متن درس

گفتگوهای صمیمی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، جلسه (972)

مقدمه

در درس‌گفتارهایم، بارها از چالش‌های علم دینی، ضرورت تسلط بر علوم ادبی، و اهمیت فهم عمیق قرآن سخن گفته‌ام. این خاطرات، که گاه به‌صورت گذرا در سخنانم به آن‌ها اشاره کرده‌ام، روایت‌هایی از تأملاتم درباره وضعیت کنونی علم دینی، نقش اشتقاق در فهم متون، و شفافیت در اعمال دینی‌اند. در این مجموعه، که با عنوان «گفتگوهای صمیمی» پیش روی شماست، می‌کوشم شما را به دنیای این تجربه‌ها و اندیشه‌ها ببرم، گویی در کنارم نشسته‌اید و با هم از نقد علم دینی، جامعیت آیات قرآنی، و اصلاح رفتارهای مذهبی سخن می‌گوییم. این روایت‌ها، از تجربه‌هایم در اماکن مذهبی تا تأملاتم درباره عالمان برجسته، همگی بخشی از سفری هستند که مرا به تأمل در معنای حقیقی دین و نقش آن در هدایت انسان‌ها واداشته است.

بخش اول: نقد وضعیت کنونی علم دینی

اشتغال به امور غیرعلمی

از وضعیت کنونی علم دینی انتقاد کرده‌ام. برخلاف عالمان گذشته که عمرشان را صرف تحقیق و تدریس می‌کردند، امروز علم در نزد برخی عالمان به امری ثانوی بدل شده است. این اشتغال به امور غیرعلمی، مانع رشد و پویایی علم دینی شده است.

این نقد، مرا به تأمل در ضرورت بازگشت به سنت علمی و پژوهشی در علم دینی واداشت.

اهمیت اشتقاق در علوم دینی

از ضعف برخی عالمان گذشته در تسلط بر علم اشتقاق سخن گفته‌ام. این کمبود، به حاشیه‌روی در آثار علمی منجر شده است. اشتقاق، کلیدی برای فهم دقیق متون دینی است و بدون آن، تفسیر آیات از عمق لازم برخوردار نمی‌شود.

این دیدگاه، مرا به اهمیت تقویت علوم ادبی در علم دینی واداشت.

طبقه‌بندی عالمان دینی

عالمان دینی را به سه دسته تقسیم کرده‌ام: عالمان درجه یک، که از نظر علمی و معنوی ممتازند؛ عالمان درجه دو و سه، که هر یک به تناسب محتوا و تأثیرگذاری‌شان متفاوت‌اند. این تمایز، نشان‌دهنده تفاوت‌های کیفی در علم و عمل است.

این تأمل، مرا به ضرورت پرورش عالمان جامع و تأثیرگذار واداشت.

بخش دوم: فهم قرآن و جامعیت آن

جامعیت آیه حج

از جامعیت آیه حج سخن گفته‌ام. قرآن کریم می‌فرماید: وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ ۚ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ (بقره: ۱۹۶). این آیه، از انجام حج و عمره برای خدا و شرایط خاص هدایا سخن می‌گوید.

این تأمل، مرا به فکر فرو برد که چگونه آیات قرآنی با جامعیت خود، پاسخ‌گوی نیازهای متنوع بشرند.

نیاز به آزمایش علمی در علم دینی

از ضرورت آزمایش علمی در علم دینی سخن گفته‌ام. اگر آزمایشی ترتیب دهیم و آیات را با روش علمی تبیین کنیم، فهم دقیق‌تری از قرآن به دست می‌آید. این روش، دین را از پیچیدگی‌های غیرضروری دور می‌کند.

این دیدگاه، مرا به اهمیت روش‌های علمی در تبیین معارف دینی واداشت.

بخش سوم: شفافیت و خلوص در اعمال دینی

خاطره هدایا در کلیسا

روزی را در کلیسایی که هدایا با شفافیت جمع‌آوری می‌شد. برخی با چشمان بسته پول می‌دادند و برخی، مانند من، با چشمان باز نگاه می‌کردند تا مطمئن شوند چیزی برداشته نمی‌شود. شگفت‌آور بود که حتی یک بار ندیدم کسی از هدایا چیزی بردارد. این شفافیت، به من اطمینان و ارادت بخشید.

این تجربه، مرا به تأمل در اهمیت شفافیت و صداقت در اعمال مذهبی واداشت.

نقد کفارات فقهی و تأکید بر هدایا

کفارات فقهی را با هدایا مقایسه کرده‌ام. کفارات، گاه با نیت غیرخالص انجام می‌شود، اما هدایا باید با خلوص و بدون تظاهر باشد. قرآن کریم می‌فرماید: فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ (بقره: ۱۹۶). این عبارت، از هدایای میسر و خالصانه سخن می‌گوید.

این نقد، مرا به اهمیت خلوص در اعمال دینی و پرهیز از پیچیدگی‌های غیرضروری واداشت.

جمع‌بندی

این خاطرات، که از دل تأملاتم در درس‌گفتارها و تجربه‌های زیسته‌ام برآمده‌اند، دعوتی هستند به بازنگری در علم دینی، فهم عمیق قرآن، و اصلاح رفتارهای مذهبی. از نقد اشتغال به امور غیرعلمی گرفته تا تأکید بر شفافیت در هدایا و ضرورت آزمایش علمی، همگی نشان‌دهنده سفری هستند که مرا به این باور رسانده‌اند: علم دینی باید پویا، شفاف، و کاربردی باشد. این مجموعه، که با عنوان «گفتگوهای صمیمی» پیش روی شماست، تلاشی است برای به اشتراک گذاشتن این تجربه‌ها و تأملات با شما، تا شاید با هم به سوی فهمی عمیق‌تر از دین و نقش آن در هدایت جامعه گام برداریم.