متن درس

جلسات دورهمی: اهمیت ورزش در زندگی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۲۴۱)

دیباچه

این نوشتار، بازنویسی درس‌گفتارهای استاد فرزانه قدس‌سره در جلسه‌ای است که در تاریخ ۸ شهریور ۱۳۹۳ برگزار شده و به موضوع اهمیت ورزش در زندگی پرداخته است. این گفتار، با نگاهی عمیق به پیوند ورزش با سلامت جسمانی، روانی و معنوی، و نقش آن در فرهنگ اسلامی، چارچوبی جامع برای فهم جایگاه ورزش در زندگی ارائه می‌دهد. متن حاضر، با زبانی روان و وزین، تمامی جزئیات و معانی اصلی را حفظ کرده و با تحلیل‌های تفصیلی و پیوندهای معنایی غنی شده است. هدف این نوشتار، ارائه دیدگاهی منسجم از ورزش به‌عنوان ضرورتی دینی و اجتماعی است که با بهره‌گیری از تمثیلات و اشارات، مفاهیم را به گونه‌ای روشن و جذاب منتقل می‌کند.

بخش نخست: تعریف ورزش و تمایز آن از تحرک

ورزش به‌عنوان فعالیتی موزون

استاد فرزانه قدس‌سره، ورزش را فعالیتی موزون و منظم تعریف می‌کنند که با تحرکات پراکنده و غیرساختارمند روزمره، مانند پیاده‌روی یا کارهای جسمانی، تفاوت دارد. ورزش، چونان نغمه‌ای هماهنگ، نیازمند برنامه‌ریزی و نظم است تا جسم و روان را به سوی سلامت و تعادل هدایت کند. تحرکات بی‌نظم، هرچند پرفشار، نمی‌توانند جای ورزش را بگیرند، زیرا فاقد هماهنگی و هدفمندی هستند.

از منظر روان‌شناسی ورزشی، این تعریف بر اهمیت حرکات موزون برای بهبود سلامت جسمانی و روانی تأکید دارد. ورزش، چونان جریانی منظم، انرژی بدن را متعادل ساخته و از پراکندگی نیروها جلوگیری می‌کند.

نقد سبک زندگی غیرموزون

استاد، سبک زندگی برخی افراد را که با وجود تحرک بدنی، فاقد نظم و برنامه‌ریزی است، نقد می‌کنند. این تحرکات، چونان بادهایی پراکنده، نمی‌توانند به‌عنوان ورزش تلقی شوند، زیرا نظم و هدفمندی در آن‌ها غایب است. این دیدگاه، بر ضرورت برنامه‌ریزی در فعالیت‌های جسمانی تأکید دارد تا اثرات مثبت ورزش بر سلامت جسم و روان پدیدار شود.

این اصل، با آیه شریفه قرآن کریم هم‌راستاست:

صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ

(صنعت الهی که هر چیزی را استوار کرده است) (نمل: ۸۸). این آیه، بر نظم و استواری در خلقت تأکید دارد و ورزش موزون را به‌عنوان مصداقی از این نظم معرفی می‌کند.

بخش دوم: ورزش و سلامت جسمانی

نقد انفعال جسمانی برخی طلاب

استاد، انفعال جسمانی برخی طلاب را که به دلیل سبک زندگی کم‌تحرک دچار ضعف و بیماری می‌شوند، نقد می‌کنند. این انفعال، چونان سایه‌ای سنگین، بر سلامت جسم و روان اثر گذاشته و کارایی آن‌ها را کاهش می‌دهد. علم دینی باید با ترویج ورزش، این کاستی را جبران کرده و طلاب را به سوی زندگی پویا هدایت کند.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم همخوانی دارد:

وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ

(و خود را با دست خود به‌سوی هلاکت نیفکنید) (بقره: ۱۹۵). این آیه، بر ضرورت حفظ سلامت جسم تأکید دارد و ورزش را به‌عنوان راهی برای دوری از بیماری معرفی می‌کند.

نماز به‌عنوان بهترین ورزش

استاد، به نقل‌قولی از پزشکی خارجی در نجف اشاره می‌کنند که نماز را به دلیل حرکات موزونش، بهترین ورزش دانسته است. حرکات رکوع، سجود و دیگر اجزای نماز، چونان نرمشی آکنده از نظم، جسم را تقویت کرده و سلامت را تضمین می‌کند. این دیدگاه، نماز را به‌عنوان الگویی کامل از ورزش جسمانی و معنوی معرفی می‌کند.

این اصل، با آیه شریفه قرآن کریم هم‌راستاست:

وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ

(و جن و انس را نیافریدم مگر برای آنکه مرا بپرستند) (ذاریات: ۵۱). این آیه، عبادت را هدف خلقت معرفی کرده و استاد، نماز را به‌عنوان عبادتی با جنبه‌های ورزشی برجسته می‌سازد.

بخش سوم: ورزش و فرهنگ دینی

کثرت نماز در سیره ائمه معصومین

استاد، به سیره ائمه معصومین، مانند امام رضا علیه‌السلام، اشاره می‌کنند که به کثرت نماز، حتی تا هزار رکعت در شب، اهتمام داشتند. این سیره، چونان گوهری درخشان، نشان‌دهنده تلفیق تحرک بدنی و معنویت است که می‌تواند الگویی برای ترویج سبک زندگی سالم در جامعه اسلامی باشد.

این دیدگاه، با حدیث شریف همخوانی دارد: «مانند من نماز بخوانید» (صلوا کما رأیتمونی أصلی). این حدیث، بر اهمیت الگوبرداری از پیامبر در انجام حرکات موزون و معنوی نماز تأکید دارد و استاد، آن را مصداقی از ورزش دینی می‌دانند.

پیوند ورزش و فرهنگ در اسلام

استاد، اسلام را دینی جامع می‌دانند که ورزش و فرهنگ را در قالب اعمالی مانند نماز تلفیق کرده است. این جامعیت، چونان رودی خروشان، جنبه‌های جسمانی و معنوی را در هم آمیخته و انسان را به سوی تعالی هدایت می‌کند.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم هم‌راستاست:

هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ

(اوست کسی که پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر همه ادیان غالب گرداند) (توبه: ۳۳). این آیه، بر جامعیت اسلام تأکید دارد و استاد، ورزش را بخشی از این جامعیت می‌دانند.

بخش چهارم: ورزش به‌عنوان واجب شرعی

ورزش به‌عنوان ضرورت شرعی

استاد، ورزش را واجب شرعی می‌دانند و معتقدند که علم دینی به این ضرورت توجه کافی نداشته است. در گفت‌وگویی با نمایندگان فدراسیون ورزشی، ایشان تأکید کرده‌اند که ورزش، چونان ستونی استوار، باید در چارچوب احکام دینی جای گیرد تا سلامت جامعه تضمین شود.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم همخوانی دارد:

وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ

(و خود را با دست خود به‌سوی هلاکت نیفکنید) (بقره: ۱۹۵). این آیه، بر ضرورت حفظ سلامت تأکید دارد و استاد، ورزش را مصداقی از این وظیفه شرعی می‌دانند.

نماز به‌عنوان فعالیت ایروبیک و فرهنگی

استاد، نماز را فعالیتی ایروبیک و فرهنگی می‌دانند که با حرکات موزون و نیت معنوی، جسم و روح را تقویت می‌کند. رعایت مواضع سبعه در نماز، چونان نرمشی دقیق، از ورزش‌های مدرن پیشرفته‌تر است و نیت، آن را به فعالیتی معنوی تبدیل می‌کند.

این اصل، با حدیث شریف همخوانی دارد: «نماز بدون طهارت نیست» (لا صلاة إلا بطهور). این حدیث، بر ضرورت پاکیزگی در کنار حرکات موزون تأکید دارد و استاد، آن را مصداقی از تلفیق ورزش و فرهنگ می‌دانند.

بخش پنجم: نقد علم دینی و نیاز به بازنگری

نقد کم‌توجهی علم دینی به ورزش

استاد، از کم‌توجهی علم دینی به جنبه‌های جسمانی و ورزشی دین انتقاد دارند. تأکید بیش از حد بر جنبه‌های معنوی، بدون توجه به ورزش، چونان بنایی بدون پی استوار، ناکارآمد است. علم دینی باید با بازنگری، ورزش را به‌عنوان بخشی از سبک زندگی اسلامی ترویج دهد.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم هم‌راستاست:

كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ

(کتابی است که آن را به‌سوی تو نازل کردیم، مبارک است تا در آیاتش تدبر کنند) (ص: ۲۹). این آیه، بر ضرورت تدبر در دین تأکید دارد و استاد، بازنگری در علم دینی را بخشی از این تدبر می‌دانند.

نقد نادرست بودن برخی نمازها

استاد، برخی نمازها را به دلیل عدم رعایت حرکات موزون و دقیق، مانند مواضع سبعه، نادرست می‌دانند. این نقص، چونان خطایی در اجرای نغمه‌ای هماهنگ، از ارزش شرعی و ورزشی نماز می‌کاهد.

این دیدگاه، با حدیث شریف همخوانی دارد: «مانند من نماز بخوانید» (صلوا کما رأیتمونی أصلی). این حدیث، بر اهمیت دقت در انجام صحیح نماز تأکید دارد و استاد، آن را مصداقی از ورزش موزون می‌دانند.

بخش ششم: هماهنگی با نیازهای زمان

تغییر موضوعات احکام در اسلام

استاد، تأکید دارند که اگرچه احکام اسلام ثابت هستند، موضوعات آن‌ها با تغییر زمان و مکان دگرگون می‌شوند. برای مثال، ورزش‌هایی مانند شترسواری در عصر حاضر منسوخ شده‌اند، زیرا نیازهای زمان تغییر کرده است. این انعطاف، چونان جریانی زلال، اسلام را با نیازهای روز هماهنگ می‌سازد.

این اصل، با آیه شریفه قرآن کریم هم‌راستاست:

يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا

(حکمت را به هر که بخواهد می‌دهد و هر که حکمت یابد، خیری فراوان یافته است) (بقره: ۲۶۹). این آیه، بر اهمیت حکمت در انطباق با نیازهای زمان تأکید دارد.

نقد نگرش نادرست به ورزش

استاد، نگرش نادرست به ورزش را که آن را فعالیتی برای افراد بیکار یا غیرمتعهد می‌داند، نقد می‌کنند. این دیدگاه، چونان غباری بر آینه، ارزش معنوی ورزش را مخدوش کرده است. ورزش باید با نیت معنوی انجام شود تا به فعالیتی دینی تبدیل گردد.

این اصل، با آیه شریفه قرآن کریم همخوانی دارد:

إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ

(بی‌گمان خدا توبه‌کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد) (بقره: ۲۲۲). این آیه، بر اهمیت پاکیزگی و نیت در اعمال تأکید دارد و استاد، ورزش با نیت معنوی را مصداقی از این پاکیزگی می‌دانند.

بخش هفتم: تأثیر معنویت در ورزش

نقش نیت در ورزش و نماز

استاد، نیت را عنصری کلیدی در ورزش و نماز می‌دانند که آن‌ها را به فعالیت‌هایی معنوی و فرهنگی تبدیل می‌کند. نیت، چونان روحی در کالبد، ورزش را از فعالیتی صرفاً جسمانی به عملی متعالی ارتقا می‌دهد.

این دیدگاه، با حدیث شریف هم‌راستاست: «نماز بدون طهارت نیست» (لا صلاة إلا بطهور). این حدیث، بر ضرورت نیت و پاکیزگی در اعمال دینی تأکید دارد و استاد، آن را به ورزش تعمیم می‌دهند.

تأثیر معنویت در عملکرد ورزشی

استاد، به قدرت معنوی امیرالمؤمنین علیه‌السلام در کندن در خیبر اشاره می‌کنند و معتقدند که ورزشکار با نیت معنوی و روزه‌داری می‌تواند عملکرد بهتری داشته باشد. این قدرت، چونان نیرویی الهی، از استرس و ضعف جسمانی می‌کاهد و ورزشکار را توانمندتر می‌سازد.

از منظر روان‌شناسی ورزشی، انگیزه‌های درونی مانند نیت معنوی، عملکرد ورزشکار را بهبود می‌بخشد. استاد، این اصل را به سیره ائمه تعمیم داده و آن را الگویی برای ورزشکاران می‌دانند.

بخش هشتم: نقد نظام آموزشی و فقهی

نقد عدم هماهنگی با طبیعت و عقل

استاد، از عدم هماهنگی علم دینی با عقل، طبیعت و نظام‌های علمی انتقاد دارند. این ناهماهنگی، چونان مانعی در مسیر رود، توسعه فرهنگی و اجتماعی را کند کرده است. علم دینی باید با علوم مدرن هماهنگ شود تا به تربیت نسلی سالم و کارآمد منجر گردد.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم هم‌راستاست:

كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ

(کتابی است که آن را به‌سوی تو نازل کردیم، مبارک است تا در آیاتش تدبر کنند) (ص: ۲۹). این آیه، بر ضرورت تدبر و هماهنگی با عقل تأکید دارد.

نقد فقهی و روایی غیرعلمی

استاد، برخی فتاوا و تفاسیر روایی را که به دلیل فقدان روش علمی به انحراف منجر شده‌اند، نقد می‌کنند. فهم روایات، چونان گوهری گران‌بها، نیازمند آموزش تخصصی و روش علمی است که در علم دینی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم همخوانی دارد:

يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا

(حکمت را به هر که بخواهد می‌دهد و هر که حکمت یابد، خیری فراوان یافته است) (بقره: ۲۶۹). این آیه، بر اهمیت حکمت در فهم متون دینی تأکید دارد.

بخش نهم: ضرورت آموزش علمی و ترویج ورزش

ضرورت آموزش علمی روایات

استاد، فهم روایات را کاری تخصصی می‌دانند که مانند خواندن روزنامه نیست و نیازمند آموزش و استاد است. این آموزش، چونان نوری راهنما، از انحراف در تفسیر متون دینی جلوگیری می‌کند.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم هم‌راستاست:

إِنَّ هَٰذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ

(بی‌گمان این قرآن به‌سوی آنچه استوارتر است هدایت می‌کند) (إسراء: ۹). این آیه، بر نقش هدایتی قرآن در آموزش صحیح تأکید دارد.

نقد عدم تأثیرگذاری ورزش در جامعه

استاد، از عدم تأثیرگذاری ورزش در جامعه به دلیل فقدان تربیت معنوی و علمی انتقاد دارند. ورزش، بدون نیت و آموزش صحیح، چونان بذری در خاک نامناسب، ثمری مطلوب به بار نمی‌آورد.

این دیدگاه، با آیه شریفه قرآن کریم همخوانی دارد:

إِنْ أُرِيدُ إِلَّا الْإِصْلَاحَ مَا اسْتَطَعْتُ

(جز اصلاح، به قدر توانم، چیزی نمی‌خواهم) (هود: ۸۸). این آیه، بر ضرورت اصلاح در ترویج ورزش تأکید دارد.

بخش دهم: نافله‌ها و ورزش‌های سنتی

نافله‌ها به‌عنوان فعالیت موزون

استاد، نافله‌ها و عبادات مستحبی ائمه را نمونه‌ای از فعالیت‌های موزون و معنوی می‌دانند که جنبه‌های ورزشی و فرهنگی دارند. این عبادات، چونان نرمش‌هایی هدفمند، جسم و روح را تقویت می‌کنند.

این دیدگاه، با حدیث شریف هم‌راستاست: «نماز جز در مسجد نیست» (لا صلاة إلا فی المسجد). این حدیث، بر انجام عبادات در محیطی مناسب تأکید دارد و استاد، آن را به ورزش در فضاهای مناسب تعمیم می‌دهند.

نقد ورزش‌های منسوخ

استاد، ورزش‌هایی مانند شترسواری یا اسب‌سواری را در عصر حاضر منسوخ می‌دانند، زیرا موضوعات احکام با تغییر زمان دگرگون می‌شوند. این دیدگاه، چونان پلی به سوی آینده، اسلام را با نیازهای روز هماهنگ می‌سازد.

این اصل، با آیه شریفه قرآن کریم همخوانی دارد:

يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا

(حکمت را به هر که بخواهد می‌دهد و هر که حکمت یابد، خیری فراوان یافته است) (بقره: ۲۶۹). این آیه، بر انعطاف‌پذیری در انطباق با زمان تأکید دارد.

جمع‌بندی

این درس‌گفتار، چونان نقشه‌ای جامع، اهمیت ورزش را در چارچوب معارف اسلامی و زندگی روزمره تبیین می‌کند. استاد فرزانه قدس‌سره، ورزش را به‌عنوان ضرورتی شرعی، عقلانی و اجتماعی معرفی کرده و بر پیوند آن با سلامت، فرهنگ و معنویت تأکید دارند. نقد کم‌توجهی علم دینی به ورزش، دعوت به تدوین احکام حکیمانه و ترویج نیت معنوی در ورزش، از ویژگی‌های برجسته این گفتار است. ورزش، چونان جریانی زلال، جسم و روح را پالایش کرده و جامعه را به سوی نظم، سلامت و تعالی هدایت می‌کند. این درس‌گفتار، با تحلیل‌های روان‌شناختی و دینی، راهنمایی ارزشمند برای پژوهشگرانی است که به دنبال فهم عمیق‌تر پیوند ورزش و دین هستند. دعوت به هماهنگی با نیازهای زمان و آموزش علمی، چونان مشعلی فروزان، مسیر تربیت جامعه‌ای پویا و متعادل را روشن می‌سازد.