متن درس

گفتگوهای صمیمی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، جلسه ۱۲۸۱

مقدمه

در درس‌گفتارهایم، گاه به فرازهایی از زندگی و اندیشه‌هایم اشاره کرده‌ام که شاید گذرا بوده‌اند. این گفتگوهای صمیمی، فرصتی است تا آن لحظات را با شما به اشتراک بگذارم، گویی در کنار هم نشسته‌ایم و از عمق جان سخن می‌گوییم. آنچه در این مجموعه می‌خوانید، نه تنها بازتاب تجربیات شخصی من، بلکه دعوتی است به تأمل در جایگاه علم دینی، قرآن کریم، و ضرورت تحول در حوزه‌های علمیه. با قلبی سرشار از امید و تعهدی عمیق به حقیقت، این خاطرات را برای شما روایت می‌کنم تا شاید نوری بر مسیر دانش و معنویت بتاباند.

بخش اول: ضرورت تحول در حوزه‌های علمیه

روزهایی را که در فیضیه قدم می‌زدم و با خود می‌اندیشیدم که حوزه‌های علمیه ما نیازمند تحولی عمیق و بنیادین‌اند. نه آنکه چیزی را دور بریزیم، بلکه باید آن را به‌روز کنیم، علمی کنیم، و بر محور کتاب و سنت استوار سازیم. حوزه‌ها باید به پایگاه‌هایی برای تولید علم تبدیل شوند، نه صرفاً جایی برای حفظ سنت‌های گذشته. این تحول، گویی دمیدن روحی تازه در کالبد علم دینی است، روحی که از قرآن کریم و سنت پیامبر (ص) سرچشمه می‌گیرد.

قرآن کریم، این کتاب آسمانی، نه تنها راهنمای معنوی ماست، بلکه منبعی بی‌پایان برای علوم مدرن است. در درس‌گفتارهایم تأکید می‌کردم: قرآن فراتر از مدرنیته است. این کتاب، آزمایشگاهی است که در آن می‌توان علوم پایه را کشف کرد و به جهان عرضه داشت.

﴿وَٱللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾
قرآن کریم: و خداوند بسیار بخشنده و داناست (سوره بقره، آیه ۲۶۱).

این آیه به من آموخت که علم الهی بی‌حد و مرز است و حوزه‌ها باید این ظرفیت را به جهانیان نشان دهند. ما نباید در امور دانشگاه‌ها دخالت کنیم، اما باید علوم پایه‌ای را که از قرآن استخراج می‌شود، به آنها عرضه کنیم و در عین حال، از دانش جهانی در برخی زمینه‌ها بهره ببریم.

بخش دوم: نقد علم مدرن و ظرفیت‌های قرآنی

در جلسات درس، بارها از محدودیت‌های علم مدرن سخن گفتم. کشورهای غربی، با همه پیشرفت‌های صنعتی‌شان، در روان‌شناسی و مسائل روحی دچار کاستی‌اند. آمارهای جهانی، که امروز به لطف فناوری‌های نوین در دسترس همه است، نشان می‌دهد که بسیاری از جوامع غربی با بحران‌های روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. اینجاست که قرآن کریم راه‌حل‌هایی عرضه می‌کند که فراتر از دارو و درمان‌های مادی است.

می‌گفتم: شیطان و تأثیرات معنوی، تنها به ایران یا جهان اسلام محدود نیست. این مسائل جهانی‌اند. غرب، با نادیده گرفتن این واقعیات، خود را از علوم معنوی محروم کرده است. آیات قرآن و ادعیه مأثوره، گویی کلیدهایی‌اند که درهای شفای روح را می‌گشایند. اما ما، گاهی چنان در بند مادیات گرفتار شده‌ایم که گمان می‌کنیم یک قرص یا آمپول شفا می‌دهد، ولی آیه‌ای از قرآن یا ذکری الهی نمی‌تواند. این عقب‌ماندگی، مانند آن است که کسی گاری را وسیله نقلیه بداند، اما جت را نشناسد.

﴿وَنُنَزِّلُ مِنَ ٱلْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ﴾
قرآن کریم: و ما از قرآن آنچه را که برای مؤمنان شفا و رحمت است فرو می‌فرستیم (سوره اسراء، آیه ۸۲).

بخش سوم: پیشنهاد ایجاد مراکز درمانی معنوی

سال‌ها پیش، آرزو داشتم مراکز درمانی معنوی در کشورمان برپا شود؛ مراکزی که با تکیه بر آیات و ادعیه، بیماران روحی و روانی را از سراسر جهان درمان کنند. این رویا، نه تنها صدور انقلاب است، بلکه دعوتی است به جهانیان تا از ظرفیت‌های بی‌پایان قرآن بهره‌مند شوند. تصور کنید بیمارانی از گوشه و کنار دنیا به ایران بیایند، نه برای درمان‌های مادی، بلکه برای یافتن شفای روح از آیات الهی.

اما این آرزو، نیازمند شجاعت است. در درس‌گفتارهایم از ترس‌هایی که مانع نوآوری در علم دینی می‌شود، انتقاد می‌کردم. حوزه‌های ما باید از این ترس‌ها رها شوند و با شجاعت، به تولید علم بپردازند. علم دینی، تنها در حفظ سنت‌ها خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در نوآوری و کشف نایافته‌های قرآنی است که به اوج می‌رسد.

بخش چهارم: آزادگی و عزت عالمان دینی

روزهایی را که عالمان دینی، با وجود فقر و سختی، با آزادگی و عزت زندگی می‌کردند. گویی هر قدمشان، درسی بود از تعهد به حقیقت. در گذشته، برخی عالمان حتی برای خواندن قرآن در مراسمی، با احتیاط و نجابت وارد می‌شدند، مبادا عزتشان خدشه‌دار شود. این آزادگی، میراثی است که باید احیا شود. امروز، به برکت انقلاب و خون شهدا، حوزه‌های ما رشد کرده‌اند و چهره‌های درخشانی در میان عالمان جوان می‌بینم که نویدبخش آینده‌ای روشن‌اند.

در جلسات درس، از برخی رفتارهای ناپسند علیه عالمان انتقاد می‌کردم. بی‌احترامی به عالمان، نه تنها به آنها، بلکه به علم دینی آسیب می‌زند. عالمان باید ابتدا مشکلات روحی و روانی خود را حل کنند تا بتوانند با سلامت کامل به جامعه خدمت کنند. این تشخیص، نیازی به غیب‌گویی ندارد؛ از ظاهر رفتارها می‌توان به عمق مسائل پی برد.

بخش پنجم: آینده حوزه‌ها و نقش عالمان

در درس‌گفتارهایم، آینده حوزه‌ها را روشن می‌دیدم. اگر امروز عالمان ما با شجاعت و تعهد به تولید علم بپردازند، پنجاه سال دیگر، حوزه‌های ما به مراکز علمی جهان تبدیل خواهند شد. عالمان دینی باید ورثه انبیا شوند، نه صرفاً امام جماعت یا روضه‌خوان. وقتی می‌گوییم عالم، باید به یاد دانشمندانی بیافتیم که در روان‌شناسی، فلسفه، و علوم اجتماعی پیشرو هستند.

این تحول، نیازمند همکاری با دانشگاه‌هاست. می‌گفتم: حوزه‌ها باید علوم و فنون دینی را تولید کنند و دانشگاه‌ها نیز از این علوم بهره ببرند. قرآن، آزمایشگاه ماست و ما باید از آن برای تولید علم استفاده کنیم، نه اینکه صنعت را با علم اشتباه بگیریم. علم کامپیوتر یا بمب‌سازی، حرفه و صنعت است، اما علم واقعی، در کشف حقایق قرآنی نهفته است.

جمع‌بندی نهایی

این گفتگوهای صمیمی، دعوتی است به تأمل در جایگاه علم دینی و نقش حوزه‌های علمیه در جهان امروز. در درس‌گفتارهایم، همیشه بر این باور بودم که قرآن کریم، منبعی بی‌پایان برای علم و شفاست. حوزه‌های ما باید با شجاعت و آزادگی، به تولید علم بپردازند و از ترس‌های مانع نوآوری رها شوند. آینده‌ای که در آن عالمان دینی به دانشمندانی پیشرو تبدیل شوند، نه تنها ممکن، بلکه ضروری است. این خاطرات، گویی آیینه‌ای است که گذشته، حال، و آینده علم دینی را در خود بازتاب می‌دهد. امید دارم که این روایت‌ها، شما را به تأمل و عمل در این مسیر دعوت کند.