متن درس

پدیده‌های پنهانی

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۱۸۶)

دیباچه

این نوشتار به بررسی و تبیین عمیق مضامین مرتبط با جنیان، ملائکه، و ارتباط انسان با موجودات غیبی و عوالم مختلف می‌پردازد. هدف، ارائه نگاهی منسجم و دقیق به ظرفیت‌های وجودی انسان در سیر معنوی، نقش معرفت در رفع غفلت، و ضرورت تحول در علم دینی برای دستیابی به اقتدار معنوی و علمی است. با بهره‌گیری از آیات قرآن کریم و روایات، این اثر می‌کوشد تا راه‌های خروج از غفلت و صعود به مراتب متعالی را روشن سازد. نوشتار حاضر، با زبانی روشن و متین، به دنبال هدایت خوانندگان به سوی درکی عمیق‌تر از حقایق غیبی و نقش انسان در این سیر و سلوک است.

بخش نخست: غفلت و ظرفیت‌های وجودی انسان

غفلت: مانع اصلی معرفت

غفلت، به‌سان پرده‌ای سنگین بر قلب و ذهن انسان، مانع از درک حقایق متعالی و ارتباط با عوالم غیبی می‌شود. انسان غافل، چونان ماهی در آب است که از وجود آب بی‌خبر است، و این بی‌خبری، او را از صعود به مراتب وجودی بازمی‌دارد. رفع غفلت، انسان را به صاحب بصیرت، کشف، و قدرت تبدیل می‌کند، چنان‌که می‌تواند در یک شب، عوالم مختلف را سیر کند و از ناسوت به برزخ و فراتر صعود نماید.

مراتب عوالم: از جن تا برزخ

عالم جن، به دلیل نزدیکی به عالم ناسوت، در دسترس‌تر از عالم برزخ است. با گذر از عالم جن، انسان به عالم برزخ وارد می‌شود که خود بخشی از دنیای مادی است، اما با کیفیت وجودی متفاوت. این عوالم، چونان طبقات یک بنای عظیم، مراتب وجودی را تشکیل می‌دهند که انسان با تزکیه نفس و معرفت می‌تواند در آن‌ها سیر کند. با صعود از این عوالم، رنگ و روی عالم تغییر می‌کند و انسان به مرتبه‌ای می‌رسد که تسبحی الهی، چون «سبوح قدوس ربنا و رب الملائکة و الروح»، را درک می‌کند.

آیه‌ای از قرآن کریم

وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ ۚ وَمَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرْ لِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ (لقمان: ۱۲)

«و به‌راستی به لقمان حکمت دادیم که برای خدا شکر کن، و هر که شکر کند، به سود خود شکر کرده، و هر که کفران کند، خدا بی‌نیاز و ستوده است.»

این آیه، حکمت را به‌عنوان ابزاری برای رفع غفلت معرفی می‌کند. حکمت، توانایی تشخیص حق از باطل است که انسان را از پوسته ناسوت خارج کرده و به سوی معرفت الهی هدایت می‌کند. شکر، چونان کلیدی معنوی، انسان را به درک حضور خداوند در عوالم مختلف رهنمون می‌شود.

جمع‌بندی بخش نخست

غفلت، چونان سدی در برابر معرفت و سیر در عوالم غیبی عمل می‌کند. انسان با رفع غفلت و بهره‌گیری از حکمت و شکر، می‌تواند به مراتب متعالی صعود کند. عالم جن و برزخ، به‌عنوان مراتب اولیه، راه را برای درک حقایق متعالی هموار می‌سازند. آیات قرآن کریم، چون مشعلی فروزان، راهنمای انسان در این مسیر است.

بخش دوم: بهداشت معنوی و جسمانی

اهمیت پاکیزگی در ارتباط با غیب

انسان برای ارتباط با ملائکه و دوری از شیاطین، باید به پاکیزگی جسمانی و معنوی توجه کند. نظافت گوش، چشم، ناف، و دیگر اعضای بدن، زمینه‌ساز سلامت معنوی است. ناپاکی جسمانی، چونان مانعی، انسان را از ارتباط با موجودات متعالی بازمی‌دارد، در حالی که پاکیزگی، ملائکه را به انسان نزدیک می‌کند. جنیان، به افرادی که در ناپاکی و بیماری به سر می‌برند، جذب می‌شوند و این امر می‌تواند به اختلالات روحی و روانی منجر شود.

نقش تجربه زیسته در درک غیب

کسانی که با عالم مرگ سروکار دارند، مانند مرده‌شوران، به دلیل تجربه زیسته در مواجهه با موتی، از اسرار عالم غیب آگاهند. این افراد، چونان نگهبانان اسرار، می‌توانند منبعی برای فهم حقایق غیبی باشند. تجربه آن‌ها، نشان‌دهنده ارتباط عمیق با عالم موتی و امکان حشر با موجودات غیبی است.

خطرات خرافات

گرایش به خرافات، مانند نسبت دادن هر پدیده به جن، انسان را از درک حقایق دور می‌کند. این گرایش، نتیجه غفلت و عدم معرفت است و می‌تواند انسان را به دام استثمارگران بیندازد. باید با نگاهی علمی و معرفتی، از افتادن به دام خرافات اجتناب کرد و به حقایق عالم توجه نمود.

جمع‌بندی بخش دوم

پاکیزگی جسمانی و معنوی، چونان پلی به سوی ارتباط با موجودات متعالی، انسان را از تأثیرات منفی جنیان و شیاطین مصون می‌دارد. تجربه زیسته افرادی مانند مرده‌شوران، دریچه‌ای به سوی فهم اسرار غیب می‌گشاید. پرهیز از خرافات و اتخاذ رویکردی معرفتی، انسان را به سوی حقیقت هدایت می‌کند.

بخش سوم: علم، معرفت، و سیر در عوالم

تفاوت علم و معرفت

علم، به معلومات ظاهری محدود است و می‌تواند با غفلت همراه باشد، اما معرفت، چونان پرنده‌ای آزاد، انسان را به سوی عوالم متعالی هدایت می‌کند. معرفت، صعود به مراتب ملکوت و جبروت است و انسان را از پوسته ناسوت خارج می‌کند. این صعود، نیازمند رفع غفلت و تمرین معنوی است.

اسماء الهی و حقیقت

پیامبران، به‌ویژه پیامبر اکرم (ص)، با زیارت خداوند از طریق اسماء حسنی، به حقیقت متعالی دست یافته‌اند. اسماء الهی، چونان آیینه‌هایی، مراتب وجودی خداوند را منعکس می‌کنند. انسان با معرفت به این اسماء، از محدودیت‌های ناسوت فراتر می‌رود و به درک حقیقت الهی نائل می‌شود.

بیماری‌های روحی و روانی

بسیاری از بیماری‌های روحی و روانی، نتیجه اصطکاک عوالم برزخی با انسان در عالم ناسوت است. این بیماری‌ها، به دلیل حساسیت‌های وجودی و تأثیر موجودات غیبی، مانند جن یا برزخ، پدید می‌آیند. درمان این بیماری‌ها، نیازمند رویکردی دینی و معنوی است که فراتر از پزشکی و روان‌شناسی متعارف عمل می‌کند.

جمع‌بندی بخش سوم

معرفت، چونان کلیدی برای گشودن درهای عوالم متعالی، انسان را از غفلت رهایی می‌بخشد. اسماء الهی، راهنمای این سیر و سلوک هستند. بیماری‌های روحی و روانی، که نتیجه تأثیر عوالم غیبی‌اند، با بهره‌گیری از دستورات دینی قابل درمان‌اند.

بخش چهارم: ضرورت تحول در علم دینی

نقد علم دینی و لزوم تحول

علم دینی نباید به مطالعه صرف و معلومات ظاهری محدود شود، بلکه باید به سوی تولید دانش عملی و اقتدارآفرین حرکت کند. این علم، چونان درختی که میوه می‌دهد، باید به تحقیق و تولید دانشی منجر شود که جامعه را به سوی کمال هدایت کند.

تمرینات معنوی و عملی

تمرینات معنوی، مانند مناجات و عبادت، انسان را برای سیر در عوالم غیبی آماده می‌کند. این تمرینات، چونان ورزش روح، نیازمند اراده و انضباط است. علم دینی باید این تمرینات را نهادینه کند تا از غفلت خارج شود.

آیه‌ای دیگر از قرآن کریم

وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَهُمْ مُشْرِكُونَ (لقمان: ۱۳)

«و بیشترشان به خدا ایمان نمی‌آورند، مگر آنکه شرک می‌ورزند.»

این آیه، بر غفلت انسان‌ها در ایمان خالص به خدا و گرایش به شرک تأکید دارد. شرک، نتیجه غفلت از حقیقت توحید است که انسان را در عالم ناسوت محبوس می‌کند. رفع شرک، نیازمند معرفت به توحید و تمرین معنوی است.

جمع‌بندی بخش چهارم

علم دینی باید از تقلید به تحقیق و از معلومات ظاهری به دانش عملی حرکت کند. تمرینات معنوی، انسان را برای سیر در عوالم غیبی آماده می‌سازد. آیات قرآن کریم، راهنمای رفع شرک و دستیابی به توحید خالص هستند.

بخش پنجم: تجربه زیسته و صعود معنوی

تمرین اراده در مناره‌ها

تجربه بالا رفتن از مناره‌ها، تمثیلی از سیر و سلوک معنوی است. این تمرین، چونان بالا رفتن از پله‌های وجود، نیازمند اراده و انضباط است. ایستادن بر فراز مناره، انسان را با فشارهای معنوی آشنا می‌کند و او را برای مواجهه با عوالم غیبی آماده می‌سازد.

خلوت و مناجات در مدینه

تجربه نشستن در مکان‌های مرتفع و خلوت در مدینه، نشان‌دهنده اهمیت خلوت و مناجات در سیر معنوی است. خلوت، چونان باغی آرام، فرصتی برای تمرکز و ارتباط با عالم غیب فراهم می‌کند.

جمع‌بندی بخش پنجم

تجربه‌های زیسته، مانند بالا رفتن از مناره‌ها و خلوت در مدینه، انسان را برای سیر معنوی آماده می‌کنند. این تمرینات، اراده و انضباط را تقویت کرده و راه را برای ارتباط با عالم غیب هموار می‌سازند.

بخش ششم: اقتدار علمی و معنوی

لزوم اقتدار علم دینی

علم دینی باید با درگیر شدن با عوالم غیبی و موجودات مختلف، به اقتدار علمی و معنوی دست یابد. این اقتدار، چونان تاجی بر سر علم دینی، آن را به وارث انبیا تبدیل می‌کند.

نقش انبیا و اولیا

انبیا و اولیا، با سیر در عوالم و درک حقایق الهی، الگویی برای صعود معنوی انسان هستند. آن‌ها، چونان ستارگان هدایت، راه را برای دستیابی به مراتب متعالی نشان می‌دهند.

جمع‌بندی بخش ششم

اقتدار علم دینی، نتیجه تولید دانش عملی و معنوی است. انبیا و اولیا، الگوهایی برای سیر در عوالم غیبی و دستیابی به حقیقت الهی هستند.

نتیجه‌گیری

این نوشتار نشان داد که غفلت، چونان سدی در برابر معرفت و سیر در عوالم غیبی، انسان را از درک حقایق متعالی بازمی‌دارد. انسان با رفع غفلت از طریق پاکیزگی جسمانی و معنوی، تمرین اراده، و کسب معرفت، قادر به ارتباط با ملائکه، جنیان، و موتی است. قرآن کریم، با تأکید بر حکمت و شکر، راهنمای رفع غفلت و صعود به مراتب متعالی است. علم دینی باید از تقلید و معلومات ظاهری فاصله گرفته و به تولید دانش عملی و اقتدارآفرین بپردازد. تجربه‌های زیسته، مانند تعامل با مرده‌شوران یا تمرین در مکان‌های مرتفع، نشان‌دهنده امکان دسترسی به عوالم غیبی از طریق تمرین و معرفت است. تحول در علم دینی و اتصال به تبار انبیا، می‌تواند جامعه اسلامی را به سوی پیشرفت علمی و معنوی هدایت کند.