متن درس
استخاره قرآنی در سوره‌های النبأ و النازعات
برگرفته از درس‌گفتارهای آیت‌الله محمدرضا نکونام قدس‌سره، جلسه 388
مقدمه
سوره‌های النبأ و النازعات، از سوره‌های مکی قرآن کریم، چونان آینه‌ای زلال، عظمت قیامت، پاداش پرهیزگاران و عذاب تکذیب‌کنندگان را به تصویر می‌کشند. این دو سوره، با محوریت روز فصل، حسابرسی دقیق اعمال و سوگند به فرشتگان الهی، انسان را به تأمل در سرانجام کردار خویش فرا می‌خوانند. در سنت استخاره قرآنی، آیات این سوره‌ها به دلیل محتوای هشداردهنده و بشارت‌آمیز خود، نتایجی متنوع از خیر و برکت تا ناکامی و گرفتاری ارائه می‌دهند..
بخش اول: تحلیل استخاره در سوره النبأ
زمینه و اهمیت سوره النبأ در استخاره
سوره النبأ، با تأکید بر روز حساب و فرجام اعمال، چونان چراغی روشنگر، مسیر انتخاب را برای جویندگان خیر و صلاح می‌نمایاند. آیات این سوره، از هشدار به عذاب تکذیب‌کنندگان تا بشارت نعمت‌های بهشتی، طیفی گسترده از نتایج را در استخاره به ارمغان می‌آورند. در ادامه، هر آیه به همراه تحلیل آن ارائه می‌شود.
آیه 20: و سُیِّرتِ الجبالُ فکانتْ سرابًا
وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا
و کوه‌ها به حرکت درآیند و سرابی شوند.
تبیین: این آیه در استخاره نتیجه‌ای نامطلوب دارد و نشان‌دهنده ناپایداری و بی‌ثمری در مسیر مورد نظر است.
توضیح تفصیلی: توصیف تبدیل کوه‌های استوار به سراب، چونان هشداری است که مسیری به ظاهر مطمئن، در نهایت به ناکامی می‌انجامد. این آیه، جوینده را به پرهیز از اقدامی که ثبات ندارد، دعوت می‌کند.
درنگ: ناپایداری و بی‌ثمری مسیر، هشداری برای اجتناب از اقدام.
آیه 21: إنَّ جهنَّمَ کانتْ مرصادًا
إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا
به‌راستی که جهنم کمینگاه است.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار بد است و نشان‌دهنده خطر و گرفتاری شدید است.
توضیح تفصیلی: تأکید بر کمینگاه بودن جهنم، چونان هشداری است که مسیر پیش‌رو پر از موانع و مصیبت است. این آیه، جوینده را به اجتناب قاطع از اقدام دعوت می‌کند.
درنگ: مسیر پرخطر و پر از موانع، هشداری قاطع برای اجتناب.
آیه 22: للطَّاغینَ مَآبًا
لِلطَّاغِينَ مَآَبًا
برای سرکشان جای بازگشت است.
تبیین: این آیه در استخاره بد است و به مشکلات ناشی از سرکشی و نافرمانی اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: اشاره به سرانجام سرکشان، چونان هشداری است که مسیر انتخابی با مشکلات ناشی از خودسری همراه است و نتیجه‌ای مثبت به بار نمی‌آورد.
درنگ: مشکلات ناشی از نافرمانی، مانع از موفقیت مسیر.
آیه 23: لابثینَ فیها أحقابًا
لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا
در آن مدت‌های طولانی درنگ‌کنندگان‌اند.
تبیین: این آیه در استخاره بد است و احتمال حبس، تنگنا یا فشار را نشان می‌دهد.
توضیح تفصیلی: توصیف درنگ طولانی در عذاب، چونان هشداری است که مسیر پیش‌رو با محدودیت‌ها و فشارهای طولانی‌مدت همراه است.
درنگ: تنگنا و فشارهای طولانی‌مدت، مانع از خیر مسیر.
آیه 24: لا یذوقونَ فیها بردًا ولا شرابًا
لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا وَلَا شَرَابًا
در آنجا نه خنکی می‌چشند و نه نوشیدنی.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار بد است و نشان‌دهنده محرومیت و ناکامی است.
توضیح تفصیلی: توصیف محرومیت از آسایش و نعمت، چونان هشداری است که مسیر پیش‌رو خالی از خیر و نتیجه مثبت است.
درنگ: محرومیت از نعمت و آسایش، هشداری برای اجتناب.
آیه 25: إلا حمیمًا وغسَّاقًا
إِلَّا حَمِيمًا وَغَسَّاقًا
مگر آبی سوزان و چرکابه.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار بد است و به گرفتاری‌های شدید اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: اشاره به عذاب‌های دردناک، چونان هشداری است که مسیر پیش‌رو با مصیبت‌های سنگین همراه است.
درنگ: مصیبت‌های دردناک، هشداری قاطع برای اجتناب.
آیه 26: جزاءً وفاقًا
جَزَاءً وِفَاقًا
کیفری به‌تناسب.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار بد است و به انحراف و فساد آلوده شدن اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: تأکید بر کیفر متناسب، چونان هشداری است که مسیر پیش‌رو با انحراف و ناکامی همراه است.
درنگ: انحراف و فساد، مانع از خیر مسیر.
آیه 27: إنَّهم کانوا لا یرجونَ حسابًا
إِنَّهُمْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ حِسَابًا
به‌راستی که آنها به حسابرسی امید نداشتند.
تبیین: این آیه در استخاره نتیجه‌ای نامطلوب دارد و به گرفتاری و مشکلات اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: اشاره به بی‌توجهی به حسابرسی، چونان هشداری است که مسیر پیش‌رو با مشکلات ناشی از بی‌احتیاطی به ناکامی می‌انجامد.
درنگ: مشکلات ناشی از بی‌احتیاطی، مانع از موفقیت.
آیه 28: وکذَّبوا بآیاتنا کذَّابًا
وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا كِذَّابًا
و آیات ما را به سختی تکذیب کردند.
تبیین: این آیه در استخاره بد است و به ناکامی ناشی از تکذیب اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: تأکید بر تکذیب آیات الهی، چونان هشداری است که مسیر پیش‌رو با بی‌توجهی به حقیقت به ناکامی می‌انجامد.
درنگ: بی‌توجهی به حقیقت، مانع از خیر مسیر.
آیه 29: وکلَّ شیءٍ أحصیناه کتابًا
وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ كِتَابًا
و هر چیزی را در کتابی شماره کرده‌ایم.
تبیین: این آیه در استخاره بد است و به سختی و سخت‌گیری فراوان اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: تأکید بر حسابرسی دقیق الهی، چونان هشداری است که مسیر پیش‌رو با چالش‌ها و سخت‌گیری‌های فراوان همراه است.
درنگ: چالش‌ها و سخت‌گیری‌های فراوان، مانع از خیر مسیر.
آیه 30: فذوقوا فلن نزیدکم إلا عذابًا
فَذُوقُوا فَلَنْ نَزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا
پس بچشید که جز عذاب بر شما نیفزاییم.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار بد است و به عذاب و ناکامی شدید اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: توصیف عذاب فزاینده، چونان هشداری است که مسیر پیش‌رو با مصیبت‌های شدید همراه است.
درنگ: مصیبت‌های شدید، هشداری قاطع برای اجتناب.
آیه 31: إنَّ للمتَّقین مفازًا
إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا
به‌راستی برای پرهیزگاران کامیابی است.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار نیکو است و به آرامش، عافیت و نعمت‌های ظاهری و باطنی اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: تأکید بر کامیابی پرهیزگاران، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با خیر، برکت و موفقیت‌های مادی و معنوی همراه است.
درنگ: خیر و برکت مادی و معنوی، نوید موفقیت کامل.
آیه 32: حدائقَ وأعنابًا
حَدَائِقَ وَأَعْنَابًا
باغ‌ها و تاکستان‌ها.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار نیکو است و به نعمت و فراوانی اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: توصیف باغ‌ها و تاکستان‌ها، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با خیر و فراوانی همراه است.
درنگ: خیر و فراوانی، نوید نتیجه‌ای مثبت.
آیه 33: وکواعبَ أترابًا
وَكَوَاعِبَ أَتْرَابًا
و دوشیزگان هم‌سن و سال.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار نیکو است و به نعمت و سعادت اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: اشاره به نعمت‌های بهشتی، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با خیر و موفقیت همراه است.
درنگ: خیر و موفقیت، نوید نتیجه‌ای مثبت.
آیه 34: وکأسًا دِهاقًا
وَكَأْسًا دِهَاقًا
و جامی لبریز.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار نیکو است و به آرامش، عافیت و نعمت‌های ظاهری و باطنی اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: توصیف جام لبریز، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با فراوانی و موفقیت همراه است.
درنگ: فراوانی و موفقیت، نوید نتیجه‌ای بسیار مثبت.
آیه 35: لا یسمعونَ فیها لغوًا ولا کذَّابًا
لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا كِذَّابًا
در آنجا نه بیهوده می‌شنوند و نه دروغ.
تبیین: این آیه در استخاره نیکو است و سبب تطهیر و سلامت می‌شود.
توضیح تفصیلی: تأکید بر پاکی بهشت از بیهودگی و دروغ، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با سلامت و صداقت همراه است.
درنگ: سلامت و صداقت، نوید نتیجه‌ای مثبت.
آیه 36: جزاءً من ربِّک عطاءً حسابًا
جَزَاءً مِنْ رَبِّكَ عَطَاءً حِسَابًا
پاداشی از پروردگارت، عطایی به‌حساب.
تبیین: این آیه در استخاره نیکو است و به جزا و حساب شیرین اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: تأکید بر پاداش الهی، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با خیر و نتیجه مثبت همراه است.
درنگ: خیر و پاداش شیرین، نوید موفقیت.
آیه 37: ربِّ السمواتِ والأرضِ وما بینهما الرَّحمنِ لا یملکونَ منه خطابًا
رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الرَّحْمَنِ لَا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطَابًا
پروردگار آسمان‌ها و زمین و آنچه میان آنهاست، رحمان، که از او توانایی سخن گفتن ندارند.
تبیین: این آیه در استخاره نیکو اما سنگین است و به رحمانیت و عظمت الهی اشاره دارد.
توضیح تفصیلی: تأکید بر رحمانیت و عظمت الهی، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با خیر همراه است، اما نیازمند دقت و احتیاط است.
درنگ: خیر همراه با سنگینی، نیازمند دقت و احتیاط.
آیه 38: یومَ یقومُ الرُّوحُ والملائکةُ صفًّا لا یتکلَّمونَ إلا من أذنَ له الرَّحمنُ وقالَ صوابًا
يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِكَةُ صَفًّا لَا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا
روزی که روح و فرشتگان به صف ایستند، سخن نگویند مگر کسی که رحمان به او اجازه دهد و سخن درست بگوید.
تبیین: این آیه در استخاره نیکو و سنگین است و اقتدار را به همراه دارد.
توضیح تفصیلی: توصیف نظم و اقتدار در روز قیامت، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با خیر و اقتدار همراه است، اما نیازمند صبر و دقت است.
درنگ: خیر و اقتدار، نیازمند صبر و دقت.
آیه 39: ذلکَ الیومُ الحقُّ فمن شاءَ اتَّخذَ إلی ربِّه مآبًا
ذَلِكَ الْيَوْمُ الْحَقُّ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ مَآَبًا
آن روز حق است، پس هر که خواهد به سوی پروردگارش راه بازگشت گزیند.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار سنگین اما با پایانی نیکو است و به دلیل یاد از «حق» از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
توضیح تفصیلی: تأکید بر حقیقت روز قیامت و اختیار انسان، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با نتیجه‌ای مثبت همراه است، مشروط به انتخاب درست و توکل.
درنگ: سنگینی همراه با پایان نیکو، مشروط به انتخاب درست.
آیه 40: إنَّا أنذرناکم عذابًا قریبًا یومَ ینظرُ المرءُ ما قدَّمتْ یداهُ…
إِنَّا أَنْذَرْنَاكُمْ عَذَابًا قَرِيبًا يَوْمَ يَنْظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ…
ما شما را از عذابی نزدیک هشدار دادیم، روزی که انسان آنچه پیش فرستاده بنگرد…
تبیین: این آیه در استخاره بسیار بد است و یأس، بریدگی و درماندگی را به دنبال دارد.
توضیح تفصیلی: هشدار به عذاب نزدیک و حسرت کافران، چونان هشداری است که مسیر پیش‌رو با ناکامی و ناامیدی همراه است.
درنگ: ناکامی و ناامیدی، هشداری برای اجتناب.
جمع‌بندی بخش اول
سوره النبأ، با آیات هشداردهنده و بشارت‌آمیز خود، چونان راهنمایی است که جوینده را از مسیرهای پرخطر باز می‌دارد و به سوی خیر و سعادت رهنمون می‌سازد. آیات 20 تا 30 و 40، با تأکید بر عذاب و ناکامی، هشداری قاطع برای اجتناب از اقدام‌اند، در حالی که آیات 31 تا 36 و 39، با توصیف نعمت‌های بهشتی و رحمانیت الهی، نویدبخش خیر و موفقیت‌اند.
بخش دوم: تحلیل استخاره در سوره النازعات
زمینه و اهمیت سوره النازعات در استخاره
سوره النازعات، با سوگند به فرشتگان و توصیف عظمت قیامت، چونان دریچه‌ای به سوی حقیقت، جوینده را به تأمل در سرانجام اعمال دعوت می‌کند. آیات ابتدایی این سوره، با تأکید بر رحمانیت الهی، نتایجی نیکو اما سنگین در استخاره ارائه می‌دهند.
آیه 1: بسم الله الرحمن الرحیم والنَّازعاتِ غرقًا
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا
به نام خداوند بخشنده مهربان، سوگند به فرشتگانی که جان‌ها را به شدت برمی‌کشند.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار سنگین اما نیکو است.
توضیح تفصیلی: سوگند به فرشتگان و رحمانیت الهی، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با خیر همراه است، اما نیازمند صبر و توکل است.
درنگ: خیر همراه با سنگینی، نیازمند صبر و توکل.
آیه 2: والنَّاشطاتِ نشطًا
وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا
و سوگند به فرشتگانی که جان‌ها را به نرمی برمی‌کشند.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار سنگین و نیکو است.
توضیح تفصیلی: توصیف عملکرد نرم فرشتگان، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با خیر و موفقیت همراه است، اما نیازمند احتیاط و تلاش است.
درنگ: خیر و موفقیت، نیازمند احتیاط و تلاش.
آیه 3: والسَّابحاتِ سبحًا
وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا
و سوگند به فرشتگانی که در آسمان شناورند.
تبیین: این آیه در استخاره بسیار سنگین و نیکو است.
توضیح تفصیلی: سوگند به فرشتگان شناور، چونان بشارتی است که مسیر پیش‌رو با خیر و برکت همراه است، اما نیازمند دقت و پشتکار است.
درنگ: خیر و برکت، نیازمند دقت و پشتکار.
جمع‌بندی بخش دوم
سوره النازعات، با سوگند به فرشتگان و تأکید بر رحمانیت الهی، چونان راهنمایی است که جوینده را به سوی خیر و برکت هدایت می‌کند، اما سنگینی آیات آن، صبر و دقت را طلب می‌کند. آیات ابتدایی این سوره، نتایجی نیکو اما نیازمند احتیاط و توکل ارائه می‌دهند.
جمع‌بندی نهایی
سوره‌های النبأ و النازعات، چونان دو بال پرواز به سوی حقیقت، جوینده را از مسیرهای پرخطر باز می‌دارند و به سوی خیر و سعادت رهنمون می‌سازند. آیات متعدد سوره النبأ (20 تا 30 و 40) با تأکید بر عذاب و ناکامی، هشداری قاطع برای اجتناب از اقدام‌اند، در حالی که آیات 31 تا 36 و 39 این سوره، با توصیف نعمت‌های بهشتی و رحمانیت الهی، نویدبخش موفقیت و خیرند. آیات ابتدایی سوره النازعات نیز، با سوگند به فرشتگان، نتایجی نیکو اما سنگین ارائه می‌دهند که نیازمند صبر و توکل‌اند. در مجموع، استخاره به این سوره‌ها، چونان سفری معنوی است که با تأمل، احتیاط و توکل، جوینده را به سوی خیر و صلاح هدایت می‌کند.
با نظارت صادق خادمی