متن درس
دانش استخاره با قرآن کریم
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، جلسه 25
مقدمه
دانش استخاره با قرآن کریم، یکی از روش‌های معنوی و عمیق برای بهره‌مندی از هدایت الهی است که در معارف اسلامی از جایگاه والایی برخوردار است. این دانش، ریشه در ارتباط ژرف با کلام وحیانی خداوند دارد و نیازمند رویکردی نظام‌مند، دقیق و عالمانه است..
بخش اول: روش‌های فراگیری دانش استخاره
روش‌های اصلی فراگیری
دانش استخاره با قرآن کریم از دو مسیر قابل‌فراگیری است: روش تطبیقی آیه‌به‌آیه و روش تعمقی مبتنی بر انس با قرآن. هر یک از این روش‌ها ویژگی‌ها، مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند و رویکردی متمایز در آموزش و تمرین می‌طلبند.
روش تطبیقی آیه‌به‌آیه
در روش تطبیقی، هر آیه از قرآن کریم به‌صورت جداگانه به دانشجو آموزش داده می‌شود و قواعد و اصول استخاره برای هر آیه تبیین می‌گردد. این روش دوره‌ای کوتاه‌مدت دارد و دانشجو را به‌سرعت به مقصد می‌رساند. بااین‌حال، دانش‌آموخته این روش تنها به دانشی نقل‌محور دست می‌یابد که فاقد خلاقیت و خودکفایی در فهم معانی عمیق‌تر آیات است. این شیوه را می‌توان به دریافت ماهی تشبیه کرد، بدون آنکه تور صید در اختیار دانشجو قرار گیرد.
دانش‌آموخته این روش، به دلیل وابستگی به استاد، قادر به تعامل مستقل با قرآن کریم نیست و از دستیابی به مراتب والای معنوی و فکری محروم می‌ماند. این محدودیت، ضرورت پرورش مهارت‌های خودکفا در تعامل با قرآن را برجسته می‌کند.
روش تعمقی و انس با قرآن
روش تعمقی، مبتنی بر غواصی در اعماق معانی قرآن کریم است. دانشجو در این روش، تحت نظارت مربی، با هر آیه به‌صورت جداگانه انس می‌گیرد، آن را ذکر می‌کند، بر آن تأمل می‌کند و با آن زندگی می‌کند تا معانی باطنی آیه را در خود کشف کند. این فرآیند، ترکیبی از عمل، تأمل و تجربه زیسته با آیات است که به درک عمیق و شهودی منجر می‌شود.
در این روش، نیازی به آموزش تک‌تک آیات نیست، زیرا دانشجو پس از مدتی، نظامی درونی برای فهم معانی آیات در خود می‌یابد. این نظام، نتیجه انس مداوم با قرآن است که به دانشجو توانایی می‌دهد تا معانی هر آیه‌ای را که به او عرضه شود، به‌صورت شهودی درک کند. اگرچه این روش زمان‌بر است، اما به دلیل عمق و غنای آن، بسیار پربار بوده و به دانشجو ابزار صید معانی را اعطا می‌کند.
اهمیت انس با قرآن
موفقیت روش تعمقی به میزان انس و آشنایی دانشجو با قرآن کریم بستگی دارد. قرآن، کتابی زنده، ناطق، حکیم، کریم، رحیم، مدرک، کبیر، علیم و وسیع است که توانایی تحقیق و تعیین دارد. طالب دانش که با قرآن انس می‌گیرد، احساس می‌کند با موجودی حکیم و معصوم زیارت کرده است. این تجربه، نتیجه ارتباط عمیق و وجودی با قرآن است که به طالب امکان می‌دهد حضور الهی را در کلام وحی احساس کند.
نتیجه‌گیری بخش اول
روش‌های تطبیقی و تعمقی، دو مسیر متمایز برای فراگیری دانش استخاره با قرآن کریم هستند. روش تطبیقی، با سرعت در انتقال دانش، برای یادگیری سریع مناسب است، اما روش تعمقی، با تأکید بر انس عمیق با قرآن، به درک پایدار و خودکفا منجر می‌شود. انتخاب هر یک از این روش‌ها به نیازها و ظرفیت‌های طالب دانش بستگی دارد.
بخش دوم: حقیقت وجودی قرآن کریم
حیات ادراکی قرآن
روایات اسلامی بر حیات ادراکی قرآن تأکید دارند و آن را کتابی متکلم، ناطق، مدرک، سمیع و بصیر توصیف می‌کنند. قرآن دارای صورتی انسانی، ملکی، ارضی و سماوی است و مانند فرشتگان الهی، قابلیت ظهور در شکل‌های مختلف را دارد. این ویژگی، بر چندبُعدی بودن قرآن تأکید دارد که نه‌تنها در عالم مادی، بلکه در همه عوالم الهی شناخته شده و دارای حضور است.
انسان، به دلیل محدودیت‌هایش (ظلوم و جهول)، قرآن را تنها به‌صورت کاغذ و مرکب می‌بیند و از حقیقت متعالی آن غافل است. درک حقیقت قرآن، نیازمند تعالی روحی و فکری است که از طریق انس مداوم با کلام الهی میسر می‌شود.
شگفتی چهره قرآن در قیامت
روایت نقل‌شده از امام باقر (ع) در کتاب الکافی (ج 2، صص 596-598) شگفتی چهره قرآن در روز قیامت را توصیف می‌کند. قرآن در این روز در زیباترین صورت ظاهر می‌شود و در میان صد و بیست هزار صف مردم، شامل هشتاد هزار صف از امت پیامبر اکرم (ص) و چهل هزار صف از سایر امت‌ها، حاضر می‌گردد. این عظمت، نشان‌دهنده جایگاه والای امت اسلامی در قیامت است.
قرآن به‌صورت مردی ظاهر شده، به امت اسلامی سلام می‌کند و آن‌ها او را فردی از خود می‌پندارند که به دلیل انس بیشتر با قرآن، نورانی‌تر است. این ناآگاهی، نتیجه عدم درک کامل حقیقت قرآن است که با آموزش عمیق و انس با کلام الهی برطرف می‌شود.
حضور قرآن در مراتب مختلف
قرآن سپس به صف شهدا می‌رسد و آن‌ها او را از شهدای دریا می‌پندارند که به دلیل شدت مصیبت، نورانیت بیشتری دارد. در صف پیامبران، به‌صورت پیامبری ظاهر می‌شود و آن‌ها را به شگفتی وا می‌دارد. پیامبران او را به‌عنوان پیامبری برتر می‌شناسند و با صمیمیت از پیامبر اکرم (ص) درباره هویت او سؤال می‌کنند. پیامبر (ص) قرآن را به‌عنوان حجت خدا بر خلق معرفی می‌کنند.
در صف فرشتگان، قرآن به‌صورت فرشته‌ای مقرب ظاهر می‌شود و آن‌ها او را به دلیل نورانیت و مقام بالاتر، شگفت‌انگیز می‌یابند. در نهایت، قرآن به عرش الهی می‌رسد، سر فرو می‌آورد و خداوند او را به‌عنوان حجت خود در زمین و کلام صادق و ناطق خطاب می‌کند.
شفاعت قرآن و پاداش الهی
خداوند به قرآن فرمان می‌دهد که سر برآورد، بخواهد و شفاعت کند. قرآن از بندگان خدا سخن می‌گوید و از کسانی که او را حفظ کرده‌اند، ستایش می‌کند. برخی او را ضایع و تکذیب کرده‌اند، اما خداوند به عزت و جلال خود سوگند می‌خورد که به خاطر قرآن، بهترین ثواب و سخت‌ترین عقاب را عطا خواهد کرد.
قرآن پس از مشاهده جلال الهی، به‌صورت مردی رنگ‌پریده ظاهر می‌شود و با یکی از شیعیان سخن می‌گوید. شیعه ابتدا او را نمی‌شناسد، اما پس از بازگشت قرآن به چهره اصلی، او را می‌شناسد. قرآن از خداوند برای این شیعه پاداش می‌خواهد و خداوند او را به بهشت می‌برد و پنج ویژگی به او عطا می‌کند: جوانی ابدی، سلامت دائم، ثروت پایدار، شادی همیشگی و حیات جاودان.
لَا يَذُوقُونَ فِيهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولَىٰ (قرآن کریم، سوره دخان، آیه 56): در آنجا جز مرگ نخستین مرگى نمى‌چشند.
تکلم قرآن و صلاة
امام باقر (ع) تأکید می‌کنند که قرآن و صلاة هر دو دارای حیات و تکلم هستند و می‌توانند امر و نهی کنند. ایشان به آیه زیر استناد می‌کنند:
إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ ۗ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ (قرآن کریم، سوره عنکبوت، آیه 45): به‌راستى که نماز از كار زشت و ناپسند بازمى‌دارد، و یاد خدا بزرگ‌تر است.
این آیه، بر نقش هدایت‌گری صلاة و ذکر الهی تأکید دارد. نهی صلاة از فحشا و منکر، نشانه حیات و تأثیرگذاری آن است.
نتیجه‌گیری بخش دوم
قرآن کریم، به‌عنوان کتابی زنده و دارای ادراک، در قیامت در مراتب مختلف وجودی ظاهر می‌شود و با عظمت و نورانیت خود، همه موجودات را به شگفتی وا می‌دارد. نقش آن به‌عنوان حجت خدا و شفاعت‌کننده برای دوست‌دارانش، جایگاه بی‌نظیر آن را در هدایت الهی نشان می‌دهد.
بخش سوم: جایگاه امت پیامبر اکرم (ص)
عظمت امت اسلامی
روایت بیان می‌دارد که امت پیامبر اکرم (ص) دوسوم صفوف قیامت (هشتاد هزار از صد و بیست هزار صف) را تشکیل می‌دهند، درحالی‌که سایر امت‌ها چهل هزار صف دارند. این عظمت، نتیجه هدایت پیامبر اکرم (ص) و تأثیر قرآن کریم بر این امت است. این تعداد صفوف، نشان‌دهنده طول عمر امت اسلامی است که باید چندین هزار سال ادامه یابد تا چنین جمعیتی در قیامت داشته باشد.
ادب و تواضع قرآن
قرآن با وجود عظمتش، به امت سلام می‌کند و این ادب، نشانه تواضع و مهربانی آن است. امت، به دلیل ناآگاهی، قرآن را فردی از خود می‌پندارد که به دلیل انس بیشتر با قرآن، نورانی‌تر است. این شگفتی، نتیجه عدم درک کامل حقیقت قرآن است که با آموزش عمیق و انس با کلام الهی برطرف می‌شود.
صمیمیت پیامبران
پیامبران با صمیمیت پیامبر اکرم (ص) را به نام «محمد» خطاب می‌کنند، که نشانه قرابت و دوستی آن‌هاست. این صمیمیت، وحدت پیامبران در رسالت الهی و جایگاه ویژه پیامبر اکرم (ص) را نشان می‌دهد.
نتیجه‌گیری بخش سوم
امت پیامبر اکرم (ص) به دلیل هدایت الهی و تأثیر قرآن کریم، جایگاهی والا در قیامت دارد. ادب و تواضع قرآن، همراه با صمیمیت پیامبران، بر عظمت این امت و نقش بی‌نظیر قرآن در هدایت آن تأکید دارد.
جمع‌بندی
دانش استخاره با قرآن کریم، روشی عمیق و معنوی برای بهره‌مندی از هدایت الهی است که نیازمند رویکردی نظام‌مند و عالمانه است. روش‌های تطبیقی و تعمقی، هر یک با ویژگی‌ها و محدودیت‌های خاص، مسیرهای متفاوتی برای فراگیری این دانش ارائه می‌دهند. قرآن کریم، به‌عنوان کتابی زنده و ناطق، نه‌تنها مرجع هدایت در دنیا، بلکه حجت خدا در قیامت است که در زیباترین صورت ظاهر شده و از دوست‌داران خود شفاعت می‌کند. جایگاه والای امت اسلامی، نتیجه تأثیر قرآن و هدایت پیامبر اکرم (ص) است. این نوشتار تلاش کرد تا با ارائه متنی فاخر و علمی، محتوای درس‌گفتارها را به‌صورت منسجم و متناسب با مخاطبان تحصیل‌کرده ارائه دهد.