متن درس
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، جلسه ۲۳۳
مقدمه
قرآن کریم، کتابی آسمانی و هدایتگر، با بیانی ژرف و چندلایه، به تبیین نظام خلقت و جایگاه انسان در آن پرداخته است. این نوشتار، با رویکردی علمی و عملیاتی، به تحلیل آیات ۳۴ تا ۳۸ سوره بقره و دیگر آیات مرتبط با خلقت می‌پردازد و با نگاهی میان‌رشته‌ای، پیوندی میان علوم قرآنی، کیهان‌شناسی اسلامی، و فلسفه خلقت برقرار می‌کند. هدف، ارائه چارچوبی نظام‌مند و آکادمیک برای مخاطبان متخصص است که ضمن حفظ تمامی محتوای اصلی درس‌گفتارها، با زبانی فاخر و متناسب با فضای دانشگاهی، به تبیین مفاهیم کلیدی مانند جایگاه انسان، شیطان، زمین، و فرآیندهای تکاملی خلقت می‌پردازد. این اثر، با نقد دیدگاه‌های سنتی و تأکید بر ضرورت تولید علم دینی، می‌کوشد قرآن کریم را به‌عنوان کتابی انسانی و علمی معرفی کند که نه‌تنها برای مسلمانان، بلکه برای همه بشریت، منبعی برای پژوهش‌های آکادمیک است.
بخش اول: جایگاه انسان و شیطان در نظام خلقت
سجده ملائکه و تکبر ابلیس
آیات ۳۴ تا ۳۸ سوره بقره، با بیانی شگرف، به جایگاه انسان و شیطان در نظام خلقت اشاره دارند. این آیات، روایتی از خلقت آدم، سجده ملائکه، و سرپیچی ابلیس ارائه می‌دهند که چارچوبی وجودی برای فهم رابطه انسان و شیطان در عالم ناسوت فراهم می‌آورد.
وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ (سوره بقره، آیه ۳۴)
ترجمه: و هنگامی که به فرشتگان فرمودیم: برای آدم سجده کنید، همه سجده کردند جز ابلیس که سر باز زد و تکبر ورزید و از کافران شد.
این آیه، با اشاره به سجده ملائکه و تکبر ابلیس، برتری وجودی انسان را در نظام خلقت نشان می‌دهد. سجده، نشانه‌ای از پذیرش جایگاه والای انسان است، در حالی که تکبر ابلیس، به نافرمانی و انحراف او از نظم الهی اشاره دارد. این رویداد، نه‌تنها به مسائل دینی، بلکه به پرسش‌های روان‌شناختی و فلسفی درباره ماهیت تکبر و نافرمانی نیز پاسخ می‌دهد.
درنگ: سجده ملائکه به آدم، نشانه‌ای از جایگاه والای انسان در نظام خلقت است، در حالی که تکبر ابلیس، ریشه انحراف و نافرمانی از نظم الهی را نشان می‌دهد.
نقد رفتارهای غیرعلمی و حاشیه‌ای
تمرکز بر امور حاشیه‌ای و غیرعلمی، مانند فعالیت‌های نمایشی یا سرگرمی‌های بی‌فایده، مانعی جدی در برابر فهم عمیق قرآن کریم و تولید علم دینی است. این رفتارها، منابع انسانی و مالی را هدر داده و از پیشرفت علمی در حوزه‌های دینی جلوگیری می‌کنند. به‌جای صرف وقت در امور بی‌ثمر، باید به سوی پژوهش‌های نظام‌مند و آکادمیک حرکت کرد تا حقایق قرآنی در مراکز علمی جهانی مطرح شوند.
درنگ: تمرکز بر امور حاشیه‌ای و غیرعلمی، مانع تولید علم دینی و فهم عمیق قرآن کریم است و باید به سوی پژوهش‌های آکادمیک حرکت کرد.
پایداری آثار علمی
آثار علمی شخصیت‌هایی مانند ابن‌سینا و شیخ انصاری، به دلیل ماهیت آکادمیک و عمیق، در طول زمان پایدار مانده‌اند، برخلاف فعالیت‌های غیرعلمی که به‌سرعت فراموش می‌شوند. این پایداری، نشان‌دهنده ارزش تولید علم در مقایسه با کارهای روزمره و غیرمولد است. علم دینی، با تکیه بر آیات قرآنی، باید محور فعالیت‌های پژوهشی قرار گیرد تا تأثیرات ماندگار خلق کند.
درنگ: آثار علمی، به دلیل عمق و تأثیرگذاری، پایدار و جاودانه‌اند و باید محور فعالیت‌های دینی قرار گیرند.
نتیجه‌گیری بخش اول
آیات ۳۴ تا ۳۸ سوره بقره، با تبیین جایگاه انسان و شیطان در نظام خلقت، چارچوبی برای فهم رابطه عمل و جزا ارائه می‌دهند. سجده ملائکه، نشانه برتری وجودی انسان است، در حالی که تکبر ابلیس، ریشه نافرمانی را نشان می‌دهد. نقد رفتارهای غیرعلمی و تأکید بر پایداری آثار علمی، ضرورت تحول در علم دینی را برجسته می‌سازد. این بخش، با دعوت به پژوهش‌های آکادمیک، راه را برای فهم عمیق‌تر قرآن کریم هموار می‌کند.
بخش دوم: آزادی مصرف و محدودیت‌های مرگ‌آور
آزادی کامل در مصرف نعمت‌ها
آیه ۳۵ سوره بقره، با بیانی حکیمانه، به آزادی کامل در مصرف نعمت‌های بهشت اشاره دارد و چارچوبی برای مدیریت منابع در زمین ارائه می‌دهد.
وَقُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ (سوره بقره، آیه ۳۵)
ترجمه: و فرمودیم: ای آدم، تو و همسرت در بهشت سکنا گزینید و از نعمت‌های آن هر جا که خواستید به فراوانی بهره‌مند شوید، اما به این درخت نزدیک نشوید که از ستمگران خواهید شد.
عبارت «كُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا» به آزادی کامل در نوع، زمان، و مقدار مصرف اشاره دارد. این آزادی، نشان‌دهنده حکمت الهی در تأمین نیازهای انسان و نبود بخل در نظام خلقت است. مفهوم «كلا» نه‌تنها خوردن (اکل)، بلکه آشامیدن (شرب) و سایر اشکال مصرف را در بر می‌گیرد، که نشان‌دهنده ایجاز و دقت بلاغی قرآن کریم است.
درنگ: آزادی کامل در مصرف نعمت‌ها، نشانه حکمت الهی در تأمین نیازهای انسان است و الگویی برای مدیریت منابع در زمین ارائه می‌دهد.
خوردنی بودن همه اشیاء
در نظام خلقت، همه اشیاء، از خاک و سنگ تا گوشت و استخوان، بالقوه خوردنی‌اند. محدودیت‌های شرعی، مانند حرمت خوردن خاک یا سنگ، به دلیل ناتوانی جسمی یا بهداشتی انسان است، نه به دلیل ذات اشیاء. این دیدگاه، به قابلیت‌های نهفته در طبیعت اشاره دارد که نیازمند تحلیل علمی و تجربی است.
درنگ: همه اشیاء در نظام خلقت بالقوه خوردنی‌اند و محدودیت‌های شرعی، به ناتوانی انسان در مصرف بازمی‌گردد، نه ذات اشیاء.
نقش تربیت در مصرف
تغییر رژیم غذایی می‌تواند رفتار و اخلاق انسان و حیوانات را دگرگون کند. حیوانات وحشی با تغییر غذا اهلی می‌شوند و بالعکس، که این اصل، پیوند عمیق میان تغذیه و رفتار را نشان می‌دهد. این دیدگاه، نیازمند تحقیقات میان‌رشته‌ای در زیست‌شناسی، روان‌شناسی، و علوم تغذیه است.
درنگ: تغییر رژیم غذایی، عاملی کلیدی در دگرگونی رفتار و اخلاق موجودات است که نیازمند پژوهش‌های علمی است.
نقش میکروب‌ها و ویتامین‌ها
میکروب‌ها، مانند ویتامین‌ها، در صورت مدیریت صحیح، می‌توانند اثرات مثبت بر سلامت انسان داشته باشند. این دیدگاه، با پیشرفت‌های پزشکی مدرن همخوانی دارد و نشان‌دهنده ظرفیت‌های نهفته در طبیعت برای تأمین سلامت است.
درنگ: میکروب‌ها، در صورت مدیریت صحیح، می‌توانند مانند ویتامین‌ها اثرات مثبت بر سلامت انسان داشته باشند.
شجره، نماد عوامل مرگ‌آور
عبارت «لَا تَقْرَبَا هَٰذِهِ الشَّجَرَةَ» به عوامل مرگ‌آور در طبیعت اشاره دارد، نه صرفاً میوه‌ای خاص مانند انگور یا خرما. شجره، با ساختار گره‌دار و گسترده، استعاره‌ای از نظام‌های پیچیده طبیعت است که برخی اجزای آن، مانند سموم یا ویروس‌ها، می‌توانند عمر انسان را کوتاه کنند.
درنگ: شجره، نمادی از عوامل مرگ‌آور در طبیعت است که نیازمند تحلیل علمی برای شناسایی و پرهیز از آنهاست.
معنای لغوی شجره و هذه
شجره، به معنای ساختار گره‌دار و گسترده‌ای است که شامل شاخه‌ها، برگ‌ها، و ریشه‌هاست. واژه «هذه» نشان می‌دهد که شجره، پدیده‌ای ملموس و قابل‌تشخیص برای آدم و حوا بود، نه امری کلی یا غیبی. این دقت لغوی، ضرورت تحلیل علمی شجره را برجسته می‌سازد.
درنگ: شجره، با ساختار گره‌دار، نمادی از پیچیدگی‌های طبیعت است و «هذه» بر ملموس بودن آن تأکید دارد.
مرگ‌شناسی و افزایش طول عمر
پرهیز از عوامل مرگ‌آور (شجره) می‌تواند عمر انسان را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد، حتی تا ۵۰۰ یا ۱۰۰۰ سال، مانند پیشینیان. این دیدگاه، به ضرورت ایجاد رشته مرگ‌شناسی در علوم زیستی و پزشکی اشاره دارد که با شناسایی مواد و رفتارهای مرگ‌آور، راهکارهایی برای زندگی سالم ارائه می‌دهد.
درنگ: مرگ‌شناسی، با شناسایی عوامل مرگ‌آور، می‌تواند به افزایش طول عمر انسان کمک کند.
ظلم به نفس
عبارت «فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ» به ظلم به نفس اشاره دارد که نتیجه نزدیک شدن به عوامل مرگ‌آور است. این ظلم، به معنای تخطی از حدود الهی و آسیب به خود است که به کاهش عمر و سلامت منجر می‌شود.
درنگ: نزدیک شدن به عوامل مرگ‌آور، ظلم به نفس است که به کاهش عمر و سلامت انسان منجر می‌شود.
نقد تفاسیر میوه‌محور
تفاسیر سنتی که شجره را میوه‌ای خاص می‌دانند، از عمق علمی آیه دور هستند. شجره، به‌عنوان استعاره‌ای از عوامل مرگ‌آور، نیازمند تحلیل زیست‌محیطی و پزشکی است، نه محدود به میوه.
درنگ: تفاسیر میوه‌محور شجره، از عمق علمی آیه دور هستند و تحلیل زیست‌محیطی و پزشکی را طلب می‌کنند.
نتیجه‌گیری بخش دوم
آیه ۳۵ سوره بقره، با تبیین آزادی کامل در مصرف نعمت‌ها و نهی از عوامل مرگ‌آور، الگویی برای زندگی سالم و پایدار ارائه می‌دهد. شجره، به‌عنوان نمادی از عوامل مرگ‌آور، نیازمند تحلیل علمی است. مرگ‌شناسی، به‌عنوان رشته‌ای نوین، می‌تواند با شناسایی این عوامل، به افزایش طول عمر و سلامت انسان کمک کند. این بخش، بر ضرورت پژوهش‌های تجربی و میان‌رشته‌ای در فهم آیات قرآنی تأکید دارد.
بخش سوم: لغزش، هبوط، و هدایت الهی
لغزش آدم و حوا
آیه ۳۶ سوره بقره، به لغزش آدم و حوا توسط شیطان و خروج آنها از بهشت اشاره دارد.
فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ وَقُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَىٰ حِينٍ (سوره بقره، آیه ۳۶)
ترجمه: پس شیطان آن دو را از آن مقام لغزاند و از آنچه در آن بودند بیرونشان کرد و فرمودیم: فرو روید، در حالی که برخی از شما دشمن برخی دیگرند و برای شما در زمین تا زمانی معین قرارگاه و بهره‌ای است.
این آیه، به نقش شیطان در لغزش انسان و هبوط به زمین اشاره دارد. هبوط، نه‌تنها به معنای جابه‌جایی مکانی، بلکه به تغییر مرتبه وجودی از بهشت به عالم ناسوت است. دشمنی میان انسان‌ها، نتیجه این لغزش و بخشی از آزمون الهی در زمین است.
درنگ: هبوط آدم و حوا، نتیجه لغزش توسط شیطان است و زمین را به بستری برای آزمون الهی تبدیل می‌کند.
توبه و هدایت الهی
آیات ۳۷ و ۳۸ سوره بقره، به توبه آدم و پذیرش هدایت الهی اشاره دارند.
فَتَلَقَّىٰ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (سوره بقره، آیه ۳۷)
ترجمه: پس آدم از پروردگارش کلماتی دریافت کرد و او بر وی بازگشت، زیرا او توبه‌پذیر و مهربان است.
قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ (سوره بقره، آیه ۳۸)
ترجمه: فرمودیم: همگی از آن فرو روید. پس اگر از سوی من هدایتی برای شما آمد، کسانی که از هدایتم پیروی کنند، نه بیمی بر آنهاست و نه اندوهگین می‌شوند.
این آیات، به رحمت الهی و امکان بازگشت انسان به سوی پروردگار اشاره دارند. کلمات دریافت‌شده توسط آدم، نشانه‌ای از هدایت الهی است که انسان را از ظلم به نفس و گمراهی نجات می‌دهد. هدایت الهی، راهی برای رهایی از ترس و اندوه در زمین ارائه می‌دهد.
درنگ: توبه و هدایت الهی، انسان را از ظلم به نفس نجات داده و راهی برای رهایی از ترس و اندوه ارائه می‌دهد.
نتیجه‌گیری بخش سوم
آیات ۳۶ تا ۳۸ سوره بقره، با تبیین لغزش آدم و حوا، هبوط به زمین، و دریافت هدایت الهی، چارچوبی برای فهم آزمون الهی در عالم ناسوت ارائه می‌دهند. هبوط، بستری برای دشمنی و آزمون است، اما رحمت الهی و هدایت، انسان را به سوی سعادت رهنمون می‌سازد. این بخش، بر اهمیت توبه و پیروی از هدایت الهی تأکید دارد.
بخش چهارم: قرآن کریم، کتابی انسانی و علمی
جهان‌شمول بودن قرآن کریم
قرآن کریم، کتابی انسانی و علمی است که نه‌تنها برای مسلمانان، بلکه برای همه بشریت، منبعی هدایتگر و آکادمیک است. آیات آن، با تبیین مسائل روان‌شناسی، فلسفه، و زیست‌محیطی، قابلیت طرح در مراکز علمی و دانشگاه‌های جهان را دارند.
درنگ: قرآن کریم، کتابی انسانی و علمی است که باید در مراکز آکادمیک جهانی تحلیل شود.
نقد تفاسیر صوری
تفاسیر صوری، مانند تحلیل‌های صرف و نحو، تنها بخش ناچیزی از محتوای آیات را پوشش می‌دهند و از عمق علمی آنها غافل‌اند. این تفاسیر، با تمرکز بر مباحث لفظی، از استخراج معارف عمیق قرآنی بازمی‌مانند.
درنگ: تفاسیر صوری، با تمرکز بر مباحث لفظی، از عمق علمی آیات قرآنی غافل‌اند.
ضرورت آزمایشگاه‌های قرآنی
تحلیل آیات قرآنی، مانند «كلا منهما رغدا»، نیازمند تأسیس آزمایشگاه‌های علمی است. این آزمایشگاه‌ها، با بررسی مواد غذایی و اثرات آنها، می‌توانند مفاهیم قرآنی را به راهکارهای عملی تبدیل کنند.
درنگ: تأسیس آزمایشگاه‌های علمی، برای تبدیل مفاهیم قرآنی به راهکارهای عملی ضروری است.
همکاری با دانشمندان جهانی
علم دینی باید با دانشمندان جهانی، اعم از مسلمان و غیرمسلمان، همکاری کند تا آیات قرآنی به‌صورت آکادمیک تحلیل شوند. این همکاری، بدون تعصب دینی، به احیای جایگاه قرآن کریم به‌عنوان منبعی علمی کمک می‌کند.
درنگ: همکاری با دانشمندان جهانی، کلید احیای جایگاه علمی قرآن کریم است.
نقد بخل علمی
بخل در اشتراک‌گذاری معارف قرآنی با جهان، مانع پیشرفت علمی و بهره‌برداری از آیات است. قرآن کریم، به‌عنوان کتابی انسانی، باید در اختیار همه دانشمندان قرار گیرد تا ظرفیت‌های آن شکوفا شود.
درنگ: اشتراک‌گذاری معارف قرآنی با جهان، کلید شکوفایی ظرفیت‌های علمی آن است.
نقد محدودیت‌های تاریخی
محدودیت‌های تاریخی و سیاسی، مانع فعالیت علمی عالمان دینی و بهره‌برداری از آیات قرآنی شده‌اند. این محدودیت‌ها، نتیجه خلع سلاح علمی توسط طاغوت و استعمار است که علم دینی را از تولید علم عملیاتی محروم کرده است.
درنگ: محدودیت‌های تاریخی و سیاسی، مانع تولید علم عملیاتی از قرآن کریم شده‌اند.
ضرورت خودکفایی علم دینی
علم دینی باید خودکفا شود و بدون انتظار از دیگران، به تولید علم و تحلیل آیات بپردازد. تأسیس آزمایشگاه‌ها و جذب دانشمندان، گامی در راستای این خودکفایی است.
درنگ: خودکفایی علم دینی، با تأسیس آزمایشگاه‌ها و جذب دانشمندان، کلید تحول در تولید علم است.
شروع کوچک برای تحول
تحول در علم دینی، با کارهای کوچک، مانند تأسیس آزمایشگاه‌های علمی، آغاز می‌شود. این گام‌های اولیه، اگر با برنامه‌ریزی و استمرار همراه باشند، به تغییرات بزرگ منجر می‌شوند.
درنگ: تحول علمی، با گام‌های کوچک و برنامه‌ریزی‌شده آغاز می‌شود.
نتیجه‌گیری بخش چهارم
قرآن کریم، به‌عنوان کتابی انسانی و علمی، باید در مراکز آکادمیک جهانی تحلیل شود. نقد تفاسیر صوری، ضرورت آزمایشگاه‌های قرآنی، همکاری با دانشمندان، و خودکفایی علم دینی، چارچوبی برای احیای جایگاه علمی قرآن ارائه می‌دهند. این بخش، بر اهمیت تحول در علم دینی و بهره‌برداری از آیات قرآنی برای تولید علم و ثروت تأکید دارد.
بخش پنجم: نظام کیهانی و فرآیندهای تکاملی
پیچیدگی آیات کیهانی
قرآن کریم در بیش از هفتصد آیه به موضوع آسمان‌ها و زمین پرداخته و نظام کیهانی را با پیچیدگی و عمق بی‌مانندی تبیین کرده است. این آیات، فراتر از مباحث ذهنی، به علوم تجربی و کیهان‌شناسی گره خورده‌اند و نیازمند رویکردی میان‌رشته‌ای هستند.
درنگ: آیات کیهانی قرآن کریم، با پیوند به علوم تجربی، نیازمند تحلیل میان‌رشته‌ای هستند.
نظام کیهانی در قرآن کریم
نظام کیهانی در قرآن کریم، به‌صورت چیدمانی هماهنگ و پویا توصیف شده است که کرات در آن، مانند دانه‌هایی موزون، در مدارهای خود شناورند.
كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ (سوره یس، آیه ۴۰)
ترجمه: هر یک در مداری شناورند.
این آیه، به حرکت پویا و شناور کرات در مدارهای مشخص اشاره دارد. واژه «يَسْبَحُونَ» به پویایی و تغییر مداوم در نظام کیهانی اشاره دارد که با یافته‌های کیهان‌شناسی مدرن همخوانی دارد.
درنگ: نظام کیهانی قرآن کریم، چیدمانی هماهنگ و پویاست که با علوم مدرن همخوانی دارد.
نقد مفاهیم سنتی
مفاهیم سنتی، مانند تصور عالم به‌صورت ترکیبی دوخته‌شده، با واقعیات علمی و قرآنی ناسازگارند. عالم، از همنشینی و چیدمان هماهنگ ذرات تشکیل شده است، نه ترکیبی مانند ماست و شیره.
درنگ: نظام کیهانی قرآن کریم، از چیدمانی هماهنگ تشکیل شده و مفاهیم سنتی نیازمند بازنگری‌اند.
رتق و فتق در خلقت
آیه ۳۰ سوره انبیاء، به فرآیند رتق و فتق در خلقت اشاره دارد.
أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا (سوره انبیاء، آیه ۳۰)
ترجمه: آیا کسانی که کفر ورزیدند، ندیدند که آسمان‌ها و زمین به هم پیوسته بودند و ما آنها را از هم گشودیم؟
رتق، به حالت اولیه عالم در قالب ماده مذاب و فشرده اشاره دارد، در حالی که فتق، به گشایش و شکل‌گیری کرات و نظام کیهانی اشاره می‌کند. این فرآیند، طی دوره‌های طولانی تکامل شکل گرفته است.
درنگ: رتق و فتق، مراحل تکاملی خلقت‌اند که عالم را از حالت مذاب به نظام کیهانی کنونی تبدیل کرده‌اند.
حیات از آب
آیه ۳۰ سوره انبیاء، به نقش آب در حیات اشاره دارد.
وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ (سوره انبیاء، آیه ۳۰)
ترجمه: و ما هر چیز زنده‌ای را از آب پدید آوردیم.
این آیه، با تأکید بر نقش بنیادین آب در حیات، با یافته‌های زیست‌شناسی مدرن همخوانی دارد و بر معنای مادی و علمی «ماء» تأکید می‌کند.
درنگ: نقش آب در حیات، پیوند قرآن کریم با زیست‌شناسی مدرن را نشان می‌دهد.
نقد هیئت بطلمیوسی
هیئت بطلمیوسی، که آسمان‌ها را مانند لایه‌های پیاز تصور می‌کرد، با واقعیات علمی و قرآنی ناسازگار است. قرآن کریم، نظام کیهانی را به‌صورت دریایی بی‌کران از ذرات و چیدمان‌های هماهنگ توصیف می‌کند.
درنگ: نظام کیهانی قرآن کریم، با دیدگاه‌های علمی مدرن همخوانی دارد و هیئت بطلمیوسی را رد می‌کند.
نتیجه‌گیری بخش پنجم
آیات کیهانی قرآن کریم، با تبیین نظام خلقت و فرآیندهای رتق و فتق، چارچوبی علمی برای فهم عالم ارائه می‌دهند. این آیات، با تأکید بر چیدمان هماهنگ کرات و نقش آب در حیات، ضرورت تحلیل میان‌رشته‌ای و بازنگری مفاهیم سنتی را برجسته می‌سازند.
بخش ششم: جایگاه زمین و انسان در خلقت
ویژگی‌های ممتاز زمین
زمین، به دلیل جامعیت و توانایی رشد همه چیز، از سنگ و نفت تا انسان و موجودات غیبی مانند ملائکه و جن، جایگاهی محوری در نظام خلقت دارد.
درنگ: زمین، به دلیل جامعیت و وجود انسان، محور خلقت الهی است.
نزول الهی در زمین
آیه ۱ سوره قدر، به نزول الهی در زمین اشاره دارد.
إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ (سوره قدر، آیه ۱)
ترجمه: ما آن را در شب قدر نازل کردیم.
این آیه، زمین را بستری برای تجلی حکمت الهی معرفی می‌کند.
درنگ: زمین، بستری برای نزول آیات الهی و تجلی حکمت پروردگار است.
عدم وجود موجود متمدن‌تر
هیچ نشانه علمی از وجود موجودی متمدن‌تر از انسان در کرات دیگر یافت نشده است. این امر، عظمت انسان را در نظام خلقت نشان می‌دهد.
درنگ: انسان، به دلیل پیچیدگی و تمدن، موجودی بی‌مانند در نظام خلقت است.
نقد تفاسیر سنتی درباره فرزندان آدم
تفاسیر سنتی که ازدواج فرزندان آدم را با جن یا خواهر و برادر می‌دانند، نادرست‌اند. انسان، نتیجه تکامل پیچیده‌ای از موجودات پیشین، مانند نسناس‌ها، است.
درنگ: انسان، نتیجه تکامل از موجودات پیشین است و تفاسیر سنتی درباره فرزندان آدم نیازمند بازنگری‌اند.
نتیجه‌گیری بخش ششم
زمین، به دلیل جامعیت و وجود انسان، جایگاهی محوری در نظام خلقت دارد. انسان، نتیجه تکامل پیچیده‌ای است که هیچ موجود متمدن‌تری از او یافت نشده است. این بخش، بر ضرورت بازنگری تفاسیر سنتی و تحلیل علمی جایگاه زمین و انسان تأکید دارد.
بخش هفتم: معرفت‌شناسی الهی و خلقت
سیر معرفتی شناخت خدا
شناخت پروردگار، از صفات فعل (خلقت) آغاز شده و به صفات وصفی، ذاتی، و نهایتاً ذات الهی می‌رسد. این سیر، مانند سفری از زمین به آسمان‌های بی‌کران، انسان را به سوی حقایق متعالی هدایت می‌کند.
درنگ: معرفت‌شناسی الهی، سفری از خلقت به سوی ذات پروردگار است.
عرش و مراتب عالم
آیه ۵۴ سوره اعراف، به عرش و مراتب واقعی عالم اشاره دارد.
عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى (سوره اعراف، آیه ۵۴)
ترجمه: بر عرش استوا کرد.
عرش، لوح، و قلم، مراتبی واقعی از عالم‌اند که نیازمند تحقیق علمی‌اند، نه مفاهیم مجازی یا کنایی.
درنگ: عرش و مراتب عالم، واقعیاتی کیهانی‌اند که باید با رویکرد علمی بررسی شوند.
نقد مفاهیم مجازی
تعابیر مجازی برای عرش و لوح، با ماهیت واقعی این مفاهیم ناسازگار است. قرآن کریم، این مراتب را به‌عنوان واقعیات عالم معرفی می‌کند.
درنگ: عرش و لوح، واقعیاتی کیهانی‌اند و تعابیر مجازی با حقیقت آنها ناسازگار است.
نقش علم دینی در شناخت عوالم
علم دینی باید مفاهیمی مانند عرش و لوح را به‌عنوان واقعیات کیهانی تحقیق کند و این موضوعات را به علوم غربی واگذار نکند.
درنگ: علم دینی، مسئول تحقیق واقعیات کیهانی مانند عرش و لوح است.
نتیجه‌گیری بخش هفتم
معرفت‌شناسی الهی، انسان را از شناخت خلقت به سوی ذات پروردگار هدایت می‌کند. عرش و مراتب عالم، واقعیاتی کیهانی‌اند که باید با رویکرد علمی بررسی شوند. علم دینی، با تحقیق این مفاهیم، نقشی محوری در تبیین حقایق قرآنی دارد.
جمع‌بندی نهایی
قرآن کریم، با آیاتی مانند آیات ۳۴ تا ۳۸ سوره بقره و آیات کیهانی دیگر، نظام خلقت را با دقتی علمی و حکمت الهی تبیین کرده است. این آیات، جایگاه انسان، شیطان، و زمین را در چارچوبی تکاملی و عملیاتی روشن می‌سازند. آزادی در مصرف نعمت‌ها و پرهیز از عوامل مرگ‌آور، الگویی برای زندگی سالم ارائه می‌دهد. شجره، به‌عنوان نمادی از عوامل مرگ‌آور، نیازمند تحلیل علمی است. نظام کیهانی قرآن کریم، از چیدمانی هماهنگ و پویا تشکیل شده که با علوم مدرن همخوانی دارد. زمین، به دلیل جامعیت و وجود انسان، محور خلقت است. علم دینی، با تأسیس آزمایشگاه‌ها، همکاری با دانشمندان جهانی، و خودکفایی، باید آیات قرآنی را به راهکارهای عملی تبدیل کند. این نوشتار، با تأکید بر مرگ‌شناسی، تغذیه، و تحلیل تجربی، چارچوبی برای پژوهش‌های پیشرفته در کیهان‌شناسی اسلامی، فلسفه خلقت، و تفسیر علمی قرآن کریم ارائه می‌دهد.
با نظارت صادق خادمی