متن درس

تفسیر: احکام تغذیه در پرتو آیه ۱۱۸ سوره انعام

برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره (جلسه ۱۲۲۳)

دیباچه

کتاب پیش‌رو، با محوریت تفسیر آیه ۱۱۸ سوره انعام، به بررسی احکام تغذیه، حلال و حرام گوشت، و نقش ذکر نام خدا در ذبح حیوانات می‌پردازد. این اثر، با نگاهی عمیق به حکمت‌های الهی در نظام خلقت، از منظری علمی و متین، به تبیین اصول تغذیه در آیین اسلام پرداخته و با نقدی خردمندانه، از ناآگاهی و خرافات در فهم احکام دینی فاصله می‌گیرد. متن با زبانی روشن و استوار، درصدد است تا پیوند میان ایمان، عقلانیت، و سبک زندگی سالم را در چارچوب تعالیم قرآنی روشن سازد. این نوشتار، با بهره‌گیری از تمثیلات ادبی و تحلیل‌های دقیق، راهنمایی است برای تأمل در احکام الهی و اصلاح الگوهای زیست.

بخش نخست: گذار از نظریه به عمل در قرآن کریم

آیه ۱۱۸ سوره انعام، نقطه عطفی در گفتمان قرآنی است که از مباحث نظری توحید و کفر به سوی احکام عملی تغذیه هدایت می‌کند. این گذار، همانند پلی است که ایمان را به عمل متصل می‌سازد و نشان می‌دهد که قرآن کریم، نه‌تنها کتابی برای تأملات عقیدتی، بلکه راهنمایی برای زندگی روزمره است. دستور «فَكُلُوا» (بخورید) در این آیه، دعوتی است به سوی عملی متمدنانه که در آن، تغذیه به مثابه آیینی مقدس، با رعایت اصول شرعی و بهداشتی همراه می‌شود.

تأمل در معنای «فَكُلُوا»

دستور «فَكُلُوا» در آیه، به معنای خوردن خام نیست، بلکه مستلزم آماده‌سازی و پختن است. این امر، همانند باغبانی است که پیش از بهره‌مندی از میوه، درخت را با دقت پرورش می‌دهد. آماده‌سازی غذا، نشانه‌ای از تمدن و احترام به جسم و روح است که در آن، رعایت اصول بهداشتی و شرعی، تغذیه را به عملی معنوی بدل می‌سازد.

بخش دوم: اهمیت ذکر نام خدا در تغذیه

ذکر نام خدا هنگام ذبح حیوان، شرط بنیادین حلال بودن گوشت است. این ذکر، همانند کلیدی است که درِ تقدیس را به روی عمل تغذیه می‌گشاید. این شرط، تغذیه را از یک نیاز جسمانی به آیینی معنوی ارتقا می‌دهد و ایمان به خدا را در لحظه‌ای روزمره متجلی می‌سازد.

استثنای ماهی از ذکر نام خدا

در این میان، ماهی به دلیل فقدان نیاز به ذبح، از شرط ذکر نام خدا مستثنی است. این استثنا، همانند رودی است که بی‌نیاز از پل، به دریا می‌پیوندد. با این حال، تأکید بر این است که هر حیوانی را نمی‌توان با ذکر «بسم‌الله» خورد، بلکه حیوان باید از نظر شرعی حلال باشد.

بخش سوم: نقد ساده‌انگاری و ناآگاهی در تغذیه

خوردن بدون آماده‌سازی و رعایت اصول بهداشتی، همانند نوشیدن آب از چشمه‌ای آلوده است. متن با تأکید بر شستن و پختن، ساده‌انگاری در تغذیه را رد می‌کند و بر ضرورت دانش و مهارت در این امر تأکید دارد. این دیدگاه، عقلانیت را در اجرای احکام شرعی به مثابه چراغی روشنگر معرفی می‌کند.

تمایز حلال و حرام

ذکر نام خدا به‌تنهایی کافی نیست؛ حیوان باید حلال‌گوشت باشد، مانند گوسفند، و نه سگ یا گربه. این تمایز، همانند خط‌کشی است که مرزهای نظم دینی را مشخص می‌سازد. رعایت این حدود، نشانه‌ای از پایبندی به احکام شرعی و احترام به حکمت الهی است.

نقد حرمت گوشت خوک

متن با نگاهی پرسش‌گرانه، حرمت گوشت خوک را که در برخی جوامع محبوب است، مورد تأمل قرار می‌دهد. این پرسش، همانند سنگی است که به آب آرام انداخته می‌شود تا امواج حقیقت‌جویی را برانگیزد. چرا گوشت خوک حرام است، در حالی که از نظر برخی، مغذی و ارزشمند است؟ این پرسش، دعوتی است به پژوهش علمی در حکمت احکام الهی.

نقد ناآگاهی تاریخی

متن با اشاره به «هزار سال» ناآگاهی، از فقدان تحقیق در حکمت احکام حلال و حرام انتقاد می‌کند. این ناآگاهی، همانند غباری است که بر آینه حقیقت نشسته و مانع از بازتاب نور دانش می‌شود. این نقد، علم دینی را به چالش می‌کشد تا با تحقیق و بررسی، حکمت‌های الهی را روشن سازد.

بخش چهارم: حکایت‌ها و تمثیلات در تبیین احکام

یکی از عالمان دینی، با اشاره به روش‌های آموزشی سنتی، از نهی‌های بی‌پایان بدون ارائه راهکار انتقاد کرده است. این حکایت، همانند آینه‌ای است که ضعف‌های آموزش دینی را بازتاب می‌دهد و بر ضرورت ارائه راهکارهای عملی تأکید دارد.

نقد مصرف گوشت خوک در جوامع دیگر

متن با اشاره به چاقی در برخی کشورها، مصرف گوشت خوک را مورد پرسش قرار می‌دهد و حکمت حرمت آن را نامعلوم می‌داند. این نقد، همانند ناقوسی است که برای بیداری ذهن‌ها به صدا درمی‌آید و ضرورت تحلیل اجتماعی و بهداشتی احکام را یادآوری می‌کند.

ضرورت پایه علمی برای دین

دین باید بر پایه‌ای علمی و منطقی استوار باشد که قابل دفاع و گفت‌وگو باشد. این دیدگاه، همانند درختی است که ریشه در عقلانیت دارد و شاخه‌هایش به سوی حقیقت امتداد می‌یابد. علم دینی باید با استدلال و محاوره، پاسخگوی پرسش‌های زمانه باشد.

بخش پنجم: تأمل در میوه ممنوعه و بهشت

متن داستان میوه ممنوعه در بهشت را با نگاهی نقادانه بررسی می‌کند و وجود آن را غیرمنطقی می‌داند، مگر اینکه غصبی باشد. این پرسش، همانند کلیدی است که درِ تأمل در روایات دینی را می‌گشاید و از خرافات فاصله می‌گیرد.

نقد وجود ممنوعه در بهشت

وجود میوه ممنوعه در بهشت، با طنزی ظریف رد می‌شود و بهشت به مثابه مکانی عاری از ممنوعیت معرفی می‌گردد. این دیدگاه، همانند نسیمی است که غبار سوءتفاهم را از مفهوم بهشت می‌زداید و دعوتی است به فهم منطقی مفاهیم دینی.

حلال بودن میوه‌ها

متن تأکید دارد که میوه حرام وجود ندارد و همه میوه‌ها قابل خوردن‌اند. این آزادی، همانند باغی است که میوه‌هایش برای همگان در دسترس است و نشانه رحمت الهی در تغذیه است.

بخش ششم: تغذیه متعادل و خام‌خواری

خام‌خواری سبزی‌ها و میوه‌ها تأیید می‌شود، اما به‌تنهایی کافی نیست. مصرف گوشت و نان نیز ضروری است، مانند ساختمانی که به پایه‌های متعدد نیاز دارد. این تعادل، کلید سلامت جسم و روح است.

فواید علف و سبزی

علف و سبزی، با آماده‌سازی صحیح، مقوی‌تر از گوشت دانسته شده است. این دیدگاه، همانند چشمه‌ای است که با دقت تصفیه شده و آب زلال سلامت را به ارمغان می‌آورد.

آماده‌سازی دقیق علف

آماده‌سازی علف با شستن، ساییدن، و چرخ کردن، نشانه‌ای از تخصص در تغذیه است. این فرآیند، همانند هنرمندی است که با دقت، اثری بدیع خلق می‌کند.

بخش هفتم: حکایت بیمار دیابتی و نقد پزشکی

حکایتی از بیماری دیابت نقل شده که با کاهش انسولین و پرهیز از گوشت و نان، بهبود یافته است. این حکایت، همانند چراغی است که مسیر اصلاح سبک زندگی را روشن می‌سازد.

نقد نظام پزشکی

متن با طنزی ظریف، از علم دینی در برابر کاستی‌های پزشکی انتقاد می‌کند و بر ضرورت تخصص تأکید دارد. این نقد، همانند زنگ هشداری است که اصلاح نظام سلامت را مطالبه می‌کند.

کنترل دیابت شخصی

تجربه شخصی در کنترل دیابت، از ۴۰۰ به ۱۷۰، نشان‌دهنده اهمیت خودمراقبتی است. این تجربه، همانند نقشه‌ای است که مسیر سلامت را به سوی مقصد هدایت می‌کند.

بخش هشتم: نقد پرخوری و توصیه به اعتدال

پرخوری، همانند بار سنگینی است که جسم و روح را فرسوده می‌کند. وعده‌های کوچک و متعدد، راهی به سوی سلامت است که متن با تأکید بر «فَكُلُوا وَاشْرَبُوا» (بخورید و بیاشامید) به آن دعوت می‌کند.

نقد گوشت خر و سگ

متن با طنز، مصرف گوشت خر و سگ را در برخی فرهنگ‌ها نقد می‌کند و بر حرمت آن‌ها تأکید دارد. این نقد، همانند نشانه‌ای است که مرزهای حلال و حرام را روشن می‌سازد.

ترجیح آب‌میوه

ترجیح آب‌میوه به میوه کامل، نشانه‌ای از انعطاف در تغذیه است، مانند جویباری که مسیر خود را با شرایط هماهنگ می‌سازد.

بخش نهم: تغذیه در سنین بالا

حبوبات و گیاه‌خواری در سنین بالا، همانند اکسیری است که جوانی را به جسم بازمی‌گرداند. آماده‌سازی صحیح این مواد، ارزش آن‌ها را از گوشت نیز فراتر می‌برد.

بخش دهم: اهمیت ذکر دقیق نام خدا

ذکر «بسم الله» در ذبح، نشانه‌ای از احترام به مرتبه الهی است. استفاده از «الله» به‌تنهایی، همانند نادیده گرفتن آداب یک آیین مقدس است. این دقت، نشانه‌ای از ادب در برابر پروردگار است.

نقد لجبازی در احکام

امتناع از خوردن گوشت حلال با ذکر نام خدا، همانند جدلی بی‌منطق است که ریشه در لجبازی دارد. این نقد، دعوتی است به پذیرش خردمندانه احکام الهی.

آیات الهی در زندگی

عبارت «إِنْ كُنْتُمْ بِآيَاتِهِ مُؤْمِنِينَ» به ایمان به حکمت‌های الهی در زندگی روزمره اشاره دارد. این آیات، همانند ستارگانی هستند که مسیر زندگی را روشن می‌کنند.

بخش یازدهم: تنوع تغذیه و خوردن خاک و شبدر

خوردن خاک و سنگ، با طنزی حکیمانه، به نیازهای متنوع بدن اشاره دارد. این دیدگاه، همانند بوم نقاشی است که با رنگ‌های گوناگون، تصویر سلامت را تکمیل می‌کند.

شبدر و یونجه

شبدر و یونجه با سرکه، نشانه‌ای از سنت‌های غذایی است که سلامت را به ارمغان می‌آورد. این سنت، همانند گنجینه‌ای است که از نسل‌ها به ارث رسیده است.

جمع‌بندی

تفسیر آیه ۱۱۸ سوره انعام، راهنمایی است برای زیستن در پرتو حکمت الهی. این آیه، با تأکید بر احکام تغذیه، حلال و حرام گوشت، و ذکر نام خدا، نظم دینی را در زندگی روزمره متجلی می‌سازد. نقد ناآگاهی، خرافات، و پرخوری، همراه با دعوت به عقلانیت، تعادل، و دانش در تغذیه، این متن را به اثری ارزشمند برای تأمل در احکام الهی بدل ساخته است. این نوشتار، با زبانی فاخر و متین، دعوتی است به اصلاح سبک زندگی و دستیابی به سلامت جسمی و معنوی در سایه تعالیم قرآن کریم.