درنگ: عبارت «مَنْ ذَا الَّذِي» به آزادی عمل، گشادگی و سادگی در انجام کار اشاره دارد، گویی راهی فراخ پیش روی پرسشگر گشوده شده است.

مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً (سوره بقره، آیه ۲۴۵)

ترجمه: کیست که به خداوند وامی نیکو دهد تا آن را برایش چندین برابر کند؟

درنگ: واژه «مَنْ» از حضور فردی سرشناس یا تأثیرگذار خبر می‌دهد که ممکن است مانعی در مسیر ایجاد کند.

مَنْ يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ (سوره نساء، آیه ۱۲۳)

ترجمه: هر که کار بدی کند، پاداش آن را خواهد دید.

درنگ: عبارت «مِنْ قَوْمِهِ» به مسائل داخلی و چالش‌های گروهی اشاره دارد که رهایی از آن دشوار است.

وَقَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِلِقَاءِ الْآخِرَةِ (سوره مؤمنون، آیه ۳۳)

ترجمه: و اشراف قوم او که کافر بودند و دیدار آخرت را تکذیب کردند، گفتند…

درنگ: عبارت «مِنْكُمْ» از انطباق کار با روحیه و توانمندی‌های پرسشگر حکایت دارد.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ (سوره توبه، آیه ۱۱۹)

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خداوند پروا کنید و با راست‌گویان باشید.

درنگ: واژه «مِنْهَاجًا» به خیر محدود و مشخصی اشاره دارد که به گروهی خاص می‌رسد.

لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا (سوره مائده، آیه ۴۸)

ترجمه: برای هر یک از شما شریعت و راه روشنی قرار دادیم.

درنگ: عبارت «مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ، وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ» از زحمت و دشواری کار با نتایج محدود حکایت دارد.

وَمَا أَكْثَرُ النَّاسِ وَلَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِينَ (سوره یوسف، آیه ۱۰۳)

ترجمه: و بیشتر مردم، هرچند حرص ورزی، ایمان‌آورنده نیستند.

درنگ: عبارت «مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا» به خیرات محدود اما ارزشمندی مانند همسر یا فرزند شایسته اشاره دارد.

مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً (سوره بقره، آیه ۲۰۱)

ترجمه: از آنان کسانی هستند که می‌گویند: پروردگارا، به ما در دنیا و آخرت نیکی عطا کن.

درنگ: عبارت «مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَلَا هَادِيَ لَهُ» بر وابستگی کامل به اراده الهی تأکید دارد.

مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَلَا هَادِيَ لَهُ ۚ وَيَذَرُهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ (سوره اعراف، آیه ۱۸۶)

ترجمه: هر که را خداوند گمراه کند، هدایتگری برای او نیست و آنها را در طغیانشان سرگردان وا می‌گذارد.

درنگ: عبارت «مَنْ يُطِعِ اللَّهَ» از خیر ماندگار و دشوار کار در صورت اطاعت الهی حکایت دارد.

مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا (سوره احزاب، آیه ۷۱)

ترجمه: هر که از خداوند و پیامبرش اطاعت کند، به رستگاری بزرگی دست یافته است.

درنگ: عبارت «مَنْ يَهْدِ اللَّهُ» به وابستگی موفقیت به عوامل بیرونی و اراده الهی اشاره دارد.

مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي ۖ وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُرْشِدًا (سوره کهف، آیه ۱۷)

ترجمه: هر که را خداوند هدایت کند، او هدایت‌یافته است و هر که را گمراه کند، هرگز برای او سرپرستی راهنما نخواهی یافت.

درنگ: نام «مُوسَى» به برتری ظاهر کار بر باطن آن اشاره دارد.

وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مُوسَىٰ ۚ إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا (سوره مریم، آیه ۵۱)

ترجمه: و در کتاب، موسی را یاد کن که او مخلص بود و پیامبر و فرستاده‌ای بود.

درنگ: عبارت «مِيثَاقَكُمْ» از سنگینی و تعهد موجود در کار سخن می‌گوید.

وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ (سوره بقره، آیه ۶۳)

ترجمه: و هنگامی که از شما پیمان گرفتیم و طور را بالای سرتان برافراشتیم.

درنگ: عبارت «مِيثَاقَهُ الَّذِي وَاثَقَكُمْ بِهِ» بر اهمیت پیمان و عواقب تخلف از آن تأکید دارد.

وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمِيثَاقَهُ الَّذِي وَاثَقَكُمْ بِهِ (سوره مائده، آیه ۷)

ترجمه: و نعمت خداوند را بر خود یاد کنید و پیمانی که با شما بست.

درنگ: واژه «نَادَى» به زحمت و مشکلات آشکار در کار اشاره دارد که با تأمل یا مشورت قابل شناسایی است.

وَنَادَىٰ نُوحٌ رَبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِي مِنْ أَهْلِي (سوره هود، آیه ۴۵)

ترجمه: و نوح پروردگارش را ندا داد و گفت: پروردگارا، پسرم از خاندان من است.

درنگ: عبارت «نَاقَةُ اللَّهِ» به امانت الهی سنگین و دشوار اشاره دارد که اضطراب به همراه دارد.

قَالُوا هَٰذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ اللَّهِ (سوره هود، آیه ۶۴)

ترجمه: گفتند: این شتر خداوند نشانه‌ای برای شماست، پس بگذارید در زمین خدا بخورد.

درنگ: عبارت «نَبِّئُونِي بِعِلْمٍ» بر لزوم اهتمام و جدیت در انجام کار تأکید دارد.

قَالَ يَا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ (سوره بقره، آیه ۳۳)

ترجمه: گفت: ای آدم، آنان را به نام‌هایشان آگاه کن.

درنگ: عبارت «نَبَأَ الَّذِي آتَيْنَاهُ» از خطر بسیار زیاد کار حکایت دارد.

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي آتَيْنَاهُ آيَاتِنَا فَانْسَلَخَ مِنْهَا (سوره اعراف، آیه ۱۷۵)

ترجمه: و بر آنان خبر کسی را که آیاتمان را به او دادیم و از آن خارج شد، بخوان.

درنگ: عبارت «نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ» به سنگینی و دشواری زیاد کار اشاره دارد.

وَإِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ كَأَنَّهُ ظِلَّةٌ (سوره اعراف، آیه ۱۷۱)

ترجمه: و هنگامی که کوه را بالای سرشان برافراشتیم، گویی سایبانی بود.

درنگ: عبارت «نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ» از دریافت مدد و کمک در میانه مسیر حکایت دارد.

نَتْلُو عَلَيْكَ مِنْ نَبَإِ مُوسَىٰ وَفِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ (سوره قصص، آیه ۳)

ترجمه: ما بر تو از خبر موسی و فرعون به‌حق می‌خوانیم.

درنگ: عبارت «نَخُوضُ وَنَلْعَبُ» از بی‌ارزشی و فقدان هویت کار حکایت دارد.

وَإِذَا رَأَوْا آيَةً يَسْتَهْزِئُونَ ۝ وَقَالُوا إِنْ هَٰذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ (سوره صافات، آیات ۱۴-۱۵)

ترجمه: و چون نشانه‌ای ببینند، مسخره می‌کنند و می‌گویند: این جز جادویی آشکار نیست.

درنگ: عبارت «نُدْخِلُهُمْ ظِلًّا ظَلِيلًا» از آرامش و خیر ناشی از کار حکایت دارد.

وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ (سوره نساء، آیه ۵۷)

ترجمه: و کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند، به‌زودی آنان را به باغ‌هایی درآوریم که از زیر آن نهرها جاری است.

درنگ: واژه «نِسَاؤُكُمْ» به مواهب و بهره‌های دنیوی اشاره دارد.

نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّىٰ شِئْتُمْ (سوره بقره، آیه ۲۲۳)

ترجمه: زنان شما کشتزار شما هستند، پس به کشتزار خود هرگونه که خواستید درآیید.

درنگ: عبارت «نُفَصِّلُ الْآيَاتِ» از خلوص و پاکی کار بدون نقص و شیطنت حکایت دارد.

وَكَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ وَلِتَسْتَبِينَ سَبِيلُ الْمُجْرِمِينَ (سوره انعام، آیه ۵۵)

ترجمه: و این‌گونه آیات را تفصیل می‌دهیم تا راه گناهکاران آشکار شود.

درنگ: عبارت «نُورًا مُبِينًا» از صفا، آرامش و خیر گسترده‌ای حکایت دارد که به دیگران نیز می‌رسد.

وَكَذَٰلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا ۚ مَا كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَلَا الْإِيمَانُ وَلَٰكِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا (سوره شوری، آیه ۵۲)

ترجمه: و این‌گونه روحی از امر خود به تو وحی کردیم؛ تو نمی‌دانستی کتاب و ایمان چیست، ولی آن را نوری قرار دادیم.

درنگ: عبارت «وَاتْلُ عَلَيْهِمْ» از عبرت‌آمیز بودن کار و امکان آگاهی یا پراکندگی حکایت دارد.

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ (سوره مائده، آیه ۲۷)

ترجمه: و بر آنان خبر دو پسر آدم را به‌حق بخوان.

درنگ: عبارت «وَالَّذِي خَبُثَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِدًا» از نقص باطنی کار و خطر غفلت حکایت دارد.

وَالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ ۖ وَالَّذِي خَبُثَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِدًا (سوره اعراف، آیه ۵۸)

ترجمه: و زمین پاکیزه، گیاهش به اذن پروردگارش برمی‌آید، و آنچه پلید است، جز اندک چیزی برنمی‌آید.

درنگ: عبارت «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ» از همکاری و همدلی افراد در کار حکایت دارد.

وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ ۚ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ (سوره توبه، آیه ۷۱)

ترجمه: و مردان و زنان مؤمن، برخی دوستان برخی دیگرند؛ به نیکی فرمان می‌دهند و از ناپسند بازمی‌دارند.

درنگ: حرف «وَ» از افزایش مشکلات یا آشکار شدن مسائل قدیمی حکایت دارد.

وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ (سوره بقره، آیه ۲۱۶)

ترجمه: و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید.

درنگ: عبارت «وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ» از گرفتاری در مشکلات غیرقابل جبران حکایت دارد.

وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ (سوره توبه، آیه ۳)

ترجمه: و به کسانی که کافر شدند، بشارت عذابی دردناک بده.

درنگ: عبارت «وَجَدْنَا عَلَيْهَا آبَاءَنَا» از نظم و ساختار کار حکایت دارد، هرچند ممکن است آلودگی‌هایی داشته باشد.

قَالُوا يَا شُعَيْبُ أَصَلَاتُكَ تَأْمُرُكَ أَنْ نَتْرُكَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا (سوره هود، آیه ۸۷)

ترجمه: گفتند: ای شعیب، آیا نمازی که می‌خوانی به تو فرمان می‌دهد که آنچه پدرانمان می‌پرستیدند، رها کنیم؟

درنگ: واژه «وَدَّ» از جنبه‌های ظاهری و دنیوی کار بدون عمق باطنی حکایت دارد.

وَدَّ كَثِيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِكُمْ كُفَّارًا (سوره بقره، آیه ۱۰۹)

ترجمه: بسیاری از اهل کتاب دوست داشتند که شما را پس از ایمانتان به کفر بازگردانند.

درنگ: عبارت «وُضِعَ لِلنَّاسِ» از منفعت عمومی کار حکایت دارد.

وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يَذَّكَّرَ أَوْ أَرَادَ شُكُورًا (سوره فرقان، آیه ۶۲)

ترجمه: و اوست که شب و روز را برای کسی که بخواهد پند گیرد یا سپاس گزارد، جانشین یکدیگر قرار داد.

درنگ: عبارت «وُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ» از وابستگی نتیجه به تلاش و دقت پرسشگر حکایت دارد.

وَوُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ (سوره آل‌عمران، آیه ۲۵)

ترجمه: و به هر کس آنچه کسب کرده است، به‌طور کامل داده می‌شود و به آنها ستم نمی‌شود.

درنگ: واژه «وَقَعَ» از خسارت و زیان در کار حکایت دارد.

فَلَمَّا وَقَعَ عَلَيْهِمُ الرِّجْزُ قَالُوا يَا مُوسَىٰ ادْعُ لَنَا رَبَّكَ (سوره اعراف، آیه ۱۳۴)

ترجمه: و چون عذاب بر آنان واقع شد، گفتند: ای موسی، پروردگارت را برای ما بخوان.

درنگ: عبارت «وَقَفَّيْنَا عَلَىٰ آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ» از اطمینان و ضمانت کار حکایت دارد.

وَقَفَّيْنَا عَلَىٰ آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ (سوره مائده، آیه ۴۶)

ترجمه: و به دنبال آنان، عیسی پسر مریم را فرستادیم که تصدیق‌کننده تورات پیش از خود بود.

با نظارت صادق خادمی