صبر، نقشه راه توسعه فردی و نزدیکی به خداوند
صبر، پایهی کمالات معنوی و رسیدن به خداوند
در این گفتار، به بررسی نقش صبر در رشد معنوی و نزدیکی به خداوند میپردازیم. این بحث با الهام از آیات قرآن کریم، بهویژه سوره عصر، شکل گرفته است. هدف از این جلسه، تبیین اهمیت صبر به عنوان پایهای برای کمالات معنوی و دستیابی به مقامات والا در سلوک به سوی خداوند است.
مقدمه: انسان در زیان و ضرورت صبر
قرآن کریم در سوره عصر اعلام میکند:
وَالْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ * إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ
اعرابگذاری:
- وَالْعَصْرِ : واَلْعَصْرِ (قسم به زمان)
- إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ : إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ (همانطور که انسانها در زیاناند)
- إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ : إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ (جز آنهایی که ایمان آوردهاند و عمل صالح کردهاند)
- وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ : وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ (و به حق توصیه کردهاند و به صبر توصیه کردهاند)
:
قسم به زمان! بشر در زیان است،
جز آنهایی که ایمان آوردهاند و عمل صالح کردهاند و به حق توصیه کردهاند و به صبر توصیه کردهاند.
این آیه موجز و فشرده به ما میآموزد که تمام انسانها در حال دستوپا زدن در دریای زیان هستند؛ عمر دنیوی و فرصتهای کوتاه آن از دست میروند و سرمایههای ذاتی و استعدادهای آنها سوخته و نابود میشوند. برای اینکه انسان از این چرخه خسارت بیرون آید و به سمت کمالات معنوی و نزدیکی به خداوند حرکت کند، نیازمند ایجاد زمینههایی در خود است. این زمینهها در همان سوره عصر به روشنی بیان شدهاند:
- ایمان به خداوند
- عمل صالح
- توصیه به حق
- توصیه به صبر
در این میان، صبر به عنوان یکی از مهمترین عناصر برای رسیدن به خداوند شناخته میشود. صبر نه تنها یک ویژگی اخلاقی، بلکه یک توان باطنی است که انسان باید در خود ایجاد کند.
صبر، میزان اراده و توانایی انسان
صبر به معنای شکیبایی، آرامش، تفکر و خویشتنداری است. انسانی که میتواند در برابر موقعیتهای دشوار، ناخوشایندیها و مشکلات زندگی مقاومت کند و با اراده و حزم اندیشی به حل آنها بپردازد، به واقع صبور است. صبر نشاندهنده ظرفیت ارادهی انسان است. هرچه ظرفیت صبر انسان بیشتر باشد، قدرت ارادهاش نیز قویتر خواهد بود.
صبر اولین منزل از منازل اخلاقی است که انسان پس از طی سی منزل معنوی و رسیدن به مرحلهی آگاهی و تسلیم خداوند، باید در خود ایجاد کند. بدون صبر، انسان نمیتواند موانع را شناسایی و از مسیر خود کنار بگذارد.
مراحل شکوفایی معنوی و نقش صبر
برای رسیدن به کمالات باطنی و خصوصاً مقام قلب، صبر و پایداری ضروری است. این توان باطنی به چندین شکل در زندگی انسان ظاهر میشود:
- شکوفایی معنوی
انسان پس از طی سی منزل معنوی و رسیدن به مرحلهی اخلاق، وارد مرحلهی شکوفایی معنوی میشود. در این مرحله، صبر به عنوان اولین منزل اخلاقی، نقش محوری ایفا میکند. - شکیبایی و بردباری
انسان باید بتواند مصائب و سختیها را تحمل کند و در برابر آنها مقاومت نشان دهد. - رضایت
انسان باید موقعیتهای سخت زندگی را بپذیرد و نسبت به آنها سازگار باشد. شکایت، ناله و ندبه نداشته باشد و به جای آن، حزماندیشی و چارهجویی داشته باشد. - استقامت
در برابر موقعیتهای آزاردهنده و ناراحتکننده، انسان باید ثبات داشته باشد و از انجام کارهایی که حزماندیشی کرده است، نپرهیزد. - درنگ و خویشتنداری
صبر شامل کنترل امیال، خشم، تمایلات و احساسات است. انسان باید از افراط و تفریط دوری کند و خود را در برابر اغواهای درونی و بیرونی محافظت کند.
صبر، یک عمل انتخابی و ارادی
صبر یک کمال باطنی و عمل انتخابی است. ارادهی انسان از طریق صبر شکل میگیرد. اگر چیزی از روی ترس، شرم یا ضعف بر انسان تحمیل شود، آن عمل صبر محسوب نمیشود. صبر نیازمند قدرت و شجاعت است. انسان ضعیف نمیتواند صبور باشد، زیرا در برابر مشکلات و موانع زانو میزند.
آزمون صبر در مسیر سلوک
مربیان سلوک، برای ارزیابی صلاحیت افراد در رسیدن به کمالات معنوی، ابتدا آنها را در معرض آزمون صبر قرار میدهند. این آزمون شامل بررسی شکیبایی، خویشتنداری و حلم فرد است:
- حلم : به معنای کنترل رفتارها و اجتناب از واکنشهای نامعقول است.
- گذشت و محبت : نسبت به دشمنان و کسانی که به فرد ظلم کردهاند، نشانهی صبر و استقامت است.
- عدم انتقامجویی : واکنشهای تند و عصبی در انسان صبور وجود ندارد.
مقام امامت و صبر
قرآن میفرماید:
وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا
اعرابگذاری:
- وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً : وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً (ما از میان آنها امامانی قرار دادیم)
- يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا : يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا (که به فرمان ما هدایت میکنند)
- لَمَّا صَبَرُوا : لَمَّا صَبَرُوا (هنگامی که صبور بودند)
:
ما از میان آنها امامانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت میکنند، زیرا صبور بودند.
این آیه نشان میدهد که خداوند مقام امامت را به کسانی میدهد که صبور و بردبار هستند. مقام امامت بالاتر از مقام حکمت است و شامل الهام مستقیم از خداوند میشود. امامان، حکمهای خداوند را درک میکنند و آنها را به مردم منتقل میکنند.
مراحل پیش نیاز صبر
صبر به عنوان یکی از عناصر کلیدی در رشد معنوی و نزدیکی به خداوند، نقش محوری در زندگی انسان ایفا میکند. با این حال، صبر به تنهایی نمیتواند شکل بگیرد؛ بلکه نیازمند طی کردن مراحلی است که فرد را از حالت جاهلانه و غرق در مادیات، به سمت آگاهی و تعامل با حق تعالی هدایت میکند. در ادامه، به بررسی دقیق و علمی مراحلی که برای دستیابی به صبر باید طی شود، پرداخته میشود.
مراحل رسیدن به صبر: منازل بدایات، ابواب و معاملات
1. مرحله بدایات: شروع سفر معنوی
مرحله بدایات شامل ده منزل است که هر کدام به نوعی به پاکسازی ذهن و آمادهسازی انسان برای سفر معنوی کمک میکنند. این مرحله به عنوان پایهای برای حرکت به سمت صبر و کمالات معنوی شناخته میشود.
اصلاح فکر:
اولین گام در این مرحله، اصلاح فکر و دوری از ناسالمیهای ذهنی است. انسان باید از تفکرات مادی و غرق در دنیا (مانند پول، خانه، ماشین و غیره) بیرون بیاید و توجه خود را به خداوند معطوف کند.
خوف و رجا:
با آگاهی از دوری خود از خداوند، انسان دچار خوف (ترس از دوری از خدا) و رجا (امید به دستگیری خدا) میشود. این دو عاطفه، موتور محرکهای برای حرکت به سمت خداوند هستند.
تجاوز از شک و تردید:
در این مرحله، انسان ممکن است با شکها و تردیدهایی درباره توانایی خود برای رسیدن به خدا مواجه شود. اما با اعتماد به خداوند و تجربههای معنوی، این شکها کاهش مییابند.
عشق و جذب به خدا:
پس از طی موانع اولیه، انسان به عشق و جذب به خداوند میرسد. این عشق، او را به سمت پشت دربهای کمال سوق میدهد.
2. مرحله ابواب: ورود به قلمرو کمال
مرحله ابواب شامل ده منزل دیگر است که انسان را از خارج به داخل قلعهی خداوند میآورد. این مرحله نشاندهندهی آغاز ورود به حوزهی باطنی و معنوی است.
خشوع و فرتنی:
در این مرحله، انسان دچار خشوع (انعطاف و تواضع در برابر خدا) و فرتنی (احساس شفقت و علاقهمندی به دیگران) میشود. این ویژگیها، پایههای صبر را تقویت میکنند.
شوق و رجا:
شوق به خداوند و امید به رسیدن به او، انگیزهای قوی برای ادامهی راه است. انسان در این مرحله، دلش میخواهد از دنیا جدا شود و به خداوند متصل شود.
جلوگیری از امیال نفسانی:
در این مرحله، انسان باید تمایلات نفسانی خود را کنترل کند و از افراط و تفریط دوری کند. این کنترل، یکی از شرایط لازم برای صبر است.
3. مرحله معاملات: تعامل عمیق با خداوند
مرحله معاملات شامل ده منزل است که در آن انسان به تعامل مستقیم با خداوند میپردازد. این مرحله نشاندهندهی رسیدن به مرحلهای است که انسان تمام وجود خود را به خداوند تسلیم میکند.
معامله با خداوند:
انسان در این مرحله، تمام داراییهای خود را (مانند وقت، ثروت و عشق) به خداوند میسپارد و در عوض، خواستار داشتن خداوند است. این معامله، نشاندهندهی اوج تسلیم و ایمان است.
تعامل با خداوند:
پس از معامله، انسان به تعامل مستمر با خداوند میپردازد. این تعامل شامل ذکر، عبادت و انجام دستورات الهی است.
زنده شدن دل:
در این مرحله، دل انسان زنده میشود و نور معنوی در آن شکوفا میشود. این زنده شدن دل، پایهای برای صبر و تحمل سختیها است.
نتیجهگیری: صبر، پایهی کمالات معنوی
صبر نه تنها پایهی کمالات معنوی است، بلکه میتواند انسان را به مقام امامت برساند. برای ایجاد صبر در خود، قرآن میفرماید:
وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ ۚ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ أُولَٰئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ
اعرابگذاری:
- وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ : وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ (و مؤمنان مرد و مؤمنان زن)
- بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ : بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ (برخی از آنها وفاداران برخی دیگرند)
- يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ : يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ (به نیکی توصیه میکنند و از بدی بازدارند)
- وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ : وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ (و نماز میخوانند و زکات میدهند)
- وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ : وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ (و از خدا و پیامبرش اطاعت میکنند)
- أُولَٰئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ : أُولَٰئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ (اینها را خداوند رحمت خواهد کرد)
:
و مؤمنان مرد و مؤمنان زن، برخی از آنها وفاداران برخی دیگرند، به نیکی توصیه میکنند و از بدی بازدارند، نماز میخوانند و زکات میدهند و از خدا و پیامبرش اطاعت میکنند. اینها را خداوند رحمت خواهد کرد.
در موقعیتهای سخت، انسانها باید به یکدیگر مهربانی کنند و از سر عشق، یکدیگر را به صبوری و بردباری توصیه کنند.
این آیه از قرآن کریم، سوره توبة (آیه ۷۱)، به طور مستقیم و غیرمستقیم رابطه عمیقی با مفهوم صبر دارد. برای درک این ارتباط و نحوه تولید صبر از طریق این آیه، باید به ابعاد مختلف آن پرداخت:
۱. رابطه مستقیم آیه با صبر:
این آیه، ویژگیهای مؤمنان را بیان میکند که شامل همراهی و حمایت متقابل، فرمانبرداری از خدا و پیامبرش، انجام دستورات دینی (مانند نماز و زکات)، و دعوت به معروف و نهی از منکر است. تمام این ویژگیها مستلزم صبر هستند:
- فرمانبرداری از خدا و پیامبرش : این امر نیازمند صبر در برابر شهوات نفس، تعلقات دنیوی، و فشارهای جامعه است.
- دعوت به معروف و نهی از منکر : این کار ممکن است با مقاومت، تهدید، یا سختیهایی همراه باشد که نیاز به صبر و استقامت دارد.
- ایجاد اتحاد و حمایت میان مؤمنان : این اتحاد بدون صبر و تحمل در برابر تفاوتها و مشکلات اجتماعی ممکن نیست.
بنابراین، صبر به عنوان یکی از ارکان اصلی این ویژگیها عمل میکند و بدون آن، اجرای این وظایف دشوار خواهد بود.
۲. نحوه تولید صبر از طریق این آیه:
الف) ایجاد انگیزه معنوی:
این آیه به ما یادآوری میکند که کسانی که به خدا و پیامبرش اطاعت میکنند و به دیگران کمک میکنند، “رحمة خدا” را به دست خواهند آورد. این وعده الهی میتواند انگیزهای قوی برای صبر در شرایط سخت باشد. وقتی انسان میداند که راهی که میپیماید، پاداشی الهی دارد، بهتر میتواند در برابر مشکلات صبور باشد.
ب) تقویت اتحاد اجتماعی:
آیه میگوید: “بعضهم أولیاء بعض” (برخی از آنها وفاداران برخی دیگرند). این اتحاد و حمایت متقابل میان مؤمنان، محیطی ایجاد میکند که در آن افراد میتوانند از یکدیگر حمایت کنند و در شرایط دشوار، یکدیگر را تشویق به صبر کنند. این حس تعلق و همدلی، صبر فردی و جمعی را تقویت میکند.
ج) تمرین عملی صبر:
- امر به معروف و نهی از منکر : این عمل نیازمند صبر است، زیرا ممکن است فرد با مقاومت، انتقاد، یا حتی توهین مواجه شود. اما انجام این وظیفه، صبر را به مرور زمان در وجود فرد تقویت میکند.
- ایقام نماز و اداء زکات : این اعمال نیز نیازمند صبر هستند. نماز نیازمند ثبات و پایداری در عبادت است، و زکات نیز نیازمند صبر در برابر دوست داشتن مال است.
د) اعتماد به رحمت خدا:
آخرین بخش آیه میگوید: “أولئک سيرحمهم الله” (اینها را خداوند رحمت خواهد کرد). این وعده الهی، انسان را تشویق میکند که در برابر مشکلات صبور باشد، زیرا میداند که خداوند در نهایت به او کمک خواهد کرد.
۳. کاربرد عملی آیه برای تقویت صبر:
الف) تقویت ایمان:
هرچه ایمان فرد قویتر باشد، صبر او نیز بیشتر خواهد بود. این آیه با تأکید بر اطاعت از خدا و پیامبرش، ایمان را به عنوان پایهای برای صبر معرفی میکند.
ب) ایجاد شبکه حمایتی:
این آیه مؤمنان را به اتحاد و همدلی دعوت میکند. اگر فرد در محیطی باشد که دیگران نیز به او کمک میکنند و او را در راه خدا حمایت میکنند، صبر او در برابر مشکلات بیشتر خواهد شد.
ج) تمرین عملی:
- در مواقع دشوار، به یاد آوردن این آیه : وقتی انسان با مشکلی مواجه میشود، میتواند به این آیه فکر کند و به خود یادآوری کند که کسانی که صبر میکنند و به دستورات خدا عمل میکنند، رحمت خدا را به دست میآورند.
- مشارکت در کارهای اجتماعی : مشارکت در دعوت به معروف و نهی از منکر، و ایجاد اتحاد میان مؤمنان، صبر را به صورت عملی تقویت میکند.
۴. نتیجهگیری:
این آیه نشان میدهد که صبر تنها یک ویژگی فردی نیست، بلکه در قالب اتحاد و همکاری میان مؤمنان، و انجام وظایف دینی، تقویت میشود. از طریق ایمان، اعتماد به رحمت خدا، و کمک گرفتن از شبکه حمایتی مؤمنان، میتوان صبر را در خود تقویت کرد. این آیه به ما یادآوری میکند که صبر نه تنها یک وظیفه، بلکه یک سرمایه معنوی است که به رحمت خدا منجر میشود.
این جلسه، به طور تخصصی، به بررسی نقش صبر در رسیدن به کمالات معنوی و نزدیکی به خداوند پرداخته است. صبر، نه تنها یک ویژگی اخلاقی، بلکه یک توان باطنی است که انسان را قادر میسازد تا از موانع عبور کند و به مقاصد والا دست یابد.
صبر به عنوان یک ویژگی اخلاقی و توان باطنی تعریف شده است که شامل شکیبایی، خویشتنداری، استقامت و تحمل مشکلات و مصائب زندگی بدون شکایت و ناله است. صبر به انسان کمک میکند تا در برابر دشواریها مقاومت کند، از خود تمرکز و آرامش حفظ کند و به دنبال حل مسائل باشد. همچنین، صبر شرطی برای پیشرفت معنوی، خودشناسی، خودیابی و رسیدن به نزدیکی به خداوند معرفی شده است.
به طور خلاصه، صبر عبارت است از:
تحمل سختیها و مصائب
پرهیز از شکایت و ناله
ثبات در برابر چالشها
کنترل احساسات و تمایلات نفسانی
این ویژگی، انسان را قادر میسازد تا از موانع عبور کند و به مقاصد والا دست یابد.
نکات کوتاه جلسه:
برخی جزئیات کوچک یا تأکیدات خاص در این جلسه بیان شده است. در ادامه، این نکات می آید:
1. تعریف “عصر” در سوره عصر
- تعریف “عصر” به عنوان زمان فشرده و کوتاه شده، توضیح داده شده است:
«عصر یعنی فشرده و کوتاه شده و خلاصه مطلب اینکه انسانها همه در زیان هستند.»
بازنویسی دقیقتر آن به شرح زیر است:
- «عصر به معنای فشردهبودن زمان و فرصت و نیز برنامه رشد و توسعه فردی است که نشان میدهد عمر انسان محدود و ارزشمند است و باید از آن به درستی و با بالاترین کیفیت به طور جمعی استفاده کرد.»
2. نقش آگاهی و فعال کردن قلب
- تأکید شده است که انسان باید مغز خود را از طریق آگاهی و فعال کردن قلب تسلیم کند:
«مغز را از طریق آگاهی و از طریق فعال کردن قلب به قلب تسلیم کنند.»
جزئیات بیشتر درباره نقش قلب و پیوند با خداوند چنین است:
- «قلب انسان باید به عنوان واسطهای برای پیوند با خداوند فعال شود. زمانی که قلب فعال میشود، انسان میتواند از حالت جریان عمومی خارج شود و به سمت حق تعالی حرکت کند.»
3. نقش “وحی” و “فرشتگان”
- در این جلسه، به طور واضح به نزول فرشتگان و تعلیم آنها اشاره شده است:
«فرشتهها به طرف پایین نازل میشوند و انسان میتواند از فرشتگان تعلیم بگیرد.»
جزئیات بیشتری درباره نقش وحی و فرشتگان چنین است:- «وحی نوعی از ارتباط مستقیم با خداوند است که انسان را قادر میسازد تا از فرشتگان تعلیم بگیرد و از آنها قدرت و امنیت دریافت کند.»
4. توصیه به صبر و توصیه به حق
- در این جلسه، توصیه به صبر و توصیه به حق به عنوان دو عنصر مهم برای پیشرفت معنوی مطرح شده است:
«کسی که میخواهد ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، باید توصیه به حق داشته باشد و توصیه به صبر داشته باشد.»
همچنین تأکید بیشتری بر برنامهریزی برای رسیدن به این اهداف شده است:- «برای توصیه به صبر و توصیه به حق، انسان نیاز به برنامهریزی دارد. این برنامهریزی باید بر پایه آیات قرآن کریم و شناخت خداوند باشد.»
5. مثالهای عملی برای جدا شدن از خود
- در این جلسه، مثالی درباره جدا شدن از خود و مقابله با بدیها آورده شده است:
«اگر کسی بدی به شما کرده، به جای دور کردن او، بدی را از او دور کنید.»
این مثال به شکلی مشابه، اما با تأکید بیشتری بر پاسخ دادن به بدیها با نیکی آمده است:- «بدیها را با نیکی و عشق پاسخ دهید. این کار باعث میشود که دشمن شما به دوست و حتی ولی شما تبدیل شود.»
6. ذکر سلوکی و آرامش قلب
- در این جلسه، به ذکر سلوکی و تأثیر آن بر آرامش قلب اشاره شده است:
«ذکر سلوکی است که گاهی آشفتگی را افزایش میدهد، اما تحمل انسان را بالا میبرد.»
در ادامه این موضوع تأکید بیشتری بر این دارد که ذکر سلوکی برای سامانیافتن زندگی مناسب است:- «ذکر سلوکی میتواند زندگی را سامان بدهد و آرامش قلبی را افزایش دهد. البته این ذکر برای کسانی مناسب است که آمادگی پذیرش آن را دارند.»
7. ترک طمع و برنامهریزی
- ترک طمع به عنوان یکی از عناصر مهم برای پیشرفت معنوی مطرح شده است:
«ترک طمع برنامه میخواهد و برنامه آن قرآن کریم است.»
ترک طمع باید با آگاهی و شناخت انجام شود:- «ترک طمع بدون آگاهی و شناخت صحیح امکانپذیر نیست. انسان باید با مطالعه قرآن کریم و پیروی از آیات آن، طمع را از خود دور کند.»
8. اهمیت “عمل صالح”
- عمل صالح به عنوان یکی از عناصر ضروری برای پیشرفت معنوی ست:
«عمل صالح داشته باشیم و رفتارمان نیکو باشد.»
همچنین تأکید شده است عمل صالح باید با نیت خالص انجام شود:- «عمل صالح باید با نیت خالص و بدون توقع پاداش دنیوی و فقط با ملاحظه این که حق تعالا هستی محض و پایدار است انجام شود. این کار باعث میشود که انسان از جریان عمومی خارج شود و به سمت حق تعالی حرکت کند.»
جمعبندی
توجه به این جزئیات میتواند به درک عمیقتری از مفاهیم پایه و نقش آگاهی، برنامهریزی، وحی، و تأکید بر نیت خالص در عمل صالح کمک کند.
برای تأکید بیشتر، میتوان به نکات زیر اشاره کرد که در جلسه تاکید شده است:
- صبر به عنوان پایه رشد معنوی : صبر اولین منزل از منازل اخلاقی است که انسان پس از طی سی منزل معنوی و رسیدن به مرحلهی آگاهی و تسلیم خداوند، باید در خود ایجاد کند. بدون صبر، انسان نمیتواند موانع را شناسایی و از مسیر خود کنار بگذارد.
- نقش صبر در خودشناسی و خودیابی : صبر به انسان کمک میکند تا هویت واقعی خود را کشف کند، از جریان عمومی جامعه خارج شود و به سمت کمالات معنوی حرکت کند.
- صبر به عنوان عامل عنایت الهی : وقتی انسان به خاطر خداوند صبور باشد و گذشت کند، عنایت خداوند را پیدا میکند. صبر عامل گشودگی، بسط و گشایش در زندگی انسان میشود.
- صبر در برابر مشکلات روزمره : صبر شامل مقاومت در برابر رویدادهای روزانه و عدم واکنشهای تند و عصبی است. انسان صبور به جای اینکه به جنگ با مشکلات برود، به دنبال حل آنهاست.
- صبر و رضایت از قضا و قدر : انسان صبور موقعیتهای سخت زندگی را بپذیرد و نسبت به آنها سازگار باشد. شکایت، ناله و ندبه ندارد و به جای آن، حزماندیشی و چارهجویی دارد.
نتیجهگیری
صبر تنها یک ویژگی اخلاقی نیست، بلکه یک توان باطنی است که انسان را قادر میسازد تا در برابر چالشها مقاومت کند، از موانع عبور کند و به مقاصد والا دست یابد. این ویژگی، پایهای برای رشد معنوی، خودشناسی و نزدیکی به خداوند است.
آیات مورد استفاده در این جلسه:
آیات قرآنی که در این جلسه استفاده شدهاند به همراه ترجمهی فارسی طاهری در زیر فهرست شدهاند:
۱. سوره عصر (آیات ۱-۳)
وَالْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ * إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ
ترجمه فارسی (فرهنگ قرآن – طاهری):
قسم به زمان! بشر در زیان است،
جز آنهایی که ایمان آوردهاند و عمل صالح کردهاند و به حق توصیه کردهاند و به صبر توصیه کردهاند.
۲. سوره فصلت (آیه ۳۰)
إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ
ترجمه فارسی (فرهنگ قرآن – طاهری):
کسانی که گفتند پروردگار ما خداوند است و سپس مستقیم ماندند، فرشتگان بر آنان نازل میشوند که: “ترسد و نگران نشوید و از بهشتی که به شما وعده داده شد، بشادید.”
۳. سوره توبة (آیه ۷۱)
وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ ۚ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ أُولَٰئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
ترجمه فارسی (فرهنگ قرآن – طاهری):
مؤمنان مرد و مؤمنان زن، برخی از آنها وفاداران برخی دیگرند، به نیکی توصیه میکنند و از بدی بازدارند، نماز میخوانند و زکات میدهند و از خدا و پیامبرش اطاعت میکنند؛ اینها را خداوند رحمت خواهد کرد. خداوند قدرتمند، حکیم است.
۴. سوره الحجر (آیه ۴۹)
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ
ترجمه فارسی (فرهنگ قرآن – طاهری):
ما قرآن را نازل کردیم و ما آن را حتماً حافظیم.
۵. سوره رعد (آیه ۲۸)
أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ
ترجمه فارسی (فرهنگ قرآن – طاهری):
آگاه باشید که قلبها با یاد خدا آرامش مییابد.
۶. سوره البقرة (آیه ۱۵۳)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ
ترجمه فارسی (فرهنگ قرآن – طاهری):
ای کسانی که ایمان آوردهاید، به صبر و نماز کمک جویید؛ زیرا خداوند با صبوران است.
۷. سوره انعام (آیه ۷۹)
وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا ۚ لَّا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ ۚ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
ترجمه فارسی (فرهنگ قرآن – طاهری):
و کلمات پروردگارت با حقیقت و عدالت تکمیل یافت؛ هیچکس نمیتواند کلمات او را تغییر دهد و او شنوا و داناست.
۸. سوره نحل (آیه ۹۷)
إِنَّ هَٰذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا
ترجمه فارسی (فرهنگ قرآن – طاهری):
همانا این قرآن به سوی راهی که مستقیمتر است هدایت میکند و به مؤمنانی که عمل صالح میکنند، بشارت میدهد که پاداش بزرگی دارند.
۹. سوره شوری (آیه ۴۳)
وَلَوْ أَنَّ قُرْآنًا سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الْأَرْضُ أَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتَىٰ ۗ بَل لِّلَّهِ الْأَمْرُ جَمِيعًا ۗ أَفَلَمْ يَيْأَسِ الَّذِينَ آمَنُوا أَن لَّوْ يَشَاءُ اللَّهُ لَهَدَى النَّاسَ جَمِيعًا ۗ وَلَا يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُوا تُصِيبُهُم بِمَا صَنَعُوا قَارِعَةٌ أَوْ تَحُلُّ قَرِيبًا مِّن دَارِهِمْ حَتَّىٰ يَأْتِيَ وَعْدُ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ
ترجمه فارسی (فرهنگ قرآن – طاهری):
و اگر قرآنی بود که با آن کوهها حرکت کند یا زمین شکافته شود یا مردگان سخن بگویند… بلکه تمام امر به خداوند است. آیا کسانی که ایمان آوردهاند، امید ندارند که اگر خدا بخواهد، تمام مردم را هدایت کند؟ و کفار هرگز نابود نمیشوند و یا عذابی به نزدیک خانههایشان میرسد تا وعدهی خدا فرا رسیده باشد. خداوند وعدهاش را نمیشکند.