متن درس
زن و زندگی: تأملاتی در باب نقش و جایگاه زنان در پرتو تعالیم توحیدی
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، جلسه سی‌وهشتم
مقدمه
کتاب حاضر، با الهام از گفتارهای عالمان دینی، به بررسی مسائل مرتبط با جایگاه زنان در زندگی فردی و اجتماعی می‌پردازد. این اثر، با رویکردی توحیدی و عقلانی، به نقد باورهای خرافی، دفاع از کرامت زنان، ترویج مشارکت برابر در امور خانگی، تأکید بر نشاط و سلامت جسمانی، و اصلاح رفتارهای اجتماعی زنان پرداخته است.. این اثر، همچون آیینه‌ای است که تصویر زن را در بستر تعالیم الهی و عقلانی بازتاب می‌دهد، تا با زدودن غبار خرافات و تعصبات، راهی به سوی تعادل و سعادت گشوده شود.
بخش اول: نقد باورهای خرافی و حفاظت الهی
نفی تأثیرات منفی اجنه و خرافات
باور به تأثیرات منفی اجنه بر زندگی انسان‌ها، از دیدگاه توحیدی، امری بی‌اساس و خرافی است. این باورها، که اغلب توسط افراد سودجو ترویج می‌شوند، ابزارهایی برای فریب و سوءاستفاده مالی از مردم هستند. عالمان دینی تأکید دارند که هیچ موجودی، از جمله اجنه، نمی‌تواند بدون اذن الهی به انسان آسیبی برساند. این دیدگاه، ریشه در اعتقاد به نظارت الهی و حضور فرشتگان محافظ دارد که انسان را از هرگونه آسیب مصون می‌دارند.
قرآن کریم، سوره بقره، آیه 102: وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّيَاطِينُ عَلَىٰ مُلْكِ سُلَيْمَانَ ۖ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَٰكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ
(ترجمه: و از آنچه شیاطین در عهد سلیمان برمی‌خواندند، پیروی کردند، در حالی که سلیمان کافر نشد، لیکن شیاطین کافر شدند که به مردم سحر می‌آموختند.)
این آیه، به سوءاستفاده شیاطین از باورهای مردم اشاره دارد و بر لزوم پرهیز از فریب‌های مرتبط با جادو و خرافات تأکید می‌کند. عالمان دینی، با استناد به این آیه، بر اصلاح ذهنیت عمومی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های مالی و روانی توسط افراد سودجو تأکید دارند.
درنگ:
باور به تأثیرات منفی اجنه، خرافی و بی‌اساس است. این باورها، ابزار سوءاستفاده افراد سودجو هستند و باید با تکیه بر نظارت الهی و عقلانیت، از ذهنیت عمومی حذف شوند.
حفاظت الهی توسط ملائکه
نظام خلقت الهی، انسان را تحت حفاظت بی‌شمار فرشتگان قرار داده است که همچون قطرات آب در پارچ بی‌کران الهی، بی‌حد و حصرند. این فرشتگان، مانع از هرگونه آسیب‌رسانی توسط موجودات دیگر می‌شوند و انسان را از ترس و اضطراب ناشی از باورهای خرافی مصون می‌دارند.
قرآن کریم، سوره رعد، آیه 11: لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِّن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ
(ترجمه: برای او فرشتگانی است که پی‌درپی از پیش‌رو و پشت‌سرش او را به فرمان خدا محافظت می‌کنند.)
این آیه، بر حضور فرشتگان محافظ تأکید دارد و اطمینان می‌دهد که نظام الهی، انسان را از هرگونه آسیب احتمالی مصون می‌دارد. ترس از اجنه، ناشی از نادانی و عدم شناخت این نظام است.
درنگ:
فرشتگان الهی، انسان را تحت حفاظت بی‌کران خود قرار داده‌اند و ترس از اجنه، نتیجه نادانی و بی‌اعتمادی به نظام خلقت الهی است.
نفی تأثیر اجنه در اختلافات خانوادگی
اختلافات خانوادگی، نظیر مشکلات میان زن و شوهر، ریشه در رفتارهای انسانی مانند دخالت بستگان دارد و ارتباطی با اجنه یا جادو ندارد. این باورهای خرافی، نتیجه نادانی و سوءاستفاده افراد سودجو هستند که با فریب مردم، به دنبال کسب منافع مالی‌اند.
قرآن کریم، سوره اعراف، آیه 200: إِنَّ الشَّيَاطِينَ يُنْزِغُونَ بَيْنَهُمْ
(ترجمه: شیاطین میان آنها وسوسه می‌کنند.)
این آیه، به تأثیر شیطان در ایجاد تفرقه اشاره دارد، اما عالمان دینی این وسوسه‌ها را به رفتارهای انسانی نسبت می‌دهند، نه به موجودات ماورایی. این دیدگاه، بر تحلیل عقلانی و اجتماعی مسائل خانوادگی تأکید دارد.
درنگ:
اختلافات خانوادگی، ریشه در رفتارهای انسانی دارد و نسبت دادن آنها به اجنه یا جادو، نتیجه نادانی و سوءاستفاده افراد سودجو است.
توصیه به شجاعت و توکل به خدا
با استناد به ذکر «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ»، توصیه می‌شود که انسان با توکل به خدا و بدون ترس از باورهای خرافی، به زندگی خود ادامه دهد. این ذکر، همچون سپری است که انسان را از هراس‌های بی‌اساس رها می‌سازد.
قرآن کریم، سوره طلاق، آیه 2: فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ
(ترجمه: هنگامی که به پایان مدتشان رسیدند، آنها را به نیکی نگه دارید یا به نیکی از آنها جدا شوید.)
این آیه، بر رفتار عقلانی و خیرخواهانه تأکید دارد و انسان را به اعتماد به نظام الهی و پرهیز از سوءاستفاده‌های افراد سودجو دعوت می‌کند.
درنگ:
توکل به خدا و ذکر بِسْمِ اللَّهِ، انسان را از ترس‌های خرافی مصون می‌دارد و راه را برای زندگی شجاعانه و متعادل هموار می‌کند.
جمع‌بندی بخش اول
این بخش، با نقد باورهای خرافی مرتبط با اجنه و جادو، بر نظارت الهی و حفاظت فرشتگان تأکید دارد. با تکیه بر آیات قرآنی، عالمان دینی مردم را به پرهیز از فریب افراد سودجو و اعتماد به نظام خلقت الهی دعوت می‌کنند. این دیدگاه، همچون چراغی است که تاریکی خرافات را می‌زداید و راه را برای زندگی عقلانی و توحیدی روشن می‌سازد.
بخش دوم: دفاع از کرامت زنان و مقاومت در برابر بی‌احترامی
حفظ کرامت و شخصیت زنان
زنان باید با حفظ وقار و شخصیت خود، در برابر هرگونه تجاوز و بی‌احترامی مقاومت کنند. مهربانی زنان، نباید به معنای ضعف یا تسلیم در برابر رفتارهای ناشایست باشد. قاعده فقهی «جَاوَزَ الْحَدَّ فَلَهُ الْحَدُّ» (کسی که از حد فراتر رود، باید محدود شود)، بر ضرورت مقابله با تعدی تأکید دارد.
قرآن کریم، سوره نساء، آیه 34: فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ
(ترجمه: زنان شایسته، فرمانبردارند و در غیاب [شوهرانشان] حافظ [اسرار و حقوق آنها] هستند، به آنچه خدا حفظ کرده است.)
این آیه، بر حفظ کرامت و عزت نفس زنان تأکید دارد و مقاومت در برابر بی‌احترامی را وظیفه‌ای دینی می‌داند.
درنگ:
زنان باید با حفظ کرامت و وقار، در برابر هرگونه تجاوز و بی‌احترامی مقاومت کنند، چرا که مهربانی نباید به ضعف تعبیر شود.
دفاع فعال در برابر بی‌احترامی
زنان باید در برابر بی‌احترامی و تجاوز، با قاطعیت و به‌صورت فعال از خود دفاع کنند. این اقدام، نه‌تنها جایز، بلکه ضروری است و به تقویت جایگاه اجتماعی و روانی زنان کمک می‌کند.
قرآن کریم، سوره احزاب، آیه 59: يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ
(ترجمه: ای پیامبر، به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو که پوشش خود را بر خود فروتر گیرند.)
این آیه، بر حفظ حرمت زنان تأکید دارد و دفاع از کرامت را وظیفه‌ای الهی می‌داند.
درنگ:
دفاع فعال زنان در برابر بی‌احترامی، نشانه‌ای از کرامت و عزت نفس است و جایگاه اجتماعی آنان را تقویت می‌کند.
جمع‌بندی بخش دوم
این بخش، با تأکید بر حفظ کرامت و دفاع فعال زنان در برابر بی‌احترامی، به توانمندسازی زنان در حوزه اجتماعی و روانی می‌پردازد. این دیدگاه، همچون سپری است که زنان را در برابر تعدی‌ها محافظت می‌کند و راه را برای زندگی با عزت و وقار هموار می‌سازد.
بخش سوم: مشارکت برابر در مسئولیت‌های خانگی
لزوم مشارکت زن و مرد در امور خانه
زن و مرد باید به‌صورت برابر در امور خانه مشارکت کنند. عدم مشارکت مردان در کارهای خانگی، نشانه‌ای از ناپسندی اخلاقی است. توانایی مردان در انجام کارهای روزمره، مانند آشپزی، به خودکفایی و تقویت زندگی خانوادگی کمک می‌کند.
قرآن کریم، سوره روم، آیه 21: وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً
(ترجمه: و از نشانه‌های او این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا به آنها آرامش یابید و میان شما دوستی و مهربانی قرار داد.)
این آیه، بر همکاری و دوستی در زندگی خانوادگی تأکید دارد و مشارکت برابر را لازمه آرامش می‌داند.
درنگ:
مشارکت برابر زن و مرد در امور خانه، نشانه‌ای از مسئولیت‌پذیری و تقویت‌کننده پیوندهای خانوادگی است.
نفی کلیشه‌های جنسیتی در کارهای خانگی
انجام کارهای خانگی توسط مردان، نه‌تنها کاهش شأن آنها نیست، بلکه نشانه‌ای از مسئولیت‌پذیری و همکاری است. این دیدگاه، کلیشه‌های جنسیتی در فرهنگ سنتی را به چالش می‌کشد.
درنگ:
نفی کلیشه‌های جنسیتی در کارهای خانگی، به ترویج فرهنگ برابری و همکاری در خانواده کمک می‌کند.
جمع‌بندی بخش سوم
این بخش، با تأکید بر مشارکت برابر زن و مرد در امور خانه، به ترویج فرهنگ همکاری و برابری در خانواده می‌پردازد. این دیدگاه، همچون بذری است که در خاک خانواده کاشته می‌شود و میوه آن، آرامش و سعادت خانوادگی است.
بخش چهارم: نشاط و تعادل در زندگی زنان
ضرورت حفظ نشاط و سلامت جسمانی
حفظ نشاط، سلامت جسمانی و توجه به ظاهر و نظافت، برای زنان امری ضروری است. افراط در فعالیت‌های معنوی، بدون توجه به سلامت جسمی و روانی، به کاهش کارایی و تأثیرگذاری منجر می‌شود.
قرآن کریم، سوره بقره، آیه 195: وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ
(ترجمه: و خود را با دست خود به هلاکت نیفکنید.)
این آیه، بر لزوم حفظ سلامت جسمی و روانی تأکید دارد و غفلت از آن را نکوهش می‌کند.
درنگ:
حفظ نشاط و سلامت جسمانی، پایه‌ای برای فعالیت‌های اجتماعی و دینی زنان است و غفلت از آن، به کاهش کیفیت زندگی منجر می‌شود.
نقد افراط در فعالیت‌های مذهبی
افراط در فعالیت‌های مذهبی، مانند منبر رفتن‌های مکرر، می‌تواند به خستگی جسمی و روانی و کاهش نشاط منجر شود. زنان باید با کاهش فعالیت‌های افراطی و توجه به سلامت، تأثیرگذاری بیشتری داشته باشند.
قرآن کریم، سوره بقره، آیه 185: يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ
(ترجمه: خدا برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد.)
این آیه، بر ضرورت تعادل در زندگی دینی و اجتماعی تأکید دارد.
درنگ:
تعادل در فعالیت‌های مذهبی، به حفظ نشاط و افزایش تأثیرگذاری زنان کمک می‌کند.
توصیه به ورزش و فعالیت‌های جسمانی
ورزش منظم و حتی فعالیت‌های سنگین‌تر مانند بدن‌سازی، به بهبود سلامت جسمی و روانی زنان کمک می‌کند. این امر، به افزایش نشاط و اعتماد به نفس زنان منجر می‌شود.
درنگ:
ورزش و فعالیت‌های جسمانی، به تقویت سلامت و نشاط زنان کمک می‌کند و پایه‌ای برای تأثیرگذاری اجتماعی است.
جمع‌بندی بخش چهارم
این بخش، با تأکید بر نشاط و سلامت جسمانی، به زنان توصیه می‌کند که با تعادل در فعالیت‌های دینی و توجه به سلامت، تأثیرگذاری بیشتری داشته باشند. این دیدگاه، همچون نسیمی است که روح زنان را تازه می‌کند و راه را برای زندگی پویا و مؤثر هموار می‌سازد.
بخش پنجم: نقد غرور و تقویت تعاملات اجتماعی
تأثیر حضور در جمع بر کاهش غرور
حضور در محیط‌های اجتماعی، مانند باشگاه‌های ورزشی، به کاهش غرور و تقویت روحیه اجتماعی زنان کمک می‌کند. این محیط‌ها، زنان را از انزوای اجتماعی دور می‌کنند و به رشد شخصیتی آنها یاری می‌رسانند.
قرآن کریم، سوره فتح، آیه 25: هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ
(ترجمه: آنها کسانی هستند که کفر ورزیدند و شما را از مسجدالحرام بازداشتند.)
این آیه، بر اهمیت حضور در جمع‌های اجتماعی و دینی تأکید دارد و انزوا را نکوهش می‌کند.
درنگ:
حضور در جمع‌های اجتماعی، به کاهش غرور و تقویت روحیه همکاری در زنان کمک می‌کند.
تعادل در رفتار و گفتار
رفتار و گفتار زنان باید با نشاط و سلامت همراه باشد تا تأثیرگذاری مثبتی بر جامعه داشته باشد. غرور یا خستگی، می‌تواند به کاهش کارایی و سردی در تعاملات منجر شود.
درنگ:
تعادل در رفتار و گفتار، به تأثیرگذاری مثبت زنان در جامعه کمک می‌کند و از سردی و خستگی در تعاملات جلوگیری می‌کند.
جمع‌بندی بخش پنجم
این بخش، با نقد غرور و تأکید بر حضور در جمع‌های اجتماعی، به زنان توصیه می‌کند که با تعادل در رفتار و گفتار، نقش مؤثری در جامعه ایفا کنند. این دیدگاه، همچون جویباری است که غبار غرور را می‌زداید و روح همکاری و تعامل را در زنان تقویت می‌کند.
جمع‌بندی نهایی
کتاب «زن و زندگی»، با تکیه بر تعالیم توحیدی و عقلانی، به بررسی مسائل کلیدی مرتبط با جایگاه زنان در زندگی فردی و اجتماعی پرداخته است. این اثر، با نقد باورهای خرافی، تأکید بر حفظ کرامت، ترویج مشارکت برابر، توجه به نشاط و سلامت، و نقد غرور و انزوای اجتماعی، راهنمایی جامع برای زندگی متعادل و مؤثر ارائه می‌دهد. این دیدگاه‌ها، همچون ستارگانی در آسمان معرفت، راه را برای زنان روشن می‌کنند تا با حفظ عزت، سلامت و نشاط، در خانواده و جامعه نقش‌آفرینی کنند.
با نظارت صادق خادمی