجازی و تولید محتوای فرهنگی دعوت می‌کنند تا چون ستارگانی در آسمان معرفت، بدرخشند.

مدیریت مالی و خودکفایی

استاد، فرهنگ جمع‌آوری مبالغ ناچیز را چون باری سنگین نقد می‌کنند و بر ضرورت خودکفایی مالی تأکید دارند. به باور ایشان، زنان باید با اعتمادبه‌نفس، منابع مالی قابل‌توجهی جذب کنند تا فعالیت‌های فرهنگی خود را گسترش دهند.

این دیدگاه، با اصول مدیریت مالی در سازمان‌های غیرانتفاعی هم‌خوانی دارد. استاد با تأکید بر خودکفایی، زنان را به تغییر نگرش از وابستگی به خودباوری دعوت می‌کنند، گویی کلیدی برای گشودن درهای پیشرفت در دست دارند.

تقسیم وظایف و پرورش نیروی انسانی

استاد، تمرکز وظایف بر یک نفر را چون باری طاقت‌فرسا می‌دانند که به خستگی و فرسودگی منجر می‌شود. ایشان بر ضرورت تقسیم وظایف و پرورش نیروهای جدید تأکید دارند تا ساختار سازمانی پایدار و پویایی شکل گیرد.

این تحلیل، با اصول مدیریت منابع انسانی هم‌خوانی دارد که بر اهمیت توزیع وظایف و جلوگیری از فرسودگی شغلی تأکید می‌کنند. استاد با این دیدگاه، زنان را به تربیت سخنرانان و مربیان جدید دعوت می‌کنند تا چون درختی تناور، شاخه‌های جدیدی برویانند.

گسترش آموزش در محلات مختلف

استاد، پیشنهاد می‌دهند که کلاس‌های آموزشی در محلات مختلف برگزار شود تا دسترسی به آموزش افزایش یابد و از تمرکز در یک مکان خاص پرهیز گردد. این رویکرد، چون جویبارهایی زلال، دانش را به گوشه‌گوشه جامعه می‌رساند.

این پیشنهاد، با نظریه‌های آموزش مبتنی بر جامعه هم‌خوانی دارد که بر گسترش آموزش به سطوح محلی تأکید می‌کنند. استاد با این دیدگاه، به دنبال افزایش تأثیرگذاری فرهنگی و آموزشی زنان در جامعه‌اند.

نقد اشکال‌تراشی و تشویق به توسعه

استاد، اشکال‌تراشی و انتقادهای بی‌مورد را چون خاری در پای پیشرفت می‌دانند و زنان را به توسعه فعالیت‌هایشان دعوت می‌کنند. به باور ایشان، به جای تمرکز بر عیوب دیگران، باید چون چراغی درخشان، به گسترش دانش و مهارت پرداخت.

این دیدگاه، با اصول روان‌شناسی مثبت‌گرا هم‌خوانی دارد که بر تمرکز بر نقاط قوت و پیشرفت تأکید می‌کند. استاد با این رویکرد، زنان را به فعالیت‌های سازنده و خلاقانه تشویق می‌کنند.

نقش جوانان در تحولات فرهنگی

استاد، زنان جوان را چون ستارگانی درخشان می‌دانند که با مشارکت در فعالیت‌هایی مانند وبلاگ‌نویسی و تولید محتوا، می‌توانند جنبشی فرهنگی ایجاد کنند. ایشان بر ضرورت استفاده از ظرفیت جوانان برای تحولات فرهنگی تأکید دارند.

این تحلیل، با نظریه‌های جامعه‌شناسی جوانان هم‌خوانی دارد که بر نقش نسل جوان در تحولات اجتماعی تأکید می‌کنند. استاد با این دیدگاه، زنان جوان را به حضور فعال در عرصه‌های فرهنگی دعوت می‌کنند.

مدیریت زمان و منابع

استاد، بر ضرورت مدیریت زمان و منابع برای افزایش کارایی و جلوگیری از خستگی تأکید دارند. به باور ایشان، توزیع مناسب وظایف و زمان‌بندی دقیق، چون کلیدی زرین، به موفقیت فعالیت‌های فرهنگی کمک می‌کند.

این دیدگاه، با اصول مدیریت زمان در سازمان‌ها هم‌خوانی دارد. استاد با این رویکرد، زنان را به برنامه‌ریزی دقیق و استفاده بهینه از منابع دعوت می‌کنند تا فعالیت‌هایشان چون درختی پربار، به ثمر نشیند.

بخش چهارم: نقش زنان در تغییر نگرش‌های اجتماعی

اثبات توانمندی زنان از طریق عمل

استاد، زنان را به اثبات توانمندی‌هایشان از طریق عمل دعوت می‌کنند. به باور ایشان، زنان باید با تولید محتوا و فعالیت‌های فرهنگی، کلیشه‌های ناقص بودن را چون شیشه‌ای شکننده درهم شکنند.

این دیدگاه، با نظریه‌های خوداثباتی در روان‌شناسی اجتماعی هم‌خوانی دارد. استاد با تأکید بر فعالیت‌های عملی، زنان را به تغییر نگرش‌های اجتماعی و اثبات جایگاه واقعی خود دعوت می‌کنند.

توسعه شبکه‌های اجتماعی و تبلیغاتی

استاد، زنان را به ایجاد شبکه‌های اجتماعی و تبلیغاتی تشویق می‌کنند تا پیام‌هایشان را به گوش جهانیان برسانند. ایشان پیشنهاد می‌دهند که زنان با ایجاد وبلاگ‌ها و سایت‌هایی به نام خود یا حتی با نام‌های مستعار، محتوای فرهنگی تولید کنند.

این رویکرد، با نظریه‌های ارتباطات جمعی هم‌خوانی دارد که بر نقش رسانه‌ها در تغییر افکار عمومی تأکید می‌کنند. استاد با این دیدگاه، زنان را به حضور فعال در فضای مجازی دعوت می‌کنند تا چون جویبارهایی زلال، معرفت و فرهنگ را به جامعه تزریق کنند.

تشویق به خودباوری و پرهیز از گدابازی

استاد، فرهنگ گدابازی و جمع‌آوری مبالغ ناچیز را چون باری سنگین نقد می‌کنند و زنان را به خودباوری و جذب منابع مالی قابل‌توجه دعوت می‌کنند. به باور ایشان، این خودباوری، چون کلیدی زرین، درهای پیشرفت را می‌گشاید.

این تحلیل، با اصول مدیریت مالی در سازمان‌های غیرانتفاعی هم‌خوانی دارد. استاد با این دیدگاه، زنان را به تغییر نگرش از وابستگی به استقلال مالی تشویق می‌کنند.

بخش پنجم: نمونه‌های عملی و توصیه‌های کاربردی

تشویق به زیارت و تفریح

استاد، در پایان گفتار، زنان را به زیارت و تفریح دعوت می‌کنند تا روح و روانشان چون گلی در بهار، تازه و شاداب شود. این توصیه، نشان‌دهنده توجه ایشان به تعادل میان کار و زندگی است.

این دیدگاه، با اصول روان‌شناسی مثبت‌گرا هم‌خوانی دارد که بر اهمیت تفریح و معنویت در سلامت روان تأکید می‌کنند. استاد با این توصیه، زنان را به حفظ تعادل در زندگی دعوت می‌کنند.

نمونه‌های عملی از فعالیت‌های فرهنگی

استاد، به فعالیت‌های گروهی از زنان شیراز اشاره دارند که سال‌ها در جلسات آموزشی شرکت کرده‌اند، اما به دلیل نبود برنامه‌ریزی، تأثیر گسترده‌ای نداشته‌اند. ایشان زنان را به توسعه این فعالیت‌ها و تربیت نیروهای جدید دعوت می‌کنند.

استاد با اشاره به نمونه‌هایی از فعالیت‌های خود، مانند برگزاری جلسات سریع در ماه رمضان برای جذب جوانان، نشان می‌دهند که چگونه می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق، تأثیرگذاری فرهنگی را افزایش داد.

نتیجه‌گیری

این نوشتار، چون گوهری درخشان، تأملات استاد فرزانه قدس‌سره را در بررسی ناهنجاری‌های جهانی و جایگاه زنان به تصویر کشیده است. تحلیل وضعیت کنونی جهان، از خشونت‌های آشکار گروه‌های افراطی تا دوگانه‌سازی‌های نادرست در مورد زنان، چون آیینه‌ای صاف، عمق چالش‌های معاصر را نشان می‌دهد. استاد با تأکید بر مقاومت منطقی، آموزش، خودکفایی مالی، و استفاده از ابزارهای مدرن، راهکارهایی عملی برای توانمندسازی زنان ارائه می‌دهند. این گفتار، با زبانی فصیح و متین، دعوتی است به تأمل در ارزش‌های انسانی و دینی، تا زنان با اثبات توانمندی‌های خود، چون ستارگانی در آسمان معرفت، به ساختن جامعه‌ای عادلانه و پویا کمک کنند.